Opwarming van Europa gaat razendsnel: nooit zo veel "hittestress" in het zuiden, gletsjers smelten in recordtempo
Nooit eerder beleefde het zuiden van Europa zoveel dagen van "zeer sterke hittestress". Dat zegt de Europese klimaatdienst Copernicus in zijn jaarrapport voor 2022. Tegelijk verloren de gletsjers in de Alpen nog nooit zo veel volume als tijdens de zomer van vorig jaar. De opwarming op het Europese continent gaat razendsnel, zo blijkt nog, met intussen al 2,2 graden extra de voorbije vijf jaar.
Vorig jaar beleefde Europa een recorddroogte en warme zomer. Dat hebben we voor een deel ook in België gevoeld, met een lange periode van droogte. Die uitzonderlijke zomer is nu ook in cijfers uitgedrukt. De klimaatverandering drukt ook op het Europese continent steeds harder haar stempel, zo blijkt uit het nieuwe jaarrapport van Copernicus.
Meer nog, de opwarming over heel Europa verloopt twee keer sneller dan het wereldwijde gemiddelde, en verloopt op geen enkel ander continent sneller, meldt Copernicus. De voorbije vijf jaar was het in Europa gemiddeld 2,2 graden Celsius warmer dan de periode tussen 1850 en 1899, de standaard die het VN-klimaatpanel IPCC en het klimaatakkoord van Parijs gebruiken om de opwarming aan af te toetsen.
De voorbije 5 jaar is de opwarming op het Europese continent opgelopen tot gemiddeld 2,2 graden extra
Klimaat gaat over een periode van minstens 20, meestal 30 jaar, maar in de realiteit is de temperatuur in Europa de voorbije jaren al een pak meer gestegen dan de wereldwijde anderhalve graad waar we - op papier - nog altijd naar streven. Dat het wereldwijde cijfer van opwarming voorlopig nog lager ligt (met ongeveer 1,1 graden extra), komt omdat de oceanen een bufferende werking hebben en veel van de extra warmte opnemen, en omdat de rekening gemaakt wordt over de voorbije 20 jaar.
Maar intussen zitten de voorbije 8 jaar allemaal in de top-8 van warmste jaren ooit gemeten wereldwijd. De realiteit verandert dus snel, ook in Europa. Dat komt onder meer omdat ook Groenland en regio's aan de noordpool bij Europa gerekend worden, en daar gaat de opwarming bijzonder snel. De klimaatopwarming heeft alles te maken met de groeiende massa van broeikasgassen in onze atmosfeer, zoals methaan en CO₂. Die is dan weer (onder meer) een gevolg van de verbranding van fossiele brandstoffen. Daarom blijft het meer dan ooit belangrijk om onze uitstoot snel aan te pakken.
BEKIJK - Glacioloog Jacopo Gabrieli werkt op een onderzoeksbasis in Spitsbergen. Hij vertelt over wat ze bovenhaalden toen ze een ijsboring diep in het ijs deden."We zijn in shock, want op deze noorderbreedte hadden we niet zoveel smeltwater verwacht. Je voelt hier de klimaatverandering door je handen gaan."
Hittestress neemt toe
De warmste zomer ooit in Europa, het op één na warmste jaar ooit op ons continent, heel lange periodes van droogtes: die data waren al bekend. Maar er zijn nog andere cijfers op geplakt die daar een direct gevolg van zijn, en die laten weinig aan de verbeelding over. Nooit eerder beleefde het zuiden van Europa zo'n hoog aantal dagen van "heel sterke hittestress".
Over heel Europa stijgt het aantal dagen met sterke of heel sterke hittestress, in het zuiden stijgt ook het aantal dagen met "extreme hittestress". Tegelijk daalt het aantal dagen zonder hittestress. Hittestress betekent dat het zo warm is, dat de gezondheid van mensen en natuur (al dan niet in grote mate) onder druk komt.
Bij "zeer hoge hittestress" gaat het om temperaturen tussen 38 en 46 graden Celsius. Extreme hittestress treedt op bij temperaturen boven 46 graden Celsius. Het menselijk lichaam heeft een temperatuur van ongeveer 36,5 graden. Als het warmer wordt, moeten we die warmte uitzweten of proberen afkoelen, wat het lichaam onder al dan niet grote stress brengt. In de ergste gevallen kan het tot de dood leiden.
