Huishoudens krijgen tot ruim 3.000 euro teruggestort: energievoorschotten bleken al in 2022 soms te hoog

1.099 euro: dat is het bedrag dat Lief Wuyts in februari op de eindafrekening van haar gas- en elektriciteitscontract ziet prijken. Geld dat ze terug krijgt. Op vijf maanden tijd heeft Lief bijna 1.100 euro te veel betaald, zo blijkt. Op jaarbasis is dat ruim 2.600 euro. Nochtans had haar leverancier de maanden ervoor consequent haar voorschotten opgetrokken. Van 195,43 euro naar 468,48 euro. 

Wanneer ze overstapt naar een nieuwe leverancier, wil die haar zelfs een voorschotfactuur van 1.332 euro laten betalen. Allemaal om te vermijden dat ze bij haar jaarafrekening zou moeten bijbetalen.

Lief was nochtans onder druk van de torenhoge energieprijzen al gaan besparen. Door kleine ingrepen zoals de thermostaat wat lager zetten en alleen de ruimtes verwarmen waar ze echt gebruik van maakte. Maar daar hield haar leverancier geen rekening mee: die trok de tussentijdse facturen op met 239 procent. Ook met de installatie van zonnepanelen hield haar leverancier geen rekening.

Na haar overstap naar een nieuwe leverancier in najaar 2022 dreigde haar voorschotfactuur nog eens bijna te verdrievoudigen. Ze trok toen zelf aan de rem en verlaagde haar voorschot naar 500 euro. "1300 euro is voor een alleenstaande met een gemiddeld pensioen gewoon niet te betalen", verduidelijkt ze.

Uiteindelijk krijgt Lief 1099 euro terug, na vijf maanden. Had ze de 1.300 euro aanvaard, dan zou ze meer dan 5.000 euro hebben teruggekregen. "Dat geld is uiteraard welkom, maar alle zorgen van de afgelopen maanden had ik me dus wel kunnen besparen."

En Lief blijkt lang niet de enige. Zowel "De Inspecteur" van Radio2 als de VRT-nieuwsredactie krijgt tientallen getuigenissen binnen van mensen die erg opkeken van hun jaarafrekening.  Ze blijken het voorbije crisisjaar 2022 niet te weinig, maar juist te veel te hebben betaald voor hun energie. Eindafrekeningen met terugstortingen van meer dan duizend euro zijn geen uitzondering. 

En de hoofdoorzaak is vaak dezelfde: huishoudens blijken het voorbije jaar hun gas- en elektriciteitsverbruik drastisch te hebben teruggeschroefd, zodat ze een deel van de fel gestegen voorschotten konden compenseren.

Vaak liggen de teruggestorte bedragen op hun eindafrekening in lijn met besparingen: die liepen bij sommigen zelfs op tot meer dan 20% voor gas en elektriciteit samen. Dat een leverancier dan 20% te veel blijkt te hebben aangerekend, is te begrijpen. Maar een aantal leveranciers bleek toch nog ruim 2 keer meer aan te rekenen dan wat hun klanten hadden bespaard. Ze keken naar de beurzen, zagen dat de aankoopprijzen voor het komende jaar hoog bleven en verrekenden die hoge prijzen onmiddellijk op de voorschotfacturen. Ze hielden er geen rekening mee dat de prijzen fel konden dalen.

De grootte van de teruggestorte bedragen doet de wenkbrauwen fronsen: meerdere mensen die contact met ons opnamen, vragen zich af of ze gratis bank hebben gespeeld voor hun leverancier. Bij een aantal leveranciers bleek het ook onmogelijk om de voorschotten te verlagen, zelfs al drongen de klanten erop aan. Het argument dat ze stevig aan het besparen waren op hun verbruik, vond geen gehoor.

Waren de energieleveranciers dan hun klanten moedwillig te veel aan het aanrekenen? Volgens energie-expert Dieter Jong is dat verwijt te simpel. Leveranciers berekenen het verbruik van hun klanten namelijk op basis van wat die de voorbije jaren al consumeerden. Het is netbeheerder Fluvius die de leveranciers die verbruikscijfers bezorgt. Dat gebeurt één maal per jaar, wanneer Fluvius de meterstanden komt opnemen.  

Meestal maken de leveranciers dan een gemiddelde van het verbruik van de voorbije drie jaar. Op basis daarvan zijn ze verplicht dezelfde hoeveelheid energie op de groothandelsbeurzen te bestellen: ze moeten nu eenmaal te allen tijde aan de energievraag van hun klanten kunnen voldoen. 

Zelfs al weten de leveranciers dat hun klanten minder aan het verbruiken zijn, toch moeten ze dat teveel aan energie op de beurs betalen. Pas na twee à drie jaar krijgen ze het te veel betaalde bedrag terug, zo licht Dieter Jong toe.

