“We zijn nu beter dan gewone burgers”: Wagner-rekruten getuigen over de oorlogsgruwel en hun loyauteit

In oktober vorig jaar publiceerde een Russische nieuwssite een korte video van Jevgeni Prigozjin, oprichter van de Wagner-groep, het Russische huurlingenleger, die met vier mannen op een dakterras zit in Gelendzjik, een Russische badplaats aan de Zwarte Zee. Twee van hen zijn een stuk van een been kwijt, een derde mist een arm. Ze worden voorgesteld als voormalige gevangenen, die terug zijn van het front in Oekraïne en gratie hebben gekregen nadat ze zich hadden aangesloten bij Wagner.

“Je was een misdadiger, nu ben je een oorlogsheld”, zegt Prigozjin tegen een van hen. Het was de eerste video met enkele van de duizenden veroordeelden die zich hadden laten inlijven door Wagner met de belofte dat ze hun vrijheid zouden herwinnen als ze zes maanden oorlog overleefden.

Met gezichtsherkenningssoftware onderzocht Reuters deze video en een tiental andere filmpjes en foto’s van Wagner-rekruten, gepost tussen oktober 2022 en februari 2023. Reporters slaagden erin meer dan 30 mannen te identificeren door de beelden te toetsen aan sociale media en Russische procedurestukken.

In hun rangen zitten moordenaars, dieven en een zelfverklaard ‘satanist’. Verschillenden liggen in het ziekenhuis te herstellen van verwondingen die ze hebben opgelopen in de strijd. Reuters wist elf van deze mannen te contacteren. Vijf stemden in met een interview via telefoon en een berichtenapp. Wat volgt, is de meest gedetailleerde getuigenis van binnen Wagners militie van criminelen: hoe ze werden gerekruteerd en getraind, de gevechten die ze meemaakten in Oekraïne en hun onzekere toekomst in een Rusland dat de nadelen ondervindt van de oorlog die het begon met zijn buur.

Vier mannen zeggen dat ze persoonlijk zijn ingelijfd door Prigozjin tijdens zijn tournee langs Russische gevangenissen ter versterking van zijn privéleger. Gevechtstraining, soms gegeven door veteranen van de Russische commando’s, was kort maar intensief, zeggen de mannen.

Volgens Oekraïense en westerse inlichtingen jaagt Wagner onvoorbereide soldaten de dood in. Mike Kofman, expert in Russische legerzaken bij de denktank CNA in het Amerikaanse Virginia, vertelde aan Reuters dat de twee à drie weken training die de rekruten krijgen, nauwelijks volstaan, zelfs als sommige mannen al militaire ervaring hebben. “Het kost tijd om de basistechnieken onder de knie te krijgen. Boven op de individuele opleiding kan het geen kwaad om een collectieve training te volgen als eenheid. Met een paar weken kom je er niet”, zegt Kofman.

Zelfgestookte alcohol

De vijf ex-gedetineerden benadrukten hun loyauteit aan Prigozjin omdat hij hen een tweede kans op een leven heeft gegeven. Ook al kon Reuters de verhalen over hun dienst niet los van elkaar confirmeren, veel details stemden overeen. Het Russische ministerie van Defensie noch het Openbare Ministerie reageerden op een verzoek om meer informatie – ook Prigozjin en Wagner gaven niet thuis. In een korte verklaring via mail deed Prigozjin de vragen van Reuters af als ‘van de pot gerukt’. Ooit heeft hij Wagner omschreven als ‘wellicht het meest ervaren leger in de wereld vandaag’.

Toen Prigozjin in de zomer van 2022 zijn toer begon langs het gigantische strafsysteem in Rusland, strooiend met gratie voor wie wilde meevechten in Oekraïne, verspreidde dat zich als een lopend vuurtje onder gevangenen.

Roestam Borovkov, uit het stadje Porchov bij de Russische grens met Estland, was een van de vier mannen die gefilmd werden op het dakterras. Zijn strafdossier toont dat de 31-jarige zes jaar uitgezeten had van een straf van dertien jaar voor doodslag en diefstal toen Prigozjin eind juli aankwam in zijn gevangenis, Strafkolonie Nr. 6 in de West-Russische regio Pskov. Borovkov en twee vrienden hadden volgens rechtbankdocumenten ingebroken in een huis om zelfgestookte alcohol te stelen. Een van hen sloeg de eigenaar neer, die daarop overleed.

Van lotgenoten in Sint-Petersburg had Borovkov gehoord dat Prigozjin van instelling naar instelling trok op zoek naar rekruten. “Ik wist meteen dat ik er zou op ingaan,” vertelde hij, “zelfs voor ze bij ons langskwamen.”

