Ganymedes, Europa en Callisto: welke mythologische figuren schuilen er achter de manen van Jupiter? 

De ruimtesonde Juice is vandaag dan toch niet vertrokken richting Jupiter, want het weer zat niet mee. De lancering is uitgesteld naar morgen, en het zal daarna nog acht jaar duren voor Juice op zijn eindbestemming zal aankomen. Drie manen van Jupiter zal de sonde onderzoeken: de ijsmanen Ganymedes, Europa en Callisto. 

Namen die misschien bekend in de oren klinken bij wie interesse heeft in de klassieke oudheid. Professor Griekse literatuur Reinhart Ceulemans (KU Leuven) duikt in de verhalen achter die namen in "De wereld vandaag" op Radio 1.

"Het is niet toevallig dat deze namen bij de manen horen die rond Jupiter cirkelen", zegt professor Ceulemans. Alle drie hebben ze namelijk een duidelijke link met de god Jupiter, die de Grieken kennen als Zeus. Zowel Ganymedes als Europa en Callisto kregen te maken met de grijpgrage handen van de oppergod.

Het verhaal van Europa is de bekendste mythe van de drie. "In de Griekse verhalen was zij een Fenicische prinses die door Zeus werd meegelokt in de gedaante van een witte stier", vertelt Ceulemans. Zeus voerde Europa op zijn rug mee, over het water, naar het Griekse eiland Kreta, waar ze kinderen kregen. Een van hen is Minos, later koning van Kreta, die we ook kennen van het verhaal van de minotaurus.

De grootste ijsmaan die de ruimtesonde zal onderzoeken heet Ganymedes. In de Griekse mythologie was Ganymedes een knappe Trojaanse prins die in de gratie viel van Zeus. Volgens een aantal versies van het verhaal vermomde de god zich als adelaar en ontvoerde hij Ganymedes naar de top van de Olympus, de woonplaats van de Griekse goden. Daar zette Zeus hem aan het werk als wijnschenker.

Er zit ook een homo-erotisch kantje aan het verhaal: volgens sommige overleveringen zou Zeus namelijk stapelverliefd zijn geworden op de knappe Ganymedes.

De derde en laatste maan die een bezoek mag verwachten van de ruimtesonde is Callisto. In de Griekse mythologie was zij een nimf van de godin Artemis. En ja, natuurlijk zag Zeus ook háár wel zitten.

Volgens het werk "Metamorfosen" van de Romeinse auteur Ovidius verkrachtte Zeus haar in de gedaante van de godin. Ze werd zwanger, waarop de echte Artemis haar verstootte: als nimf van de godin moest ze namelijk maagd blijven. Toen Hera, de jaloerse echtgenote van Zeus, achter het zoveelste bedrog van haar man kwam, veranderde zij de ongelukkige Callisto ook nog eens in een beer.

Voor ruimtesonde Juice blijft het onderzoek bij deze drie manen. Maar rond Jupiter zouden volgens de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA tussen 80 en 95 manen cirkelen. Een aantal van die manen hebben óók mythologische namen die aan Zeus, of Jupiter, verbonden zijn. Zo is er bijvoorbeeld nog Io, een minnares van Zeus die later in een koe werd veranderd; of Amalthea, de geit die baby Zeus zoogde op het eiland Kreta.

Maar ook ver buiten Jupiter zijn mythologische namen niet weg te denken uit de ruimte. Op de aarde na zijn alle planeten in ons zonnestelsel vernoemd naar een Griekse of Romeinse godheid. Recent nog kreeg een ruimtemissie van NASA de Griekse naam Artemis I, waarvoor de Orion-capsule drie keer rond de maan vloog.

"Dat is logisch", zegt professor Ceulemans. "De Grieken waren sterrenkijkers, zij kenden veel van die planeten al. Het woord 'planeet' komt zelfs uit het Oud-Grieks en betekent zoveel als 'zwervend', een zwervende ster. Zij vernoemden die planeten ook al naar hun goden. Saturnus noemden zij bijvoorbeeld Kronos, naar de vader van Zeus. Latere astronomen als Galileo Galilei gingen verder met die benamingen."