Britse premier Sunak wil dat Brits-gezinde DUP opnieuw in Noord-Ierse regering stapt: "Anders dreigt Ierse eenmaking"

Premier Sunak nam gisteren de slottoespraak voor zijn rekening op een driedaags evenement in de Universiteit van Belfast ter gelegenheid van de 25e verjaardag van het Goedevrijdagakkoord. Dat akkoord zorgde in 1998 voor (broze) vrede na drie decennia van geweld in Noord-Ierland. 

Sunak richtte zich in zijn toespraak onder meer tot de DUP (Democratic Unionist Party), de grootste unionistische partij in Noord-Ierland. De premier riep de partij op om opnieuw in de Noord-Ierse regering te stappen. Als ze dat niet doet, waarschuwde Sunak, dan dreigt Noord-Ierland zich op termijn bij Ierland aan te sluiten. Het tegenovergestelde van wat unionisten in Noord-Ierland voorstaan, zij vinden dat Noord-Ierland een deel van het Verenigd Koninkrijk moet blijven.

Noord-Ierland heeft al bijna een jaar geen regering meer. Sinds de verkiezingen in mei vorig jaar weigert de DUP nog een regering te vormen met de Iers-gezinde katholieke partijen. Bij die verkiezingen werd de katholieke partij Sinn Féin, de politieke nazaten van het vroegere Ierse Republikeinse Leger (IRA), de grootste partij in het Noord-Ierse parlement.

In het Goedevrijdagakkoord is 25 jaar geleden afgesproken dat de grootste unionistische partij en de grootste katholieke partij samen een regering moeten vormen, wat ook de uitslag van de verkiezingen is. De grootste van de twee mag de premier leveren, de andere de vicepremier.

De voorbije decennia was de premier altijd een unionist (de laatste jaren iemand van de DUP). Voor het eerst zou de premier nu dus iemand van Sinn Féin moeten zijn, met name Michelle O'Neill. Maar door de boycot van de DUP is er dus nog altijd geen nieuwe regering.

Officieel wil de DUP niet in een regering stappen door de Brexit-regeling over de Noord-Ierse grens. Tot voor kort bepaalde die dat er douanecontroles moesten plaatsvinden in de Noord-Ierse havens voor goederen die uit Groot-Brittannië kwamen, waardoor er dus een grens kwam te liggen tussen Engeland, Wales en Schotland enerzijds en Noord-Ierland anderzijds. Dat om te vermijden dat er opnieuw een harde grens zou komen tussen Noord-Ierland en Ierland, die mogelijk het geweld opnieuw zou kunnen doen oplaaien.

Maar de DUP kon de zeegrens niet slikken, omdat daardoor Noord-Ierland geïsoleerd raakte van de rest van het Verenigd Koninkrijk en dat gaat in tegen de unionistische visie van de partij. Een maand geleden kwamen het VK en de Europese Unie overeen om de Brexit-regeling aan te passen, waardoor niet alle goederen meer gecontroleerd moeten worden in de Noord-Ierse havens, maar alleen die goederen die bedoeld zijn voor Ierland (en dus de Europese Unie).

Nieuw akkoord of niet, de DUP blijft misnoegd en wil vooralsnog niet in een regering stappen. Wellicht heeft dat niet alleen met de Brexit te maken, maar ook met de politieke omslag. Een premier van Sinn Féin boven zich dulden, blijkt een bittere pil om te slikken.

In november liep een wettelijke deadline af, waardoor er nieuwe verkiezingen uitgeschreven hadden moeten worden. Maar de Britse regering omzeilde die regeling en stelde die verkiezingen voor onbepaalde tijd uit. Intussen wordt Noord-Ierland al bijna een jaar door ambtenaren bestuurd. 

Dat kwam in het verleden al vaker voor. In de voorbije 25 jaar, sinds het Goedevrijdagakkoord, heeft Noord-Ierland opgeteld maar liefst 9 jaar lang geen regering gehad. Sunak sprak daar in zijn toespraak zijn "grote bezorgdheid" over uit. Volgens Sunak zal het ineenstorten van de instellingen in Noord-Ierland "de zaak van het unionisme op lange termijn niet vooruithelpen". De premier juichte het Goedevrijdagakkoord, met de machtsdeling als uitgangspunt, toe als de "buitengewone politieke prestatie van ons leven".

De DUP reageerde koel op de waarschuwing van de premier. De partij heeft het over een gebrek aan realisme op het driedaagse evenement in Belfast. "Veel mensen vertellen ons wat het probleem is, maar ik heb niemand gehoord die met een oplossing komt", zei DUP-leider Jeffrey Donaldson.

Intussen zijn steeds meer Noord-Ieren de impasse beu. En in Westminster, het politieke hart van het Verenigd Koninkrijk, ligt eigenlijk niemand nog wakker van Noord-Ierland, ook al zegt Sunak enorm bezorgd te zijn. Zolang de DUP dwarsligt, zal Noord-Ierland allicht verder worden bestuurd door ambtenaren. Maar ooit zullen er opnieuw verkiezingen gehouden worden.

De DUP hoopt door haar starre houding over de Brexit meer kiezers aan te trekken, maar de kans is groot dat het ook dan Sinn Féin zal moeten laten voorgaan. De demografische evolutie in Noord-Ierland helpt de DUP ook niet: de protestantse meerderheid in Noord-Ierland wordt steeds kleiner en op termijn zullen er meer katholieke Noord-Ieren dan protestanten zijn.