Maar eigenlijk kunnen de leveranciers ook niet anders, omdat ze er gewoon geen zicht op hebben hoeveel hun klanten precies besparen. Twee derden van de huishoudens in Vlaanderen heeft namelijk nog een klassieke, mechanische teller. Die is -in tegenstelling tot de nieuwe digitale meters- niet in staat het verbruik automatisch door te sturen aan netbeheerder Fluvius en dus aan de leveranciers. Besparingen zien de leveranciers pas officieel wanneer Fluvius de meterstanden eigenhandig komt opnemen. Je kan dus al een jaar aan het besparen zijn voordat die besparingen officieel door Fluvius worden erkend.  

Toch stelden we tijdens ons onderzoek vast dat er wel degelijk leveranciers zijn die het verminderde verbruik van hun klanten wél onmiddellijk mee in rekening brengen. Zelfs als die klanten een mechanische teller hebben en zelfs zonder dat Fluvius de meterstanden is komen opnemen. Grote leveranciers zoals Engie en Luminus bieden die service al jaren aan. Ze rekenen het lagere verbruik onverkort door in de aangepaste voorschotten. 

Voorwaarde is wel dat de klanten hun maandelijkse meterstanden manueel doorgeven aan hun leveranciers. Meestal kan dat makkelijk via de online klantenzone. De leverancier stelt dan onmiddellijk een aangepast lager voorschotbedrag voor. De klant heeft dan niets te veel betaald en ook niets te weinig.

Bij Engie en Luminus kunnen de klanten hun voorschotten elke maand aanpassen en staat er ook geen grens op de verlaging van de voorschotten. Ze vertrouwen hun klanten eigenlijk op erewoord.  Bij Eneco is de verlaging beperkt tot 50% en kan de aanpassing pas om de drie maanden. Wil je nog grotere verlagingen dan moet je onderhandelen met de klantendienst én een materieel bewijs van je lagere verbruik leveren, b.v. een foto met de meterstanden. 

Dat laatste kan ook bij Mega, zij laten weten dat voorschotten kunnen verlaagd worden op basis van een recente foto van je meterstanden. Zonder bewijs kan je de meterstanden met maximaal 20% verlagen via de online klantenzone.

Bij TotalEnergies kan je de voorschotten aanpassen door een mail te sturen naar de klantendienst. Ze schrijven op hun website dat wijzigingen enkel kunnen binnen redelijke grenzen. 

Want met een digitale meter kan maandelijks wél automatisch het echte verbruik van je elektriciteit en gas doorgeven. Voor elektriciteit is dat zelfs per kwartier, voor gas per uur. Dan kan je in principe elke maand een exacte afrekening krijgen van je verbruik.

En er bestaan effectief al contracten met een zogenaamde "maandelijkse afrekening zonder voorschotten". Je betaalt dan elke maand precies wat je verbruikt hebt. Net zoals dat al tientallen jaren het geval is in de telecomsector. Facturen met exacte afrekeningen van je belkosten tot op de seconde en met de juiste tarieven: ze bestaan al sinds vorige eeuw. 

Sinds vorig jaar kunnen die reële afrekeningen dus ook in de energiesector. Alle grote energieleveranciers (Engie, Luminus, Eneco, TotalEnergies, Mega) moeten dit soort contracten aanbieden. Maar de contracten worden niet extra in het uitstalraam gezet. Het argument is dan meestal dat de klanten in de winter veel hogere energiefacturen zullen hebben dan in de zomer. Logisch: 's winters verbruiken we veel meer gas en ook meer elektriciteit dan 's zomers.

Bij de traditionele voorschotfacturen worden die winterpieken gespreid over het hele jaar: je betaalt in de winter wat te weinig en in de zomer wat te veel voor je energie. Bij de maandelijkse afrekeningen is dat dus niet zo: daar volgen de facturen het winter- en zomerverbruik op de voet. Je betaalt dus allicht meer in de winter.

Maar volgens Dieter Jong mag dat geen bezwaar zijn: mensen die hogere "winterfacturen" aankunnen moeten de formule kunnen gebruiken. Jong vergelijkt het met gezinnen met studerende kinderen: die staan in september ook voor veel hogere uitgaven. Als je die goed kan budgetteren is er geen probleem. 

Bovendien maken de reële maandafrekeningen een consument veel sneller bewust van wat hij aan het verbruiken is. Als je facturen in de winter hoger zijn, zal je sneller geneigd zijn beter toe te zien op je verbruik.

Voorwaarde is wel dat de klanten een digitale meter hebben. Momenteel is dat voor 1 op de 3 huishoudens in Vlaanderen het geval. Eind 2024 zou dat bij 80 procent van de huishoudens het geval moeten zijn. Tegen juli 2029 moet het voor iedereen: mogelijk komt er dan een einde aan de discussies over te hoge of te lage voorschotfacturen en kan iedereen zonder belemmering kiezen voor de tariefformule die hij wil.

Maar je hoeft zelfs niet te wachten: je kan sinds begin dit jaar zelf een digitale meter op aanvraag laten plaatsen, zonder dat je dat iets extra's kost. Het is zeker het overwegen waard. En de verschillende leveranciers kritisch met mekaar vergelijken qua prijs en service is natuurlijk ook altijd een goed idee.