Borovkov zegt dat ze met honderden gedetineerden stonden te luisteren naar Prigozjin. Ze kregen drie dagen om te beslissen of ze zich zouden aanmelden bij Wagner in ruil voor hun vrijheid. Met ongeveer veertig tekenden ze en na drie dagen en een polygraaftest om de drugsverslaafden eruit te halen, waren ze op weg naar de oorlog.

Patriottisch plichtsbesef

Twee maanden later, in september, terwijl een Oekraïens tegenoffensief terreinwinst boekte, verscheen een filmpje op sociale media waarin Prigozjin tegen ex-gevangenen in Mari El, een regio aan de rivier de Wolga, zei dat ze vijf minuten hadden om te beslissen – wie van mening veranderde nadat hij zich aangesloten had, zou als deserteur worden doodgeschoten.

In een andere video in februari van dit jaar vertelt Prigozjin aan een groep gedetineerden dat strijders 100.000 roebel (1.200 euro) per maand krijgen, met kans op extra bonussen. Dat ligt een eind boven het gemiddelde maandloon in Rusland van zo’n 65.000 roebel. Maar voor Borovkov was de beloofde kwijtschelding zijn enige motief om bij Wagner te gaan, zegt hij. “Ik heb een kindje. Ik wilde terug naar mijn familie.” Gevangenisbewaarders probeerden tevergeefs op hem in te praten omdat hij een belangrijke rol vervulde als hoofd van de medische dienst van zijn celblok.

Jevgeni Koezjeljov, een dief met zes veroordelingen, zegt dat hij gedreven was door patriottisch plichtsgevoel. De 29-jarige zat vast in de zuidwestelijke regio Samara wegens het stelen van cognac, bier en instantkoffie uit supermarkten in Toljatti, de Russische autohoofdstad aan de Wolga.

“Ik was veroordeeld tot drie jaar en zeven maanden, waarvan ik al twee jaar had gedaan. Zo lang had ik dus niet meer te gaan. Toch vertrok ik. Waarom? Ik heb erover nagedacht. Zelfs mocht ik toen vrij geweest zijn, zou ik zijn gaan vechten – honderd procent zeker. Als vrijwilliger”, zegt hij. “Toen het allemaal begon, in februari vorig jaar, belde ik vanuit de gevangenis af en toe met mijn tante. Ze vertelde me dat die ene vriend naar Oekraïne gegaan was, en dan nog één, een derde, een vierde ... En ik wist dat ik hetzelfde gedaan zou hebben.”

Koezjeljov zegt dat het rekruteringsproces ongeveer twee weken in beslag nam, en dat je als gedetineerde in die periode nog altijd mocht afhaken, zonder consequenties. Zij die zich hadden aangemeld, werden naar een aparte afdeling in de gevangenis overgebracht, waar ze met meer respect behandeld werden.

“Er was iemand bij met een straf van 25 jaar”, zegt Koezjeljov. “Hij had nog maar enkele maanden te gaan en toch meldde hij zich aan. “Ben je nu helemaal gek geworden?” De gevangenisbewakers begrepen er niets van. Maar hij zei: “Alles is oké, ik vertrek.” Hoe kun je nu geen respect opbrengen voor zo’n beslissing?”

Een gewisse dood

Volgens Prigozjin krijgen de veroordeelden bij Wagner een maand rigoureuze gevechtstraining, waarbij ze slechts vier uur per dag slapen. De strijders die met Reuters spraken, hebben het over twee tot drie weken intensieve en goed georganiseerde training. Sommigen beweren dat ze er hun leven aan te danken hebben.

De oorlog in Oekraïne zet de militaire capaciteit van Rusland onder druk. Reservisten in het reguliere Russische leger zouden slechts 10 tot 20 dagen training krijgen voor ze naar het front trekken. In het Amerikaanse en Britse leger duurt de basistraining voor infanteristen zo’n 22 weken. Een van de veroordeelde rekruten verteltReuters dat hij naar een trainingskamp van Wagner was gereisd in het door Rusland gecontroleerde deel van de regio Loehansk in Oost-Oekraïne. Borovkov zei dat de training werd gegeven door voormalige leden van de speciale Russische strijdkrachten. “De hele organisatie was tot in de puntjes verzorgd.” Borovkov diende eerder bij de militaire politie die de Russische spoorwegen beveiligt. “Hier een automatisch geweer, zo moet je schieten en daarmee is de kous af? Nee, zo ging het niet. Ze legden alles piekfijn uit. Mijnen, ontmijnen, tactiek, schieten, fysieke training. Alles.”

De mannen die met Reuters spraken, zeggen dat de meeste gevangenen die zich bij Wagner aansloten, al enige militaire ervaring hadden als dienstplichtige of beroepsmilitair. De veroordeelden met de meeste ervaring werden benoemd tot commandant van hun eenheid.

