‘Arcadia’-actrice Ikram Aoulad: ‘Ik moest al mijn energie verzamelen om gewoon een douche te kunnen nemen, of te eten’

“Mag ik chou zeggen?”, vraagt Ikram Aoulad betrapt nadat het woord er met gemak uitrolt. “Ik doe dat nogal snel als ik iemand mag.” We zitten een kwartiertje op een terras aan het Antwerpse Zuid en verwarmen ons aan een haardvuur. Tijdens ons gesprek springen meermaals de tranen in haar ogen, wanneer ze bevlogen over een onderwerp vertelt dat haar nauw aan het hart ligt. Over acteren bijvoorbeeld – Ikram Aoulad begon pas op haar 26ste en kende haar echte doorbraak pas een aantal jaren geleden met een hoofdrol in De 16 –, maar ook over de zoektocht naar meer balans in haar leven of haar Marokkaanse identiteit.

Aoulad heeft diep gezeten de laatste jaren en verloor zelfs even haar vrolijke spring-in-’t-veld­mentaliteit, maar die is vandaag merkbaar terug. Over haar eerdere publieke gevecht tegen racisme is ze duidelijk: “Vraag mij alles, behalve wat racisme is en vooral hoe ik het ervaar. Vraag aan mijn witte collega’s hoe zij actief omgaan met racisme.”

Arcadia is gefilmd tijdens corona en gaat over een ramp die de mensheid treft. Toeval?

(lacht) “Bij het uitschrijven van het verhaal hadden de scenarioschrijvers zelfs eerst een pandemie in gedachten, maar toen haalde de realiteit de makers in. Corona overviel ons plots en omdat iedereen dat na een tijd wel beu was gehoord, kozen ze ervoor om het plot van Arcadia in het midden te laten. Het is niet duidelijk welke ramp exact heeft plaatsgevonden, en dat vind ik goed. Zo kun je er zelf je eigen invulling aan geven.

“Het scenario vertelt een zeer dystopisch verhaal dat zich afspeelt in de nabije toekomst, hoewel ik het gevoel heb dat wat er in Arcadia gebeurt geen toekomstmuziek is, maar ook effectief al op onze planeet plaatsvindt. Kijk maar naar het sociaal­krediet­systeem waar de Chinese overheid aan werkt om goed gedrag met punten te belonen. Of de VS, die qua vrouwenrechten veertig jaar terug in de tijd worden gekatapulteerd en waar in sommige staten abortus plots weer illegaal is.”

Elke aflevering kostte bijna 1 miljoen euro om te maken. Nogal prijzig, vind je niet?

“Ik gok dat je niet de enige bent die daar kritiek op heeft, en ik snap het ergens ook wel, máár Arcadia wordt in binnen- en buitenland gedraaid. Het is de eerste coproductie tussen de VRT en de Nederlandse openbare omroep NPO – met steun van de Duitse omroep ARD – dus daarom zijn er ook grotere budgetten beschikbaar. De kijker mag ook veel verwachtingen hebben van de reeks want er zijn bloed, zweet en tranen voor gevloeid. Buitenopnames gebeurden in Duitsland, Frankrijk, Nederland en België, waardoor er veel meer mogelijk was en Arcadia naast internationale topseries gezet kan worden.”

Enthousiast vertelt ze waarom Arcadia “magisch” aanvoelt. “In de serie wordt de maatschappij zoals we ze nu kennen omvergegooid en ontstaat er een nieuwe maatschappij, Arcadia, waar iedereen leeft naargelang een bepaalde score die je geïmplementeerde chip doorgeeft. Door goed gedrag – alcohol en suiker zijn verboden want door de ramp heerst er schaarste – spaar je punten die gegeven worden door het controleorgaan, een soort Gestapo. Als je de wet overtreedt of betrapt wordt met alcohol in je bloed, dreig je punten te verliezen, en als je onder rood komt te staan, word je uit Arcadia gezet. Buiten Arcadia is er niemandsland, waar je op jezelf bent aangewezen om te overleven.”

Voor wie de eerste aflevering vorig weekend heeft gemist: de kijker stapt in het verhaal wanneer Pieter Hendriks, gespeeld door Gene Bervoets, fraudeert met de scores van zijn dochters. Hij wordt gedeporteerd uit Arcadia en de achtergebleven gezinsleden verliezen hun privileges.