Onderstaande kaart uit het Copernicus-rapport toont het aantal dagen met "sterke hitte-stress". De oostkust van Spanje en grote delen van Italië en Griekenland kregen het hard te verduren. Hoe donkerder de kleur, hoe meer hittestress. Ondanks het feit dat we in België een warme zomer hadden, kwamen we hier nog relatief goed weg.
De vele bosbranden gaven de hoogste massa CO₂ vrij in 15 jaar
Hitte en droogte vormden vorig jaar de ideale voedingsbodem voor een pak bosbranden in Europa. De massa CO₂ die door die natuurbranden vrijkwam, was de hoogste in 15 jaar. Het is een voorbeeld van het sneeuwbaleffect - what's in a name - waarbij klimaatverandering zichzelf versterkt.
Groenland 8 graden warmer in september
Dat de opwarming nog veel harder gaat in gebieden dichter bij de noordpool, blijkt opnieuw uit de gegevens voor Groenland. Dat kreeg in september te maken met een hittegolf en regenval, terwijl het in die periode van het jaar eigenlijk al zou moeten sneeuwen - zeker op de grotere hoogtes.
De maandtemperatuur voor september lag 8 graden hoger dan normaal in Groenland, een record. Er smolt daardoor ook een record aan ijs van de grote ijsmassa, door drie opeenvolgende hittegolven. (lees door onder de foto)
Zwart jaar voor Alpengletsjers
2022 was een heel slecht jaar voor de gletsjers in de Alpen. Het probleem begon eigenlijk al in de winter en het voorjaar. In de winter sneeuwde het minder dan gewoonlijk, met in sommige gebieden in Europa tot 30 dagen sneeuwval minder.
Daarna volgde een droge lente, met een recordlage neerslag in mei. "Het gebrek aan wintersneeuw en de hoge temperaturen tijdens de zomer resulteerden in een recordverlies aan ijs op de Alpengletsjers", rapporteert Copernicus. Er zou ruim 5 kubieke kilometer aan ijs verloren zijn gegaan.
Rivieren 6e jaar op rij lager dan gemiddeld
De algemene droogte liet zich tijdens de zomer in grote delen van Europa voelen. De bodemvochtigheid was in 50 jaar nooit lager dan vorig jaar. Het debiet van de Europese rivieren daalde drastisch, wat economische problemen veroorzaakte omdat er geen schepen meer konden varen op belangrijke handelsroutes zoals de Rijn.
"Het debiet van de rivieren was het op één na laagste sinds het begin van de waarnemingen. Het was het zesde jaar op rij met lagere debieten dan gemiddeld", somt Copernicus op.
Voorlopig zijn de droogteproblemen in grote delen van Zuid-Europa nog niet opgelost. In de Po-vlakte in het noorden van Italië zijn er nu al problemen. Een van de knelpunten is net dat de bergrivieren minder water aanbrengen dan normaal. De Po-vlakte, de "voedselschuur van Italië" was vorig jaar bijzonder hard getroffen door de droogte.
Wanneer komt El Niño?
Wat de verdere opwarming in de nabije toekomst betreft, ziet het er niet zo goed uit. Bovenop de broeikasgassen, komt er het weerfenomeen El Niño bij. Volgens klimaatwetenschappers kan dit jaar of volgend jaar het warmste ooit worden, wereldwijd.
El Niño is een weerfenomeen waarbij in delen van de Stille Oceaan het oppervlaktewater warmer wordt - ten westen van Zuid-Amerika, rond de evenaar. Die stijging van de oppervlaktetemperatuur van de oceaan kan weerpatronen in grote delen van de planeet ernstig gaan verstoren. Het zou op verschillende plekken in de wereld (nog) meer weersextremen kunnen veroorzaken zoals hevige regens of lange droogte.
El Niño kan de wereldwijde temperatuur naar een recordhoogte stuwen
"Wanneer El Niño zich gaat doorzetten is nog niet helemaal zeker, maar het zal gepaard gaan met nieuwe recordtemperaturen wereldwijd", zegt Carlo Buontempo van Copernicus. Experts schatten dat El Niño deze herfst al kan intreden. El Niño komt drie jaar na La Niña, dat net voor het tegenovergestelde effect zorgde en de wereldwijde temperatuur drukte.