‘Zo veel mensen denken ‘après moi le déluge’. Hoe buig je dat om?’ Jean-Pascal van Ypersele over het klimaat

“Ik heb nu ook de sokken”, zegt Jean-Pascal van Ypersele (65) terwijl hij een broekspijp omhoog trekt. De vermaarde wetenschapper (UCLouvain), die voor de tweede keer campagne voert om het VN-klimaatpanel (IPCC) voor te zitten, verwerkt zijn bezorgdheid over het klimaat al jaren in zijn kledij. Dit keer zijn het een das én kousen met daarop een grafiek: het strepenpatroon in vele tinten blauw, oranje en rood dat de opwarming sinds begin negentiende eeuw aanduidt. “Het is alle hens aan dek. Alle mogelijke communicatie is nodig”, zegt de klimatoloog die vicevoorzitter was van het IPCC.

Zitten we, om bij de scheepvaarttermen te blijven, met acht miljard op de Titanic?

“Ja. We zijn de enige bewoonbare planeet in ons zonnestelsel onbewoonbaar aan het maken. De helft van die acht miljard is nu bedreigd door extreem weer, van zware hittegolven en overstromingen tot vernielende branden, droogte, watertekorten. Dat we nu al, bij 1,1 graden opwarming, extremen zien als 53 graden in Pakistan of de waterbom in 2021 in onze regio, heeft ons verrast. Maar het is al zo’n twintig jaar geleden dat ik als gast in een programma op de RTBF de intromuziek mocht kiezen en vroeg om ‘Nearer, my God, to Thee’. Dat is de hymne die het orkest op de Titanic als laatste nummer speelde.”

Het ‘syntheserapport’ van IPCC toont hoe we nog zeven jaar hebben om de uitstoot te halveren tegen 2030, zodat de opwarming niet boven anderhalve graden klimt. Alleen door “snelle, verregaande en diepe veranderingen kunnen we een leefbare toekomst garanderen”. Hoe realistisch is dat?

“Omdat er zo lang is getreuzeld is het nu zeer, zeer moeilijk. Maar de wetenschap kan niet stellen dat het onmogelijk is. Wel is er een soort enorme oorlogsmachine op wereldschaal nodig. We spreken over die doelstelling van anderhalve graad uit het Klimaatakkoord van Parijs alsof het zomaar een mooi cijfer is dat we kunnen vervangen door een ander. Twee bijvoorbeeld. (heftig) Maar het is gekozen omdat de impact vanaf dan nog veel destructiever wordt en er dan onomkeerbare effecten optreden. Wat vindt u voor verkeersdoden een goede doelstelling? Nul? Dat is misschien ook niet realistisch, maar welke minister van Verkeer zou durven zeggen: ‘We mikken op duizend?’ De klimaatontwrichting gaat over doden en menselijk leed op enorm veel grotere schaal. Het is enorm moeilijk geworden, maar dat kan toch geen reden zijn om niet meer te streven naar maximale schadebeperking?”

Ondertussen stijgt de uitstoot. In het nieuwe rapport staat een grafiek die toont hoezeer de opwarming oploopt wanneer we zo doorgaan en ik zeventig ben. Idem voor de generaties na mij. Zelfs dat leidt niet tot voldoende actie?

(stilte) “Die grafiek is gebaseerd op het werk van mijn collega Wim Thiery (VUB). Ze vat het allemaal samen en ze is keihard. (krijgt het even moeilijk) Zo veel mensen hebben een kortetermijnvisie. Ze denken après moi le déluge. Daar zit het grote obstakel, niet bij een gebrek aan kennis en middelen. Zelfs niet eens altijd bij een gebrek aan motivatie van politici. Er zijn er meer dan je denkt die sneller meer klimaatactie willen. Maar, zoals voormalig klimaatminister Bruno Tobback zei, weten politici wat ze moeten doen maar vrezen ze dan niet meer verkozen te worden omdat groene maatregelen niet populair zijn. Volgens mij moet het IPCC hen bijstaan om die blokkades te overwinnen.”

Hoe?

“Onder andere door de sociale wetenschappen erbij te betrekken. Hoe buigen we die kortetermijnvisie om? Niet met de dikke rapporten. Ook moeten we meer luisteren naar de noden van landen, bedrijven, steden. Zij zitten met veel vragen over hoe ze kunnen vergroenen zonder terug te keren naar het stenen tijdperk of sociale revolte te ontketenen. Die maatschappelijke aanvaardbaarheid en rechtvaardigheid zijn cruciaal. Als kandidaat-voorzitter zal ik dan ook bepleiten om meer te werken met de beste kennis van economen, psychologen, sociologen, gedragswetenschappers. En meer vrouwen en experts van ontwikkelingslanden, die een ander perspectief brengen. Er is zeer veel mogelijk, maar het vergt uitgekiende kennis op maat. Daar moet het IPCC nu op inzetten.”

Stopt het panel met de klassieke klimaatrapporten?

“Nee. Klimatologen zullen blijven tonen waar we staan. Ook al is de kernboodschap dezelfde, ik ben ervan overtuigd dat die herhalen nuttig is. Maar nu tellen die rapporten zo’n tienduizend pagina’s en ligt er bijna negen jaar tussen iedere onderzoekscyclus. Dat kun je niet maken nu de urgentie zo enorm is. Het IPCC moet korter op de bal spelen.”