“Een dochter van dat gezin wordt tewerkgesteld in het ziekenhuis waar mijn personage, Nora Adams, afdelingsverantwoordelijke is. Nora is een enorm strikt en correct persoon met een groot rechtvaardigheidsgevoel. Ze vindt het maar niets dat zij opgescheept zit met iemand wier familie tegen de regels inging. Maar tegelijkertijd is Nora lang niet wie je denkt dat ze is.”

Je werd gecast als vrouw met Marokkaanse roots, maar de regisseur gebruikte wel een Vlaamse naam voor de rol. Klopte het personage daardoor voor jou wel?

“Op papier heette mijn personage eerst Sylvia. Ik wist op het moment dat ik gecast werd dat ik daar iets van zou zeggen. Natuurlijk kan ik een Sylvia spelen maar als je een actrice cast met mijn profiel, is het dan niet logischer om het hele pakket te accepteren? De regisseur was gelukkig direct mee.

“Ik word regelmatig gecast voor een personage dat op papier wit is en dat vind ik oké. Maar telkens als dat gebeurt, stel ik wél de vraag aan tafel of we het personage een naam kunnen geven die beter matcht met mijn Marokkaanse roots. Bij de serie Black-out heb ik dat ook gedaan. Ik gebruikte de naam Keltoum, een vriendin van me. Ondertussen heb ik al de namen van mijn vriendinnen en familie al gebruikt, denk ik. (lacht)

“Tegenwoordig laten veel regisseurs mij daar vrij in, ook omdat ik lang genoeg in de sector zit. Ik heb geleerd om mondiger te zijn en dat te durven eisen. Vroeger dacht ik: hoe kan ik iets op tafel gooien zonder dat de andere partij daar ongemakkelijk van wordt? Nu denk ik: laat ze maar ongemakkelijk worden, I stick to my gut. Ik vind het heel vreemd dat je een vrouw met krullen en een tintje cast en van haar toch een Stephanie wil maken.”

Je gaf al eerder in de media aan dat je het beu bent om te moeten kiezen tussen je Marokkaanse of Belgische nationaliteit. Hoe sta je daar momenteel in?

“Ik vind ook niet dat ik moet kiezen. Waarom zou ik? Ik ben Marokkaanse, Belgische, Riffijnse, maar evengoed Vlaamse, moslima en een grote HBO-fan, behalve van The White Lotus. (lacht) Ik ben al dat en zoveel meer en ik omarm het allemaal. Omdat al die delen mij zijn, hoef ik niet te kiezen. Als ik dat allemaal kan aanvaarden, begrijp ik niet waarom een ander het daar zo moeilijk mee heeft.

“Ik heb een hele hoop nichtjes en neefjes en ik hoop zo dat zij die vraag nooit gesteld krijgen. Ze hoeven nooit te twijfelen of ze hier wel thuishoren en mogen zich vooral nooit schamen voor hun Marokkaanse of migratieroots. Ik hoop dat ze de ruimte krijgen om dat deel van hen juist te ontdekken, te vormen en te om­armen.

“Ik hou helemaal niet van voetbal, maar wat het Marokkaans elftal ons tijdens het WK bezorgd heeft, what the hell. De verbondenheid tussen de Marokkanen hier in België en alle Marokkanen wereldwijd was ongezien. Ik denk dat dat voor heel veel Marokkanen – toch zeker die met een migratieverleden hier – de eerste keer was dat ze bijna schaamteloos trots konden zijn op hun Marokkaanse identiteit. Succesvolle mannen stonden met hun moeders op het veld te vieren. Gesluierd, niet gesluierd, dat maakte allemaal niet uit. Ik ging zelf met Marokkaanse mensen die ik amper ken via social media euforisch uit mijn dak. Zij bezorgden ons zo veel vreugde en fierheid.

“Tegelijk dacht ik: hoe erg is het dat voetbal er ons aan moet herinneren hoe verscheurd of gebroken we wel zijn. Migratie doet iets met een mens. Ik ben in oktober voor het eerst in tien jaar naar Marokko geweest, met een groep vriendinnen. Ik heb dat altijd uitgesteld en ging enkel in familieverband. Het was voor het eerst dat ik het land van mijn grootouders kon (her)ontdekken op mijn manier. Op de weg terug in een taxi naar de luchthaven ben ik uit verdriet gebroken.

