Een van de bemanningsleden van gezonken Zweeds oorlogsschip Vasa was een vrouw

In de vroege 17e eeuw was Zweden een rijk aan het uitbouwen rond de Baltische Zee en een sterke marine was daarvoor onontbeerlijk. In de jaren 1620 was Zweden in oorlog met Polen en na een aantal tegenslagen met zijn marine, bestelde de Zweedse koning Gustaaf II Adolf in 1625 vier nieuwe oorlogsschepen, die gebouwd zouden worden door Nederlandse scheepsbouwers. 

Een van die schepen was de Vasa, een prachtig versierd oorlogsschip dat het vlaggenschip van de vloot moest worden en met 64 kanonnen op twee dekken een van de krachtigste oorlogsschepen uit die tijd. De scheepsbouwers hadden echter geen ervaring met oorlogsschepen met twee geschutdekken en de Vasa bleek erg instabiel te zijn. 

Een stabiliteitstest een maand voor de afvaart uiteindelijk zou plaatsvinden, moest afgebroken worden omdat de Vasa dreigde te kapseizen, maar koning Gustaaf II Adolf, die op campagne was in Polen, drong er sterk op aan het schip zo snel mogelijk vertrekkensklaar te maken, zodat hij het kon gebruiken in zijn oorlog tegen Polen. 

Op 10 augustus 1628 voer de Vasa van het kasteel in de haven waar het opgetuigd en bewapend was, naar de havenmond. Omdat het schip saluutschoten zou afvuren, waren de geschutspoorten geopend, wat ongebruikelijk was op de eerste reis van een nieuw schip. 

Na slechts zo'n 1300 meter werd de Vasa getroffen door een windvlaag en het schip kwam zo schuin te liggen dat het water door de geopende poorten binnenstroomde. Het schip zonk naar de bodem van de haven, zo'n 30 meter diep. Daar zou het meer dan drie eeuwen blijven liggen en bedekt raken door modder.   

Toen de Vasa zonk op haar eerste reis in 1628, kwamen een dertigtal mensen om het leven. Het is niet geweten wie de meesten van hen waren, aangezien er slechts één persoon vermeld wordt in de geschreven bronnen. 

Toen het schip in 1961 gelicht werd, werd het grondig onderzocht door archeologen, die, naast talloze voorwerpen, ook talrijke menselijke beenderen aan boord vonden en onderzochten.

"Door osteologische analyse [analyse van de beenderen] was het mogelijk om heel wat te ontdekken over deze mensen, zoals hun ouderdom, hun lengte en hun medische geschiedenis. Osteologen vermoedden onlangs dat G een vrouw zou kunnen zijn, op basis van het bekken. DNA-analyse kan echter nog meer blootleggen", zei doctor Fred Hocker, de directeur van de onderzoeksafdeling van het Vasamuseum in Stockholm. 

Sinds 2004 werkt het Vasamuseum samen met de afdeling Immunologie, Genetica en Pathologie van de Uppsala Universitet om al de stoffelijke resten uit de Vasa te onderzoeken en zo veel mogelijk te weten te komen over elk individu. In het begin was het project er vooral op gericht te bevestigen of bepaalde beenderen aan een specifiek persoon toebehoorden. 

"Voor ons is het zowel interessant als uitdagend om de skeletten uit de Vasa te bestuderen", zei professor forensische genetica Marie Allen, die het project leidt. 

"Het is erg moeilijk om DNA te onttrekken aan beenderen die 333 jaar op de bodem van de zee gelegen hebben, maar niet onmogelijk. Enkele jaren geleden hadden we al aanwijzingen dat skelet G geen man was maar een vrouw. Om het eenvoudig te zeggen, we vonden geen Y-chromosomen in het genetisch materiaal van G. Maar zeker konden we niet zijn en we wilden het resultaat bevestigen", zo zei ze.  

Het resultaat is nu bevestigd dankzij een samenwerking met het laboratorium van doctor Kimberly Andreaggi van het Armed Forces Medical Examiner System-Armed Forces DNA Identification Laboratory (AFMES-AFDIL) in de VS-staat Delaware.

AFMES-AFDIL is het lab van het Amerikaanse ministerie van Defensie dat gespecialiseerd is in het testen van DNA uit de stoffelijke resten van overleden militairen. Het team heeft een nieuwe testmethode ontwikkeld voor de analyse van veel verschillende genetische varianten. 

"We hebben nieuwe stalen genomen van beenderen waarover we specifieke vragen hadden. AFMES-AFDIL heeft nu de stalen geanalyseerd en dankzij de nieuwe test zijn we in staat te bevestigen dat G een vrouw was", zei Allen. 

Voor Allen en Andreaggi is de analyse van de Vasa-skeletten een manier om hun forensische methodes te ontwikkelen, die ze dan kunnen gebruiken om DNA te analyseren in strafrechtelijke onderzoeken of om gesneuvelde soldaten te identificeren. 

Voor het Vasamuseum zijn de resultaten van de DNA-analyse een belangrijk puzzelstukje in het onderzoek van het museum naar de mensen aan boord van het schip. 

"We willen zo dicht bij deze mensen komen als we kunnen", zei doctor Anna Maria Forssberg, een geschiedkundige en onderzoeker aan het museum. 

"We wisten al dat er vrouwen aan boord van de Vasa waren toen het schip zonk en nu hebben we bevestiging gekregen dat ze ook tot de stoffelijke resten behoren. Ik doe momenteel onderzoek naar de vrouwen van zeelui, dus voor mij is dit extra opwindend, aangezien die vaak vergeten worden, ook al speelden ze een belangrijke rol voor de marine." 

Van de nieuwe stalen worden binnenkort nog meer resultaten verwacht. Marie Allen en Kimberly Andreaggi zullen dan iets kunnen zeggen over hoe de individuen eruitzagen, welke kleur van haar en ogen ze hadden en mogelijk ook waar hun familie vandaan kwam. 

"Vandaag kunnen we veel meer informatie halen uit historisch DNA dan vroeger en de methoden worden constant verfijnd. We kunnen zeggen of iemand vatbaar was voor bepaalde ziektes, of zelfs heel kleine details, zoals of ze sproeten hadden en of ze natte of droge oorsmeer hadden", zei Allen. 

De onderzoekers van het Vasamuseum bestuderen momenteel de skeletten vanuit verschillende gezichtshoeken, waaronder ook de persoonlijke bezittingen die bij hen gevonden werden. Uiteindelijk zullen de resultaten in een tentoonstelling in het museum voorgesteld worden en in een boek over de mensen die gestorven zijn aan boord van de Vasa.

Dit artikel is gebaseerd op een persmededeling van de Uppsala Universitet.