Hoe frustrerend is het om dertig jaar aan de alarmbel te trekken?

“Nogal. Maar het klopt niet dat dat niets opleverde. We naderen stilaan de piek in de uitstoot, hoewel de bevolking en de economie zijn gegroeid. Dat was dertig jaar geleden ondenkbaar. En dat is dankzij het IPCC. Zonder dat werk was er ook geen klimaatverdrag, geen Europese Green Deal, geen klimaatakkoord van Parijs en waren veel minder concrete stappen gezet.”

Zijn er nog dingen waar u nog hoop uit put?

“Het IPCC stelt vast dat er achttien landen zijn, waaronder veel Europese, die al langer dan tien jaar hun uitstoot doen dalen. En toen ik bij de minister van Leefmilieu en Klimaat in Nepal twee elektrische auto’s voor de deur zag staan was ik enorm verbaasd. Ook in India en Bangladesh zie ik meer elektrische bussen. Opkomende landen omarmen wel degelijk groene technologie.

“Er is ook dit (neemt er een IPCC-grafiek bij). Onze gereedschapskist is steeds beter. Hier zie je welke technologie tegen 2030 de meest CO₂-uitstoot kan verminderen en tegen welke prijs. Wind- en zonne-energie steken er met kop en schouders bovenuit, en tegen een prijs die lager is dan de huidige fossiele energieprijzen. Ook in transport is er een zeer groot en goedkoop potentieel, onder andere met meer openbaar vervoer. Voor iets duurdere zaken die ook erg veel CO₂ uitsparen, zoals CO₂-opslag in de landbouw en herstel en bescherming van natuur, zijn er zeker middelen. Zo is er enorm veel slapend spaargeld. En het IMF, de Wereldbank en andere financiële instellingen kunnen investeringen nog veel meer oriënteren in de richting van vergroening.”

Er is ook zeer verregaande internationale samenwerking nodig. Die lijkt niet bepaald op til?

“Ik ben misschien naïef maar ik hoop op een breed gedragen gevoel van urgentie. Het is toch essentieel dat we onze woonplaats intact houden? Er zijn al momenten geweest waarop tenminste een deel van de bevolking achter één groot nieuw project stond dat voordien ondenkbaar leek. Zo was oprichting van de Europese Unie na de Tweede Wereldoorlog absoluut niet evident omdat Frankrijk en Duitsland na twee oorlogen de handen in elkaar sloegen. Visionaire leiders forceerden dat.”

We hebben wel de ergste scenario’s richting zes graden opwarming vermeden. Hoera?

“Dat klopt maar is absoluut geen reden om nu hoera te roepen. Er moet enorm veel meer gebeuren willen we vermijden dat we tegen 2100 met drie graden opwarming zitten. En ik krijg de indruk dat het moeilijker wordt omdat het laaghangend fruit stilaan geplukt is. Je kunt je lampen maar één keer vervangen door leds. De structurele veranderingen zoals stoppen met fossiele brandstoffen en hyperconsumptie blijken veel lastiger.”

Al in de eerste paragraaf van het nieuwe rapport wordt verwezen naar de ‘levensstijl en consumptiepatronen van individuen’.

“Terecht. Ik ben er ook trots op dat we er met de Belgische delegatie in Interlaken (waar het IPCC met regeringsdelegaties de finale samenvattende tekst goedkeurde, BDB) in zijn geslaagd om ook de term ‘soberheid’ in de tekst krijgen. We doelen op (citeert) “maatregelen en dagelijkse praktijken die de vraag naar energie, land, materialen en water vermijden maar die wel menselijk welzijn binnen de grenzen van de planeet garanderen.” Dit gaat dus niet over mensen die het nog met te weinig moeten stellen maar over wie veel consumeert.”

Wat denkt u van het pleidooi voor een persoonlijk CO₂-budget?

“Ik ben sceptisch. Dat idee komt van de fossiele brandstofindustrie om de aandacht op de individuele consument te richten en af te leiden van het feit dat de fossiele industrie afgebouwd moet worden. En het lijkt het me iets dat maar een zeer klein percentage overtuigden zullen gebruiken.”

De volgende klimaatonderhandelingen zijn in november in Dubai en de voorzitter is CEO van een oliebedrijf...

“Ik heb hem ontmoet en hij is zich bewust van de kritiek en is vastberaden om de top te doen slagen. Hij zou wel beter zijn job als CEO tijdelijk neerleggen. De Verenigde Arabische Emiraten en Saudi-Arabië hebben uiteraard enorme gevestigde belangen en lobbyen daarom hard voor technologie die CO₂ capteert zodat ze kunnen doorgaan met olie en gas. Dat is een totale illusie. Die technologie zal op termijn wellicht een kleine rol spelen, maar het is onmogelijk om fossiele brandstoffen te blijven verbranden zoals nu en al die uitstoot af te vangen en te stockeren.

“Toch beginnen ook deze landen te begrijpen dat het fossiele tijdperk eindig is. Hun weer en klimaat verandert ook, met impact op economie en gezondheid. Ze zullen olie en gas moeten opgeven en inzetten op hun andere troeven, namelijk erg veel zon en erg veel geld. Ook dat is zeer laat en veel te weinig, maar het is er wel.”