“Tijdens de opleiding werd ons in detail gevraagd wie wat wist en wie waar had gediend”, zegt de 38-jarige Dmitri Jermakov, die zich bij Wagner aansloot na een straf van 14 jaar voor ontvoering. Hij weigert het over zijn strafblad te hebben. “En toen we waren ingedeeld bij onze eenheid, lieten ze de jongens hun eigen commandanten kiezen. Tegen die tijd had ik al een zeker gezag, dus werd ik gekozen.”

Volgens Jermakov waren de rekruten doordrongen van de ernst van de situatie en vroegen ze de instructeurs om de oefeningen te herhalen, zodat ze beter voorbereid zouden zijn op wat komen zou. “Die mannen waren klaar voor de strijd”, zegt hij. Anderen hoopten hun zes maanden uit te zitten in de hoop amnestie te krijgen zonder al te veel te moeten vechten. Over deze mannen zegt Jermakov: “Het was duidelijk dat die een gewisse dood tegemoet gingen.”

Angst en adrenaline

Van de vijf mannen die met Reuters spraken, zeggen er drie dat ze hebben gevochten in de omgeving van Bachmoet. Wagner loopt voorop in de maandenlange aanval op de stad, die voor de oorlog 75.000 inwoners telde, maar nu helemaal in puin ligt. Een vleesmolen, noemt Prigozjin het. Hij vindt dat het Wagners missie is om het Oekraïense leger daar te laten uitbloeden.

Oekraïense en westerse functionarissen hebben de gevechten rond Bachmoet al vergeleken met de Eerste Wereldoorlog, en beschuldigen Wagner ervan golf na golf ex-gedetineerden op te offeren. Volgens de Verenigde Staten had Wagner medio februari in Oekraïne meer dan 30.000 verliezen geleden, onder wie 9.000 doden, bijna allemaal veroordeelden. Prigozjin houdt vol dat het aantal slachtoffers onder zijn strijders vergelijkbaar is met dat van andere Russische eenheden.

Jermakov, de veroordeelde ontvoerder, zei dat sommigen de moed verloren in de eerste uren van de strijd. “Wat zagen ze daar? Aan flarden gereten lijken. En wat deden ze? Sommigen gaven zich over, huilden, wilden niet uit de loopgraven klimmen. Verlamd door angst.”

Andere strijders herinnerden zich vooral de sensatie van de strijd. “Het was geweldig”, zegt de 22-jarige Andrej Jastrebov uit Sint-Petersburg, die vastzat voor autodiefstal toen hij zich bij Wagner aansloot. Jastrebov noemt zich Andrei Kiriënko op sociale media. “Zoveel adrenaline. Echte mannen horen bij Wagner. Schrijf dat maar op. De Oekraïners(Jastrebov gebruikt een scheldwoord, red.) gingen lopen en Wagner scheurde ze aan stukken.”

Vier van de door Reuters geïnterviewde mannen raakten ernstig gewond en verlieten Oekraïne lang voor hun diensttijd erop zat, als invalide. Wagner had hen verteld dat de tijd die ze in het ziekenhuis doorbrachten en de revalidatie zouden worden meegeteld in de termijn van zes maanden en dat ze hoe dan ook clementie zouden krijgen. Twee zeiden dat ze die al hadden.

Jermakov hield het amper vier dagen vol voordat hij midden december ernstig verwond werd aan zijn arm en onderbuik toen hij een gewonde kameraad in veiligheid bracht. Hij zegt dat zijn peloton de opdracht had gekregen een kruispunt bij het dorp Pokrovske, aan de oostkant van Bachmoet, in te nemen. Hij beschrijft zijn laatste dag aan het front als ‘een hel’: 24 uur plat op de grond, terwijl Oekraïense tanks en mortieren hun posities beschoten en drones overvlogen.

“In een oorlog lig je bijna altijd neer. Het is de enige manier om te overleven”, zegt Koezjeljov, de veroordeelde dief. Hij vertelt dat hij twee maanden aan het front zat tot hij een granaatscherf in zijn arm kreeg. “Iemand die gewond raakt, wensen we happy birthday”, omdat hij aan de dood is ontsnapt. “Dat is wat ze ook tegen mij zeiden.”

Een frisse start

Deze overlevers, jaren vroeger dan gepland weer op vrije voeten, keren terug naar een land waar hun acties aan het front door velen worden toegejuicht. Gedetineerden die zich bij Wagner aansluiten, zegt Prigozjin, krijgen zo een ‘tweede kans’ op een leven, op een schone lei.

Eerder deze maand werd in de Doema een wet goedgekeurd die verbiedt om Wagner-strijders “in diskrediet te brengen”. De wet, vroeger alleen van toepassing op Russische legersoldaten, werd op verzoek van Prigozjins uitgebreid.

