Ruim 4.600 erfovereenkomsten in België vorig jaar: "Conflicten tussen erfgenamen vermijden"
Vorig jaar zijn er in ons land 4.649 erfovereenkomsten geregistreerd, waarvan 3.573 in Vlaanderen. Dat meldt de beroepsfederatie van notarissen. Het aantal gaat daarmee in stijgende lijn. Een erfovereenkomst biedt families extra opties om een erfenis transparant te regelen, en zo eventuele conflicten tussen erfgenamen te vermijden.
Een erfenis kan familieleden dichter bij elkaar brengen, maar kan evengoed wrijvingen of zelfs conflicten met zich mee brengen. Daarom werd bij een hervorming van het erfrecht de optie in het leven geroepen van een erfovereenkomst. Zo'n overeenkomst is mogelijk sinds het najaar van 2018.
In 2019 werden 3.710 overeenkomsten gesloten, een aantal dat tijdens corona terugviel omdat familieleden moeilijker konden samenkomen. Vorig jaar is het dus doorgestegen naar 4.649. "We merken dat de erfovereenkomst vooral in Vlaanderen stilaan ingeburgerd raakt. Het noorden van het land is goed voor zowat drie vierde van alle overeenkomsten", zegt Helena Verwimp, woordvoerder van notaris.be. Voor Vlaanderen gaat het omgerekend om zowat 10 overeenkomsten per dag.
Een mogelijke verklaring daarvoor is dat een erfovereenkomst in Vlaanderen in principe fiscaal neutraal is. In Brussel en Wallonië is dat nog niet het geval.
Erfovereenkomsten raken stilaan ingeburgerd in Vlaanderen
Volgens professor Ayfer Aydogan (UHasselt) is het op zich niet zo verrassend dat er steeds meer erfovereenkomsten worden afgesloten. "De mogelijkheid om erfovereenkomsten is pas sinds september uitgebreid 2018 wettelijk geregeld. Het duurt dan even vooraleer een nieuwe regeling bekend is in de praktijk. Tegenwoordig herkent men ook sneller de situaties waarin een erfovereenkomst een oplossing kan zijn, terwijl er in 2018-2019 niet steeds de reflex was om naar zo'n erfovereenkomst te grijpen."
Opleiding in het buitenland
Onderling gemaakte erfovereenkomsten zijn niet geldig zonder tussenkomst van een notaris. Zulke officiële overeenkomsten hebben wel degelijk hun nut, zegt de vereniging van notarissen, omdat ze twistpunten kunnen vermijden op het moment dat de ouders overlijden.
"Ouders kunnen in de loop van hun leven een of meerdere kinderen op allerlei manieren een steuntje in de rug hebben gegeven. Denk maar aan een schenking, het financieren van een opleiding in het buitenland of het helpen bij een verbouwing. Zo’n verkregen voordeel kan een onevenwicht creëren tussen de erfgenamen wanneer ze geconfronteerd worden met een erfenis. Schenkingen worden in principe verrekend in een erfenis, terwijl dat bij andere genoten voordelen niet automatisch het geval is. Via een erfovereenkomst kan je vooraf een en ander rechttrekken, zodat latere problemen worden vermeden", duidt Verwimp.
Erfovereenkomst? Een erfovereenkomst kan gaan over een zogenoemde globale erfovereenkomst, ook wel familiepact genoemd, of een punctuele erfovereenkomst.
Bij een punctuele erfovereenkomst hoeven niet alle erfgenamen samen te komen: daar kan het gaan om een overeenkomst tussen enkele leden van de familie, bijvoorbeeld een erfgenaam die laat opnemen dat zijn of haar erfenis rechtstreeks van de grootouders naar de kleinkinderen mag gaan, een zogenoemde generatiesprong. Het kan gaan om de kosten voor een buitenlandse studie die worden "vastgeklikt" om het later eerlijk te kunnen inbrengen, of over een huwelijkscontract bij een nieuw samengesteld gezin.
De cijfers van de notarissenvereniging maken geen apart onderscheid tussen beide overeenkomsten. Helena Verwimp vermoedt dat het meestal gaat om punctuele overeenkomsten. "Dat aantal stijgt omdat we die sowieso vaker zien bij nieuw samengestelde gezinnen. Hou er ook rekening mee dat zo'n globale erfovereenkomst met alle erfgenamen niet altijd even evident is en emotioneel soms zwaar kan zijn."
Je kan er dingen mee rechttrekken en latere problemen mee vermijden
Bij het opmaken van zo'n globale erfovereenkomst, ook wel een familiepact genoemd, worden alle schenkingen en verkregen voordelen met elkaar vergeleken. "De ouders gaan met al hun erfgenamen, in alle transparantie, op zoek naar een evenwicht tussen hen. De ouders bekijken wie wat heeft gekregen en wie nog iets moet krijgen. Via de overeenkomst zelf, ofwel later," zegt de notarissenvereniging. "Het is het ideale instrument om een aantal zaken uit het verleden in kaart te brengen en openlijk te bespreken met je erfgenamen. Het grote voordeel van een erfovereenkomst is dat je al je erfgenamen kan betrekken, ook je stiefkinderen en je kleinkinderen", zegt Helena Verwimp.
Uit de praktijk blijkt dat de transparantie van een familiepact net een valkuil is
Dat zo'n globale erfovereenkomst niet altijd evident is om af te sluiten, beaamt ook prof. Aydogan: "Uit de praktijk blijkt dat de transparantie die nodig is om zo'n familiepact te sluiten, vaak net een valkuil is. Ouders die bijvoorbeeld niet openlijk willen zeggen wat ze het ene kind hebben gegeven buiten medeweten van het andere kind, stappen snel af van een familiepact."
Om die reden zouden notarissen en advocaten nog wel wat schroom hebben om zo'n erfovereenkomst voor te stellen. "Maar dat is vaak alleen een uitstel van het probleem", aldus Aydogan. "Zolang de vader of moeder nog in leven zijn, kan men nog naar een alternatieve oplossing zoeken als een familiepact mislukt. Na een mislukte poging om een erfovereenkomst te sluiten, weet de familie tenminste waar ze zich aan kan verwachten."
Kostprijs
Goedkoop is een erfovereenkomst niet. Sinds 1 januari 2023 betaal je maximum 750 euro voor een punctuele erfovereenkomst. De kostprijs van globale erfovereenkomst hangt dan weer af van de goederen en rechten waarover de familie een regeling treft. Hoe groter de erfenis is, hoe duurder de erfovereenkomst wordt. En die prijs kan volgens professor Aydogan tot vele duizenden euro's oplopen. "De voorbereiding van een familiepact kan veel tijd en energie kosten, omdat het een delicaat onderwerp is. Als de notaris per werkuur wordt betaald, zou de prijs wellicht veel hoger zijn."