“Weet je, het is een soort van thuiskomen, maar tegelijkertijd ook een confrontatie met een land, of een deel van de geschiedenis, dat niet van mij is. Op een bepaalde manier is het dat dan weer wel, maar je durft het je bijna niet toe te eigenen. Heel vreemd. Toch voel ik me sinds die reis fier op mijn Marokkaanse nationaliteit en voel ik me ook echt een Marokkaanse vrouw.”

In de media heb je je al meermaals uitgesproken tegen racisme. Heb je het gevoel dat dat nog steeds nodig is?

“Ja, dat heb ik in het verleden enkele keren gedaan, met alle gevolgen van dien. Daardoor heb ik besloten om dat vandaag niet te doen. Er is al zoveel gezegd en geschreven over racisme of discriminatie en de effecten daarvan op het individu. Weet je hoe vermoeiend, triggering en vooral onveilig dat is? Vraag me alles behalve dat. Beter stel je die vraag aan mijn witte collega’s. Hoe gaan zij actief om met racisme en herkennen ze het überhaupt wel? Spreken zij zich uit of staan ze wat passief aan de zijlijn toe te kijken? Zien ze in dat zolang zij niet actief reageren, ze dat gedrag mee in stand houden?

“Liever heb ik dat je iets vraagt over mijn job. Over hoe ik te werk ga of hoe ik iemand – die alleen op papier uit letters bestaat – tot leven laat komen. We kunnen het bijvoorbeeld hebben over de Oscar-uitreiking. Want hoe geweldig is het niet dat twee 60+-actrices, die niet ­Meryl Streep zijn maar juist de nakomelingen van vluchtelingen, een ­Oscar winnen? (Aoulad doelt op Michelle Yeoh en Jamie Lee ­Curtis, red.) Misschien moet je ook eens vragen wat ik van The White Lotus vond.”

Wel, wat vond je ervan?

“Blij dat je het vraagt. (lacht) Ik vond die serie zó overroepen, ik begrijp de obsessie met die reeks echt niet. Een bende rijke geprivilegieerde Amerikaanse toeristen die het wat gaan uithangen in een luxevakantieresort en neerkijken op de locals. I don’t get it. Geef mij maar The Last of Us, een post-apocalyptische dramareeks met zombies en Pedro Pascal. Dat begrijp ik dan weer wel.”

Heb je ook als actrice moeten leren om je grenzen te stellen?

“Ik neem bepaalde rollen niet aan of kies ervoor ze te spelen mits onderhandeling met schrijvers of scenaristen over dingen die echt niet meer kunnen, zoals een vrouw die een hoofddoek draagt vanuit een slachtofferrol, tenzij er meer vlees aan die rol zit. Want, echt waar, as much as I love my job als actrice: er zijn dingen die ik mij niet meer laat overkomen. Ik draag daardoor wel een last op mijn schouders. Soms win je een gevecht, maar soms ook helemaal niet en dan moet je voor jezelf beslissen of je de rol aanneemt voor de centen – want ik moet ook mijn rekeningen betalen – of niet.

“Ik merk soms in de gesprekken met makers of spelers van kleur dat wij een soort van verantwoordelijkheid hebben opgenomen om verhalen of personages uit te schrijven en te spelen die het cliché juist niet bevestigen. Wij willen vooral niet aan stereotypering doen.

“Zo hebben we onszelf een missie toe­geëigend om de pijn en het racisme – waar mensen van kleur mee te maken krijgen – tentoon te stellen. Ik begrijp dat dat nodig is, maar daardoor vergeten we soms ook om gewoon plezier te hebben in onze job. Ons leven bestaat uit veel meer dan dat wat ons overkomt en aangedaan wordt. Ik trek mij juist enorm op aan verhalen die mij tonen hoe iemand ondanks alle tegenslagen in het leven erin slaagt om ’s ochtends uit bed te kruipen, een gordijn open te trekken en ‘ja’ tegen het leven te zeggen.

