‘Eerlijk? Als caféuitbater laat ik liever ‘mijn’ dealers binnen’: op stap in cocaïnehotspot Antwerpen-Zuid

Hoe eenvoudig het is om cocaïnedealers te vinden in Antwerpen? Vrij simpel. Na 3 minuten creatief zoeken op Telegram (neen, u vindt geen coke door de woorden ‘coke’ en ‘Antwerpen’ in te tikken, maar bepaalde ­codewoorden werken wel) openbaart zich een groep waar drugs te koop zijn: 1 gram cocaïne voor 50 euro, 5 gram voor 210 euro en 10 gram voor 320 euro. Dat is vrij goedkoop in cokeland. We zien hoe een andere dealer 5 gram voor de prijs van 4 gram aanbiedt. De echte liefhebber kan ook een dealtje maken voor een voorraad van 500 gram.

Vrienden van vrienden (van vrienden, benadrukken sommigen) helpen me ook in no time uit de brand. Een voorraadje Snapchat- en Telegram-accounts van dealers is snel bijeengesprokkeld. Dealers gebruiken die platforms omdat hun telefoonnummer hier niet zichtbaar is. Het aanbod is voor iedereen toegankelijk, maar zo blijven ze anoniem.

Of ze voorraad hebben, vraag ik. “Bro, ik sta in 10 minuten voor je deur, waar je ook woont in Antwerpen”, reageert er een. Niet iedereen is even enthousiast: twee dealers vragen meteen wie de naam van hun account heeft doorgestuurd. Een van hen neemt alleen nieuwe klandizie aan als de eerste verkoop via de gemeenschappelijke vriend gaat. “Ik heb geen zin meer in flikken.”

Het gebruik van cocaïne en ander drugsgebruik in Europese steden blijft snel op­lopen, bleek eerder deze week uit riool­metingen van het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA). Antwerpen heeft de twijfelachtige eer bovenaan de lijst te staan, waarbij in het chique Antwerpen-Zuid in 2022 verreweg de meeste resten in afvalwater werden gevonden.

Wie je het ook vraagt op het Zuid, het verbaast niemand. Het Zuid zit vol geld, in de wijk werken er mensen met stressvolle banen en de populaire horecapleinen lopen vol zodra de zon zich vertoont. Daarnaast is drugs sinds de coronaperiode meer en meer zichtbaar in alle sociale klassen en dus ook bij de bewoners en bezoekers van de wijk, zegt Wouter Bruyns, woordvoerder van politie Antwerpen.

Populairder dan ooit

Bruyns geeft aan dat de politie nauw samenwerkt met het zogeheten wijkondersteuningsteam, dat bestaat uit inspecteurs in burger. Samen met het Drugs Ondersteunings Team (DOT) gaan ze gericht op zoek naar dealers en de netwerken erachter. “Ook in woonwijken worden wij aangesproken door ouders met kinderen. Ze zijn soms getuige van jongeren die drugs gebruiken”, voegt Bruyns toe.

In de hele samenleving stijgt het drugsgebruik, mensen lijken immers onder steeds meer stress gebukt te gaan, zegt Teun Voeten, naast schrijver van verschillende ­boeken over drugs ook oorlogsfotograaf en cultureel antropoloog. “Cocaïne is de yuppendrug bij uitstek”, zo verklaart hij het hoge gebruik op het Zuid. “Het is bij uitstek de drug voor mensen met een laag zelfbeeld om hun zelfbeeld op te krikken. ­Middelmatige mannetjes voelen zich ineens behoorlijke heertjes.”

Ook onder studenten, die op de hippe uitgaansgelegenheden afkomen, wordt veel gesnoven. Zij ontwijken de pleinen in de stad, die hangen in het weekend immers vol met toeristen.

Snelle transactie

Voeten herkent dealers meteen door zijn intensieve veldwerk. “Ze hebben een bepaalde manier van manoeuvreren. Ze zitten vaak met een of twee mensen in een klein autootje, kijken op hun gsm. Ze hebben niet het profiel van een gezellig koppeltje dat uitgaat op het Zuid.”

Een transactie is in enkele seconden ­gedaan. Wie even wat beter oplet, ziet het meteen, zoals wij eerder deze week aan de Marnixplaats: een auto stopte, een café­bezoeker stapte in en kwam niet veel later teruggewandeld. Maar niet iedere dealer komt voorgereden; sommigen laten gebruikers ook naar hun huis komen. En de grotere dealers zakken zelfs niet af naar de ­binnenstad: te veel camera’s.

Maar of cokesnuivers en drugsdealers nu echt onmiskenbaar aanwezig zijn in het straatbeeld? Tot nu toe ben ik – een nachtbraker die pas is verhuisd naar de wijk – nog nooit gestruikeld over restanten wit poeder of auto’s van dealers voor mijn deur. Het regenachtige weer van de laatste tijd helpt niet. In de cafés ziet het er deze week vrij braaf uit tot sluitingstijd. Op een achtergelaten en zo goed als leeg zakje ­cocaïne na, op de grond naast een toilet.

Een subtiele rondvraag naar ervaringen met dealers en drugsgebruik in de café’s levert vooral ongemak op. Coke is gemakkelijk te verkrijgen, is de tendens. Ja, er is weleens sprake van overlast en luide cafébezoekers, maar dat is toch vooral op warme dagen en in de vroege uurtjes.

