Wanneer je te laat bent voor een abortus in België na twaalf weken: ‘Soms geven we deze vrouwen een afbetalingsplan’

Jaarlijks reizen enkele honderden Belgische vrouwen naar het buitenland omdat ze te laat zijn voor een wettelijke abortus in eigen land. In 2020 deden 330 vrouwen dat in Nederland, in 2021 371. Daar kunnen vrouwen in verschillende centra tot 18 weken in de zwangerschap terecht, in twee centra zelfs tot 22 weken.

“Het gaat vaak om vrouwen die er pas in ons centrum achterkomen dat ze al meer dan 12 weken zwanger zijn”, zegt Lut Daniëls van abortuscentrum Luna in Gent. “Velen moeten dan natuurlijk even bekomen welke gevolgen dat heeft.” Na 12 weken zwangerschap kan in ons land een abortus alleen afgebroken worden wanneer de zwangerschap een ernstig gevaar betekent voor de gezondheid van de vrouw of wanneer het kind lijdt aan een ‘uiterst zware en ongeneeslijke’ kwaal. Zes van de zeven regeringspartijen willen dit veranderen, en de termijn om abortus te kunnen aanvragen verlengen tot achttien weken.

Bij deze laatste optie legt het abortuscentrum contact met collega’s uit Nederland. Het Belgische abortuscentrum biedt daarbij wel psychologische begeleiding en nazorg. Toch blijft de oversteek naar Nederland allerminst evident. “In die centra kunnen late afbrekingen vaak alleen plaatsvinden op vaste dagen, bijvoorbeeld dinsdag en donderdag. En voor vrouwen die geen netwerk hebben of sociaal kwetsbaar zijn, is het vaak ook niet evident om zich op eigen houtje naar pakweg Eindhoven of Utrecht te verplaatsen”, zegt Silke Brants, communicatieverantwoordelijke bij Fara vzw, dat vrouwen begeleidt bij zwangerschapskeuzes.

Ook de kostprijs blijft voor veel vrouwen een obstakel. Waar je in een erkend abortuscentrum in België – mits correcte verzekering – slechts vier euro betaalt voor een abortus, lopen de prijzen in Nederland voor Belgische vrouwen makkelijk op tot meer dan 1.000 euro. Vaak moeten vrouwen daardoor eerst geld lenen bij vrienden of familie. “Of soms moeten wij eerst in hun plaats betalen, en geven we deze vrouwen een afbetalingsplan”, zegt Daniëls. “Helaas stellen we soms vast dat die facturen dan nog niet altijd betaald kunnen worden.”

Onregelmatige menstruatie

Veel vrouwen die dat proces moeten ondergaan, bevinden zich al langer in een moeilijke situatie. Het kunnen vrouwen zijn bij wie een gewenste zwangerschap plots ongewenst wordt, bijvoorbeeld omdat hun relatie stukloopt. “Er is ook altijd een beperkte groep die blijft twijfelen, en nog geen beslissing heeft kunnen maken voor de wettelijke termijn in België verstreken is", zegt Brants.

In veel gevallen gaat het om vrouwen die (te) laat ontdekken dat ze zwanger zijn. Uit internationaal onderzoek blijkt dat de helft van de vrouwen al langer een onregelmatige menstruatie heeft, dat bij 40 procent de menstruatie niet gestopt is en een derde zelfs anticonceptie gebruikte. “Het kan dat vrouwen bepaalde symptomen, zoals moeheid of pijn in de buik, aan andere zaken toeschrijven”, zegt Daniëls.

Uit onderzoek bij aanvragen bij Luna abortuscentra tussen 2013 en 2016 blijkt het risico om buiten de wettelijke termijn een abortus aan te vragen het grootst is bij meisjes onder twintig jaar. Ook is er een groter risico bij vrouwen die alleenstaand, werkloos zijn en zich in een sociaal kwetsbare positie bevinden. Deze groep is vaak minder medisch geletterd en vindt minder snel de weg naar de juiste hulpverlening.

Kinderwens vervuld

“Uit internationaal onderzoek blijkt dat er daarnaast een tweede groep vrouwen is die meer risico loopt: vrouwen bij wie de kinderwens al vervuld is", zegt socioloog Sarah Van de Velde (UAntwerpen), die het onderzoek naar de aanvragers van abortus uitvoerde. Sommigen van hen werden zwanger hoewel ze anticonceptie namen. “Bij hen komt het besef soms pas laat omdat ze die zwangerschap helemaal niet verwacht hadden”, zegt Van de Velde.

Ook medische redenen kunnen een verklaring bieden voor de late aanmelding voor abortus. Het kan bijvoorbeeld gaan om vrouwen die tijdens hun zwangerschap het cytomegalovirus (CMV) oplopen. Hoewel dit virus doorgaans onschuldig is, is het voor zwangere vrouwen niet zonder risico.

In een op de drie gevallen geven zwangere vrouwen het virus door aan hun ongeboren kind en kan het afwijkingen veroorzaken, zoals gehoor- of gezichtsverlies, motorische ontwikkelingsstoornissen of andere beperkingen. Alleen kunnen zwangere vrouwen pas rond twintig weken een vruchtwaterpunctie laten uitvoeren om te zien of het virus is overgedragen naar de baby.

“Voor heel wat moeders leidt een CMV-besmetting dus tot een lange periode van onzekerheid, want je kunt pas lang na de geboorte met zekerheid vaststellen of het kind bepaalde schade heeft opgelopen. Dat kan ertoe leiden dat moeders ervoor kiezen om dat risico te vermijden en in het buitenland nog een abortus laten doen”, zegt Brants.

Dat uitgerekend de kwetsbaarste vrouwen veroordeeld worden tot zo’n moeilijke keuze, pleit volgens Daniëls voor een uitbreiding van de abortustermijn tot minstens 18 weken. “Er zijn te veel barrières. Het zou een betere zaak zijn om hen die zorg in België te kunnen aanbieden, zodat we van hen begin tot eind kunnen ondersteunen en de ingreep betaalbaar blijft. Acht op de tien vrouwen die nu naar het buitenland moeten, zouden daarmee geholpen zijn.”