Prigozjins toenemende macht wordt niet in alle geledingen van de Russische elite met applaus ontvangen. In februari barstte een sluimerende vete tussen de Wagner-baas en de Russische legerleiding uit in regelrechte vijandigheid. Prigozjin beschuldigde de Russische minister van Defensie Sergej Sjojgoe en de chef van de generale staf Valeri Gerasimov van ‘verraad’, en dat zij Wagner munitie onthielden uit persoonlijke wrok jegens hem. Sjojgoe en Gerasimov waren niet bereikbaar voor commentaar.

Eerder die maand zei Prigozjin dat hij gestopt was met het rekruteren van gevangenen, waarbij hij liet doorschemeren dat hij daartoe gedwongen werd door niet nader genoemde functionarissen.

De vijf door Reuters geïnterviewde strijders koesteren een diepe persoonlijke dankbaarheid tegenover Prigozjin omdat hij hen heeft gerekruteerd en hun strafblad laten wissen. “We zijn beter dan gewone burgers”, zegt Jastrebov, de autodief, opnieuw thuis in zijn geboorteplaats Sint-Petersburg. “Dankzij Wagner zijn we geen ex-gedetineerden meer.”

In een video van januari is te zien hoe Prigozjin veroordeelde strijders toespreekt die gewond zijn geraakt: “De politie moet jullie met respect behandelen. Alles is al doorgepraat op de verschillende niveaus, zodat er geen gezeur is. Indien nodig zal ik zelf met de gouverneurs bellen en een oplossing vinden.”

Geld voor een appartement

Koezjeljov, die na februari zo’n vier maanden in een hospitaal lag in de buurt van Krasnodar, dankt Prigozjin voor zijn nieuwe leven. Uit rechtbankdocumenten blijkt dat hij bijna zeven van zijn 29 jaar in de gevangenis heeft doorgebracht, voor zes afzonderlijke veroordelingen. “De laatste keer dat ik naar de gevangenis moest, dacht ik: hier ben ik weer, wat nu? Een jaar zitten, nog een, een derde, en dan wat? Eens buiten: wat ga ik daar doen? Met mijn achtergrond?”

“Nu ben ik clean. Ik heb wat centen. Ik kan aan een toekomst denken. Een hypotheek om een appartement te kopen. En dat heb ik allemaal te danken aan onze bovenste beste Jevgeni Viktorovitsj”, zegt Koezjeljov – als teken van respect noemt hij Prigozjin bij zijn patroniem.

Alle vijf de mannen die met Reuters spraken, zeggen dat ze ook na hun zes maanden dienst bij Wagner blijven, of dat toch ernstig overwogen. Sommigen beweren terug te keren naar het front zodra ze daartoe in staat zijn. Nikita Ljoebimov, die in Tsjeboksary woont aan de Wolga en een straf van vierenhalf jaar uitzat voor slagen en verwondingen, zegt dat het zijn eerste prioriteit is: “de jongens steunen, zo snel mogelijk herstellen en terugkeren naar de frontlinie”. Twee maanden ver in zijn eerste periode in Oekraïne is de 23-jarige gewond geraakt door een granaatscherf en uitgevallen.

Wie aan zijn verwondingen geen beperking overhoudt, krijgt volgens de mannen een kans om aan de slag te gaan als professioneel huurling, terwijl de gewonden een ondersteunende rol kunnen vervullen. Borovkov, die na een amputatie op een armprothese wacht, zegt dat hem een baan is aangeboden in een Wagner-ziekenhuis in Loehansk.

Jermakov hoopt voldoende te herstellen om zich aan te melden als huurling en te worden ingezet in Libië, Syrië of de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar Wagner al voor de campagne in Oekraïne actief was. In de Russische burgereconomie zijn de vooruitzichten beperkt, zegt hij. Dat motiveert hem extra tot een terugkeer naar Wagner.

“Mensen werken zich te pletter, zonder vrije dagen, tot veertien uur per dag, en op z’n best verdienen ze 60.000 roebel (730 euro) per maand”, zegt Jermakov, die twee kleine dochters heeft. “Bij Wagner verdien ik sowieso 150.000 roebel (1.800 euro).”

Velen keren liever terug naar Wagner dan dat ze opnieuw wegzinken in de criminaliteit. Dat geldt ook voor Koezjeljov. Met zijn dienstjaren bij Wagner hoopte hij zijn dochter een nieuwe start te kunnen geven zodat ze later een carrière kan uitbouwen, zonder het stigma van haar vaders verleden. “Ze kan leren bankieren of zich inschrijven aan de politieacademie’, zegt Koezjeljov. “Dat haar vader achter tralies heeft gezeten, doet er dan niet meer toe. Als dat geen motivatie is!”