“I really love my job! De gesprekken die ontstaan, de connecties die ik maak met andere acteurs over een verhaal en de lijnen die we trekken, maken mij als mens zoveel rijker, empathischer en milder voor anderen en mezelf. Als acteur leer je ook de minder leuke kantjes van een personage of mens te zien. Zo leer je een mens te omarmen in heel zijn zijn, zonder een oordeel te vellen. Noem me naïef, maar ik geloof niet dat er zoiets bestaat als een door en door slecht iemand. Acteren zorgt ervoor dat ik bereid ben om die andere kant van de mens te zien en op onderzoek ga. How lucky and privileged are we dat wij dat verhaal mogen vertellen. Ik vind dat de mens in al zijn lelijkheid ook even mooi is, echt waar. Ik wil dat geloven.”

Ik heb begrepen dat je geen kinderen hebt en die ook niet wilt. Bewust kinderloos zijn kan regelmatig nog op kritiek rekenen.

“Dat klopt, ik heb daar bewust voor gekozen en ben daar echt oké mee. Nu, het is eerder iets wat me ook gewoon is overkomen. Natuurlijk zijn er momenten geweest dat ik sociale druk voelde om er toch aan te beginnen, maar de waarheid is dat ik eigenlijk nooit echt een kinderwens heb gehad. En een kind op de wereld zetten omdat ik bang ben om alleen te eindigen, vind ik niet de juiste motivatie. Bovendien kwam ik laat in de acteerwereld en moest ik keihard werken om iets te bereiken.

“Blijkbaar word je als vrouw als egoïstisch bestempeld omdat je geen kinderen wil. Iemand anders mag dat vinden, maar het is wel mijn leven. Mag ik daar zelf meester over zijn? Er is nog steeds een groep mannen die denkt te kunnen eisen wat vrouwen al dan niet met hun lijf doen.

“Soms kan ik triestig zijn dat een kind geen hoofdstuk van mijn boek zal worden. Maar evengoed zijn er genoeg momenten dat ik opgelucht ben dat ik er geen heb. Want hoe the fuck voed je kinderen vandaag op en hoe zorg je dat ze zelfverzekerd en fier zijn over hun identiteit en afkomst, zonder rekening te houden met een buitenwereld die daar telkens op inhakt? Kijk bijvoorbeeld naar uitspraken van bepaalde politici over dat ze bovenop hun dik pensioen nog een dikkere vergoeding krijgen en daar zogezegd niet van op de hoogte waren. Hoe zelfs? Ik lig daar soms echt wakker van.

“Dat ik geen kinderen wil, betekent niet dat ik geen moedergevoelens heb, dat is iets anders voor mij, die heb ik juist wél.”

Dat bleek al toen je daarnet met veel liefde over je hondje Lily sprak.

“Als kind wilde ik altijd al een hondje, maar mijn ouders zagen dat niet zitten. Op een dag zat ik in het gras in het Stadspark met een vriendin en haar hond. Plots voelde ik in mijn rug een hondje, the cutest ever. Het werd gevolgd door een gezin dat geen Nederlands sprak. De vader vertelde me dat zij als gezin het land worden uitgezet en al geruime tijd op zoek waren naar een oplossing voor hun hond, en omdat dat hondje zo enthousiast rond mij bleef dartelen, vroeg hij het mij.

“We spraken twee dagen later af en zijn dochter van een jaar of tien doet open. Ze heeft Lily aan de leiband en zegt: ‘Here she is.’ Ik vroeg haar waar haar papa was. ‘No home, he work, mommy too.’ Na een heel kruisverhoor – ocharme dat kind – vroeg ik haar of ze nog afscheid wilde nemen van Lily (krijgt tranen in haar ogen). Op haar knieën neemt ze in haar eigen taaltje afscheid. Hartverscheurend.

“Bon, ik heb Lily dus meegenomen naar huis. Ondertussen heeft ze al op verschillende sets gestaan, zelfs bij Arcadia, en neem ik haar overal mee naartoe. Want na dag drie dacht ik: you’re my baby now. Wij horen samen. Het mooiste vind ik hoe Lily mij dwingt om stil te staan in het nu. Soms is het vervelend om vroeg uit mijn bed te moeten om haar uit te laten, maar door haar sta ik ondertussen wel aan een boom een blad of de blauwe lucht te bestuderen. Het werk­ritme in mijn sector kan best intens zijn.”

