Is ‘lelijke gravin’ op beroemd Vlaams schilderij eigenlijk een travestiet?
In de volksmond staat het schilderij te boek als ‘De lelijke gravin’. Maar portretteerde de Vlaamse schilder Quinten Matsijs in 1513 wel een vrouw? Ruim vijf eeuwen later gaat het werk opnieuw volop over de tongen. En kunstkenner Emma Capron is er zeker van: het gaat zo goed als zeker om een travestiet.
Nee, moeders mooiste is ze niet, met haar vervormde gezicht, kalende hoofd en gerimpelde boezem. Maar het is wel zeer knap geschilderd, onder meer met een indrukwekkende driedimensionaliteit bij de sluier. Het portretwerk in olieverf van de Vlaamse schilder Quinten Matsijs (1466-1530) kreeg de naam ‘Portret van een groteske vrouw’, maar is in de volksmond dus beter bekend als ‘De lelijke gravin’. Ze hangt in The National Gallery in Londen en is onder bezoekers erg populair vanwege haar opvallende uiterlijk.
Alice in Wonderland
Die ‘titel’ van lelijke gravin kreeg de beschilderde dame nadat haar afbeelding 150 jaar geleden de inspiratiebron bleek voor Sir John Tenniel. Hij maakte de illustraties voor ‘Alice in Wonderland’ en zijn tekening van de gravin in dit wereldberoemde boek lijkt verdácht veel op de bijzondere vrouw van Matsijs.
“Zij is zo goed als zeker een hij”
Matsijs schilderde veel religieuze afbeeldingen, maar volgens Emma Capron, expert op het gebied van de Renaissance, was de Vlaming ook dol op carnaval. Capron is de curator van de nieuwe expositie ‘The ugly Duchess: Beauty and Satire in the Renaissance’ , die vorige week werd geopend in The National Gallery.
Caprin zegt in de Britse krant ‘The Guardian’ dat Matsijs geen vrouw, maar een als vrouw verklede man heeft geschilderd. Een travestiet. “Ja, zij is zo goed als zeker een hij. Het past in het beeld dat Matsijs was geïnteresseerd in carnaval, het feest waarbij mannen soms ook als vrouwen verkleed gaan. Waarschijnlijk is het werk gebaseerd op een fantasiefiguur. Het gezicht en de schouders zijn erg mannelijk, in tegenstelling tot de borsten. Die boezem is zo goed als zeker ontsproten uit Matsijs’ fantasie.”
Of toch een ziekte?
Tot nu toe was er de theorie dat de oude vrouw mogelijks leed aan een ziekte die haar botten aantastte. Medici dachten aan de ziekte van Paget, een ontsteking waardoor botten vervormen. In 2008 concludeerde Michael Baum, voormalig professor chirurgie aan een Londense universiteit, dat de lelijke gravin inderdaad leed aan voorgenoemde ziekte, waardoor onder meer haar neus omhoog kwam te staan en die ook haar kin, voorhoofd en sleutelbeenderen vervormde.
Capron is het daar niet mee eens. “Volgens mij is dit geen Paget of een andere ziekte. Ik heb ook twijfels of het portret op een bepaald individu is gebaseerd. Het is de wereld op z'n kop, mannen die zich voordoen als vrouwen van stand. Ik zie het vooral als een satirisch werk. Dat was niet uitzonderlijk tijdens de Renaissance.’’
De Nederlandse kunsthistoricus Frans Henk Hoekstra zegt dat carnaval en andere ‘dwaze’ onderwerpen in de 16e eeuw veel voorkomen in Vlaamse kunst. “Voorbeelden van verklede mannen als vrouwen ken ik niet meteen. Verkleedpartijen komen ook voor, of dat toen met onze huidige definitie met travestie te maken heeft, durf ik niet te zeggen.” Als het portret van Matsijs een man zou zijn, dan moet er volgens Hoekstra een bron zijn die dat aannemelijk maakt. “Iedereen kan van alles beweren over kunst. Er zijn nu eenmaal veel kwesties in de kunstgeschiedenis waar we nog geen antwoord op hebben kunnen vinden.’’
