‘Poetin weet heel goed wat de vernietigende consequenties zouden zijn van een aanval op bijvoorbeeld Finland’

Rusland noemt Zweden en Finland ‘legitieme doelwitten voor vergeldingsacties’ als ze lid worden van de NAVO. Hoe serieus moeten we dat nemen?

“Dit is vooral retoriek, bedoeld om aan de eigen publieke opinie duidelijk te maken dat ze een toetreding tot het westerse bondgenootschap niet zomaar zullen laten passeren. Toch blijkt hier vooral heel veel frustratie uit: Rusland had voor de invasie nooit zien aankomen dat beide landen zo snel lid zouden worden. Zeker in de ogen van Rusland valt niet te onderschatten hoe de geostrategische situatie daardoor verandert. Het immense Finse luchtruim, met een grens van 1.300 kilometer met Rusland, zal bijvoorbeeld gebruikt kunnen worden voor NAVO-patrouilles. De Baltische staten Estland, Letland en Litouwen zullen door de uitbreiding ook veel beter verdedigbaar zijn.

“Rusland kan dus bijna niet anders dan te reageren, maar weet ook dat de enige optie daartoe retoriek is. Poetin weet heel goed wat de vernietigende consequenties van een aanval op bijvoorbeeld Finland zouden zijn. Die keuze zullen ze niet maken.

“Wel is het bijvoorbeeld mogelijk dat Rusland bepaalde dingen onder de radar zal proberen, bijvoorbeeld op het vlak van cyberaanvallen richting Zweden en Finland. Ook pogingen tot interne destabilisatie zijn niet uit te sluiten, al zou ook dit niet makkelijk zijn in zulke stabiele democratieën met een sterke interne cohesie. Vergeet ook niet dat zeker Finland zelfs zonder lid te zijn van de NAVO een van de best uitgebouwde legers van Europa heeft.”

Rusland kondigde woensdag ook nieuwe testen aan met nucleaire intercontinentale ballistische raketten. Dat is allicht ook geen toeval?

“Testen als deze zijn een relatief veilige manier om toch een boodschap uit te sturen, zonder meteen een vergelding te riskeren. Dat is een klassiek fenomeen dat je tijdens de Koude Oorlog al zag. Telkens wanneer spanningen opliepen en de crisissen naar een hoogtepunt gingen, werden nucleaire militaire oefeningen en tests georganiseerd. Die stonden soms zelfs al klaar, en dan werd er gewacht tot een geschikt crisismoment om ze uit te voeren. Dat zie je vandaag bijvoorbeeld nog altijd in Noord-Korea.”

Amerikaans president Biden noemt de verplaatsing van kernwapens naar Wit-Rusland ‘gevaarlijk’ en de VS delen niet langer gegevens over hun kernwapenarsenaal met Rusland.

“Dit zijn inderdaad een aantal stappen op de nucleaire escalatieladder die het wantrouwen alleen maar doen toenemen. Tegelijkertijd wordt er veel minder met elkaar gesproken. Als er effectief kernkoppen in Wit-Rusland gestationeerd zullen worden, zal dat land door de VS en de NAVO meegenomen worden in hun noodscenario's voor een reactie in het geval van een echte nucleaire escalatie. Ook dat zal allicht weer door Rusland als een escalatie gezien worden.

“Je zit dus in een opbod, en de oorlog in Oekraïne is niet bepaald van die aard dat er snel opnieuw vertrouwenwekkende maatregelen te verwachten vallen om die spiraal een halt toe te roepen. Met onderlinge afspraken, wederzijdse inspecties en informatiedeling zou het vertrouwen weer kunnen groeien. Maar het evolueert jammer genoeg de andere kant op. Geopolitiek is dat een verontrustende ontwikkeling.

“Nochtans wou Wit-Russisch president Aleksandr Loekasjenko te allen tijde vermijden dat er Russische kernwapens op zijn grondgebied geplaatst zouden worden. De meerderheid van de bevolking wil daar niet van weten, en dat weet Loekasjenko ook. Maar hij is in deze vleugellam, en gedwongen door Poetin van wie hij afhankelijk is om aan de macht te blijven. Vergeet niet dat het Russische veiligheidstroepen waren die zijn tussengekomen na de protesten tegen Loekasjenko’s zesde herverkiezing in de zomer van 2020.”

De Europese Commissie onderzoekt ondertussen het plan om bevroren Russische tegoeden ten belope van meer dan 200 miljard euro te investeren en de opbrengst ervan te schenken aan de wederopbouw van Oekraïne. Is dat haalbaar?

“Oorspronkelijk was het plan om de tegoeden volledig te confisqueren, als een soort van voorafname op herstelbetalingen. Maar dat is juridisch bijzonder moeilijk. In een nieuw voorstel is er nu sprake van het bevroren bedrag te investeren zolang de sancties lopen, en ze bij het einde van de sancties dan weer vrij te geven. Enkel de intrest op het geïnvesteerde bedrag zou dan gebruikt kunnen worden ten voordele van Oekraïne.

“Deze optie lijkt iets haalbaarder, maar zelfs dan nog. De Europese Commissie ziet dit te veel als een louter technisch iets, terwijl ze ook de geopolitieke elementen zou moeten meenemen. Het gaat bijvoorbeeld ook om financiële tegoeden van oligarchen. Maar misschien heb je sommige van die oligarchen nog nodig als je ooit een fundamentele omwenteling in Rusland wil organiseren.

"Tegelijk stelt Europa hiermee het eigendomsrecht in vraag. Landen als Saudi-Arabië – waarvan je niet kan uitsluiten dat we er in de toekomst een conflict mee zouden kunnen hebben – zouden daardoor wel eens de conclusie kunnen trekken dat het voor hen gevaarlijk is te investeren in de Europese markt. Er zijn dus wel wat complicerende neveneffecten die voor onszelf niet zo gunstig kunnen zijn.”