Een tijd geleden ging je door een heftige ­periode en viel je uit met een burn-out.

“Ik zat al een tijdje in het rood en was keihard aan het werken. Tijdens therapie heb ik pas gemerkt dat hard werken voor mij een vlucht is. Hoe harder ik werkte en bezig was, hoe minder ik in mijn hoofd moest zitten. Ondertussen stapelde alles zich in mijn hoofd op en negeerde ik dat door in een rol te kruipen. Maar wanneer je niet aan het werk bent, voel je hoe die wolkjes van zorgen toch bij elkaar komen. Het emmertje liep stelselmatig vol tot mijn lijf op een dag weigerde nog een stap te zetten. Als ik crash, crash ik volledig. Ik moest dus alle restjes energie verzamelen die ik vond just to get the fuck up om een douche te kunnen nemen, te eten of aan mijn dag te beginnen. Ik woog nog maar 40 kilogram. Ik moest toentertijd een shoot doen die me mijn laatste energie kostte. Nog altijd kijk ik soms naar die foto en besef ik van hoe ver ik kom.

“Ik kan soms nog last hebben van een mindere dag en heb er ondertussen wel vrede mee dat ik wat gevoeliger ben. Het is een onderdeel van mezelf. Door mijn burn-out leerde ik accepteren dat een deel van mij fundamenteel gekwetst is. Dat deel doet sneller pijn en moet vaker meer beschermd worden. Sindsdien besef ik ook dat ik mijn lucky stars mag tellen. Er zijn momenten dat Lily naast mij ligt te slapen in de zetel, er op de achtergrond muziek opstaat en ik naar haar kijk. Ik weet dat op een dag mijn hart gaat breken omdat ik haar zal moeten afgeven. Als ik daaraan denk, kan ik onophoudelijk beginnen te huilen.

“Ik heb al mensen verloren die heel dicht bij me stonden, maar het verlies van mijn grootmoeder vond ik het moeilijkst. Zij was de persoon die het meeste invloed op mij heeft gehad. Ik heb aan mijn bomma enorm veel te danken. Ze was een onwaarschijnlijk goede, sterke en warme tweede mama voor mij (krijgt krop in de keel). Ik had het geluk dat zij bij mij om de hoek woonde. Ik kom uit een groot gezin, waar ik de oudste dochter was. Ik moest dus snel opgroeien en helpen in het gezin. Als kind is dat niet tof, maar bij mijn grootmoeder had ik wel de vrijheid om een kind te zijn en werd ik in de watten gelegd. Ik herinner me nog goed hoe ze met olie door mijn krullen ging en mijn haar borstelde.

“Ik heb het gevoel dat ik nogal snel over haar dood ben gegaan. Binnen de islam is dat ook gewoon: de dag na het overlijden vliegt de persoon al naar het land van herkomst of steken ze die in de grond. Ik ben blij dat ik haar nog een paar keer heb kunnen bezoeken en vasthouden in het ziekenhuis.”

Aoulad denkt even na. “Weet je, na die burn-out heb ik ook echt beseft dat ik mij alleen nog maar met zachtheid wil omringen. Het leven kan soms heel hard zijn. Ik heb zachtheid nodig in mijn samenwerkingen voor film, theater of in de connecties die ik maak. Dat wil niet zeggen dat het niet eens mag botsen, maar ik wil niet het gevoel hebben dat ik altijd tegen iets moet strijden. We gaan allemaal wel eens in de fout. Niemand heeft het grote gelijk. Gun elkaar gewoon het voordeel van de twijfel. Mijn therapie die ik sinds anderhalf jaar volg, helpt me daar echt bij. Je trekt je lessen na een burn-out en stelt je grenzen, maar herstellen van zoiets verloopt niet lineair. Dat heeft veel tijd nodig en gaat met ups en downs.”

Arcadia, zondag om 20.40 uur op Eén. Avant-première van de serie Zonder afspraak op 29/3 in Kinepolis Antwerpen/Hasselt en op 30/3 in Kinepolis Gent. De ticket­verkoop gaat integraal naar 12-12.