‘Ik wilde deze film maken om het stigma te verschuiven van de verslaafden naar de échte criminelen’: filmmaker Laura Poitras neemt het op tegen machtige farma-familie

“Worden we afgeluisterd?” Laura Poitras gebaart knipogend naar de verzameling dictafoons die voor haar neus op tafel ligt in de Venetiaanse hotelkamer waar we haar ontmoeten. Het is een schalkse verwijzing naar wat zich ontvouwde na een andere ontmoeting op een andere hotelkamer, tien jaar geleden in Hongkong: Poitras volgde toen klokkenluider Edward Snowden voor haar documentaire Citizenfour. Die zou uiteindelijk met een Oscar bekroond worden, maar bracht Poitras ook in het vizier van de geheime diensten. In de film zien we hoe de regisseuse in Hongkong achtervolgd wordt en naar Berlijn vlucht.

Ook tijdens de opnames van haar nieuwe documentaire All the Beauty and the Bloodshed kwamen situaties voor die recht uit een spionagefilm leken te komen. De film documenteert de strijd van de wereldberoemde fotografe Nan Goldin en haar organisatie PAIN (Prescription Addiction Intervention Now) tegen de Sacklers, de machtige familie achter het Amerikaanse bedrijf Purdue Pharma. Zij brachten eind jaren negentig de krachtige pijnstiller OxyContin op de markt. De wetenschap dat ‘Oxy’, zoals het goedje in de volksmond genoemd wordt, gevaarlijk verslavend was, weerhield de Sacklers er niet van om hun pillen agressief te promoten, en zo miljoenen Amerikanen - waaronder ook Nan Goldin - richting verslaving te drijven. Hun aandeel in de epidemie van overdosissen die de VS nu al jaren teistert, valt nauwelijks te overschatten. Of in Poitras’ woorden: “Ze zijn verantwoordelijk voor corruptie en dood op massieve schaal. Ze hebben bloed aan hun handen.”

Privédetectives

Die ongemakkelijke waarheid brengen Goldin en haar organisatie sinds 2017 naar buiten door middel van choquerende acties, vaak in gerenommeerde musea als het Guggenheim en The Met, die giften aanvaarden van de Sacklers. Maar wie de handschoen opneemt tegen de rijken der aarde, dreigt daar de gevolgen van te voelen. “Nan en haar medestanders namen een enorm risico, ik was echt bezorgd om hen”, zegt Poitras. Ze kijkt naar Megan Kapler en Harry Cullen, die tijdens ons gesprek naast haar zitten: ooit waren zij zelf aan Oxy verslaafd, vandaag vormen ze samen met Goldin de harde kern van PAIN.

“Op een bepaald moment raadpleegden we onze advocaten om in te schatten welke repercussies we van de Sacklers zouden mogen verwachten”, zegt Kapler. “Zij zeiden dat de Sacklers wellicht niet alleen hun geld en hun advocaten in de strijd zouden gooien, maar ook privédetectives. En dat ze die niet op Nan of Laura zouden afsturen, maar op kleine garnalen zoals ik.” Niet veel later gebeurde dat ook, zo blijkt uit de film.

Maar de leden van PAIN lieten zich niet intimideren, en dankzij Poitras’ film, die op het filmfestival van Venetië de Gouden Leeuw won, is hun strijd nu zichtbaarder dan ooit. Poitras schaart zich uitdrukkelijk achter hen - in haar werk is de documentairemaker geen neutrale observator, maar een bondgenoot voor de goede zaak. “Ik wilde deze film maken om het stigma te verschuiven van de verslaafden en de drugsgebruikers naar de échte criminelen: de mensen die in de directiekamers bedenken hoe ze nog meer geld kunnen verdienen door mensen de dood in te jagen. De Sacklers hebben altijd geprobeerd om de verantwoordelijkheid bij de gebruikers te leggen, zodat niemand zich de vragen zou stellen die er echt toe doen. Wie maakt hier winst op? En is er misschien iets mis met onze samenleving, als mensen de nood voelen om eraan te ontsnappen via verslavende middelen?”

Pijnlijke ontboezemingen

De strijd van PAIN kan niet los gezien worden van de persoonlijke worstelingen, de turbulente levensloop en het fotografische werk van Nan Goldin. Poitras interviewde haar dan ook uren lang voor de camera, en verweefde die beelden in de film. Het maakt van All the Beauty and the Bloodshed een buitenbeentje in Poitras’ filmografie: een film die intiemer en persoonlijker voelt dan haar voorgaande werk. “In deze film gaat het inderdaad niet alleen over staats- of zakengeheimen, maar ook over uiterst persoonlijke en pijnlijke gebeurtenissen uit Nans leven. Al behandelde ik de beelden van de interviews wel net zo goed als top secret documenten: ik bewaarde ze op gecodeerde harde schijven. Niemand anders kreeg ze te zien voordat Nan ze had kunnen bekijken en haar goedkeuring kon geven. Deze film was een samenwerking met haar, niet gewoon een journalistiek onderzoek.”

Poitras is trots op wat PAIN al verwezenlijkt heeft, maar de strijd is nog lang niet gestreden. “PAIN heeft barsten in de muur geslagen en ervoor gezorgd dat heel wat musea vandaag geen geld meer aannemen van de Sacklers. Maar anderzijds is er niemand in de gevangenis gevlogen. Dat is, naast de vele doden, ook de tragedie van deze zaak: de straffeloosheid. De Sacklers zijn ermee weggekomen, ze hebben zich eruit gekocht. PAIN heeft overwinningen geboekt, maar de structurele systemen blijven bestaan.” Megan Kapler vult aan: “Bovendien wil Purdue Pharma in Europa gewoon herhalen wat ze in de VS gedaan hebben. Dat blijkt uit Whatsapp-berichten tussen Sackler-familieleden. Ze zijn in Amerika betrapt, en nu willen ze de oceaan oversteken. Denk dus niet dat dit bij jullie niet kan gebeuren.”

‘All the Beauty and the Bloodshed’ speelt vanaf 19/4 in de bioscoop.