Twee uitbaters houden ook de boot af. “Kom in de zomer maar eens tot sluitingstijd buiten zitten”, adviseert een van hen. Een andere uitbater van een van de bekendste cafés van Antwerpen, gelegen aan een plein dat geviseerd wordt door de politie, wil wel praten.

Vooral op lange zomeravonden wordt het drugsgebruik zichtbaar, zegt de uitbater, die anoniem wil blijven. Gebruikers worden dan overmoedig. Maar dat betekent niet dat de stad nu in winterslaap is. “90 procent van de mensen is ’s nachts ­onder invloed van drugs”, zegt hij. “Drugsgebruik is al jaren normaal in de horeca, maar nu zie je dat cocaïne gewoner is geworden onder studenten.”

Rond zijn café hangen drie, vier dealers rond. Kleine jongens, zegt de uitbater, die liever weet wat voor vlees hij in de kuip heeft. “Het wordt toch verkocht en dan heb ik liever hen voor de deur staan dan zware jongens. Eerlijk? Wij als uitbaters laten onze ‘eigen’ dealers binnen. Anders kun je een probleem krijgen. Als iemand in je zaak iets verkeerds neemt, ben je verantwoordelijk.”

Die verantwoordelijkheid strekt verder dan dat, klinkt het bij de politie. “Zaakvoerders zijn verantwoordelijk voor het gedrag van hun klanten”, zegt Bruyns. “Zodra het wijkteam opmerkt dat de zaakvoerder nalaat het nodige te doen om de overlast aan te pakken, zal het wijkteam repressief optreden.” Zo werd er in 2022 nog een café in Antwerpen tijdelijk gesloten omdat er herhaaldelijk drugs gebruikt en gedeald werd.

Weinig gevolgen

Het advocatenkantoor van de bekende Antwerpse strafpleiters en broers Mounir en Omar Souidi ligt op het Zuid, tussen het uitgaansplein Marnixplaats en het Antwerpse Justitiepaleis in. Wij lopen even binnen, uiteraard op afspraak: Mounir Souidi heeft het druk. Hij pleit volop in drugsgerelateerde Sky ECC-dossiers, die momenteel voorkomen in de rechtbank.

Cijfers over de hoge restanten van drugs in Antwerps afvalwater vindt de advocaat volstrekt irrelevant. Het is een simpele optelsom. “Waar veel mensen samenkomen om te ontspannen en dus ook bepaalde dingen te gebruiken, vind je zowel gebruikers als dealers die elkaar treffen. De vraag voor mij is: hoe benader je dat?”

De Antwerpse advocaat heeft geen goed woord over voor het politieke beleid in België als het om drugs gaat. Hij hekelt de aangekondigde maatregel van justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open Vld), die in januari zei dat hij de boetes voor betrapte cocaïnegebruikers wil verhogen tot 1.000 euro. Voor harddrugs is dit nu 150 euro.

Dat bedrag zou in Souidi’s ogen beter ­gebruikt worden voor een hulptraject voor drugsgebruikers dan dat het rechtstreeks in de schatkist van de staat belandt. “Maar eigenlijk ben ik liberaal ingesteld. Ik vind het niet erg dat mensen gebruiken – who gives a fuck – dat is niet mijn probleem.” Maar hoge boetes opleggen aan mensen die toch genoeg geld hebben? “Zij zullen met een glimlach blijven snuiven en betalen.”

Souidi krijgt in zijn werk te maken met drugsdealers die opgepakt worden; hij is er nooit bij als drugsgebruikers opgepakt en ondervraagd worden. Een meerderjarige gebruiker krijgt een OMS (onmiddellijke minnelijke schikking, AB). Een boete, geen strafblad: ze hoeven niet voor te komen. Als er drugs gevonden wordt, wordt er een proces-verbaal opgesteld en de drugs worden vernietigd, zegt politie Antwerpen.

Dealers die betrapt worden komen er minder gemakkelijk van af. Minderjarige dealers krijgen meestal een werkstraf op­gelegd en een geldboete, die soms (deels) voorwaardelijk wordt opgelegd. Meerderjarige dealers krijgen er vaak een gevangenisstraf bovenop.

Recreatief gebruik

Souidi vindt dat dealers harder aangepakt worden dan gebruikers. Hij is niet de enige: de Antwerpse uitbater signaleert hetzelfde. Hij maakt af en toe een melding bij het drugsondersteuningsteam van de politie. “Vooral om mezelf te beschermen. Laatst heb ik gemeld dat klanten lijntjes legden op tafel.” Maar het antwoord van de politie was niet wat hij verwachtte: “Als ik daarvoor moet langskomen, kan ik beter met een vrachtwagen komen en iedereen in­laden. Het is niet de moeite om naar daar af te zakken.” Dealers, die kon hij wél aan­geven.

De politie in Antwerpen viseert bewust dealers, zegt ook Voeten. Gebruikers krijgen soms een boete, maar over het algemeen worden ze met rust gelaten. “De ­gemiddelde recreatieve cokesnuiver op het Zuid zal geen criminaliteit plegen om aan zijn stuff te komen. Een rijk persoon hoeft niemand te overvallen voor drugs.”

Bruyns vindt dat deze analyses het werk van de politie oneer aandoen en meent dat burgers ook zelf in de spiegel moeten kijken. “We stellen ongelooflijk veel OMS’en op. Maar we gaan die gebruikers uiteraard niet allemaal opsluiten. Daar is geen wet­gevend kader voor. We passen strikt toe wat van de politie verwacht wordt.”