Stralend middelpunt
De expositie met de lelijke gravin als stralend middelpunt, loopt in ieder geval nog tot 11 juni. Het heeft onder meer als doel bezoekers met een frisse blik naar het werk te doen kijken.
Meer algemeen bevat de tentoonstelling kunstwerken waarbij wordt ingezoomd op hoe vrouwen, ouderdom en andere of speciale gezichtskenmerken werden bespot en gedemoniseerd in de Renaissance, waardoor bepaalde opvattingen werden gevormd die nu nog steeds bestaan.
Lees ook:
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
2
Bewijst mysterieus schilderij dat blauwe denim al in de 17e eeuw bestond?
-
Literatuur
Autobiografie prins Harry genomineerd als ‘boek van het jaar’ in Engeland
De memoires van de Britse prins Harry (39) maken dit jaar kans bij de uitreiking van de British Book Awards. ‘Reserve’ is genomineerd voor de prijs van boek van het jaar in de categorie non-fictie. De autobiografie van de hertog van Sussex maakt ook kans op de prijs voor audioboek van het jaar. -
Mickey Mouse wordt volgend jaar bezit van iedereen, maar... met een stevige voetnoot
Wordt 1 januari 2024 een kantelpunt voor de Walt Disney Company? Mickey Mouse heeft er dan een termijn van 95 jaar opzitten en dat betekent dat de eerste versie van het bekendste figuurtje van de megamediagroep volgens de Amerikaanse wet deel van het publieke domein wordt. Of: Mickey is dan van iedereen. Maar... toch nog altijd vooral van Disney, dat op zijn twee grote oren kan slapen. -
-
LITERATUUR
Netflix komt nu ook met boeken: nieuwe spin-offs van iconische verhalen Roald Dahl zijn in de maak
-
Schilderij van Monet verkocht voor 74 miljoen dollar in New York
Het schilderij ‘Le bassin aux nymphéas’ (De vijver met waterlelies) van de Franse impressionist Claude Monet is donderdag bij Christie’s in New York onder de hamer gegaan voor 74 miljoen dollar (69 miljoen euro). In totaal haalde het veilinghuis op één avond 640 miljoen dollar binnen. -
PREMIUM
Topwerk van Rubens onder de hamer voor 30 miljoen dollar door echtscheiding. Kunsthistoricus: “Dit zou de Belgische staat moeten kopen”
In zijn Antwerps atelier schilderde Peter Paul Rubens vierhonderd jaar geleden ‘Portret van een man als de god Mars’ in Antwerpen. Na vele omzwervingen is het topwerk weer thuis, maar slechts voor even. In mei zal Sotheby’s het veilen in New York en verwacht wordt dat de hamer pas slaat bij 30 miljoen dollar. “Nu zou onze overheid een oorlogskas moeten aanspreken om dat meesterwerk te kopen”, zegt Bert Watteeuw, directeur van het Rubenshuis. “Het zou zelfs een goede belegging zijn.” -
Livios
Last van de tuinomheining van je buren? Dit zijn de regels omtrent vergunning, plaatsing en onderhoud
-
15
“Jan Fabre is een schande”: Italiaanse academie schrapt eredoctoraat voor Vlaamse kunstenaar na protestactie
-
Livios
‘Gebruik in dat geval nooit azijn’ en ‘pas op met hogedruk’: zo ga je wél voor een brandschoon terras
Kan je terras nog een opknapbeurt gebruiken vooraleer je er heerlijk kan vertoeven? Dan is het reinigen een mooie eerste stap. Met deze onderhoudstips van bouwsite Livios ben jij helemaal klaar voor de lentezon. -
Jobat
Wie krijgt vakantiegeld? Om welk bedrag gaat het? En wanneer wordt het uitbetaald?
Heel wat werknemers verwachten in aanloop naar de zomervakantie hun deugddoend - jaarlijks terugkerend – extraatje: het vakantiegeld. Jobat.be klopte aan bij Matthias Debruyckere, juridisch expert bij hr-dienstengroep Liantis, om de meest gestelde vragen rond dit topic beantwoord te zien. -
Zeldzame Banksy-print ‘Rodeo Girl’ onder de hamer