Russische economie krimpt door Europese sancties, maar andere afzetmarkten bieden soelaas
De Europese Unie bereidt een nieuw pakket sancties tegen Rusland voor, het elfde al sinds het begin van de oorlog in Oekraïne. Net op dat moment publiceert de Unie ook een overzicht over de impact van die sancties op de Russische economie. Wat blijkt: de sancties hebben een impact op de economie van het land, maar andere afzetmarkten bieden soelaas.
De Russische economie krimpt. Dat lijkt de belangrijkste conclusie van het laatste rapport van de Europese Unie. Het document neemt de economie van het land onder de loep en bekijkt de impact van de (ondertussen al 10) Europese sanctiepakketten. Toch lijkt die economische recessie minder groot dan de Unie aanvankelijk misschien had gehoopt.
"Economie zal blijven krimpen"
De handel met Rusland is sinds de inval in Oekraïne verminderd, maar niet volledig gestopt. Voor de oorlog was Rusland de op twee na grootste bron van import voor de Europese Unie. Veel landen hebben nu de handel met Rusland drastisch verminderd. Toch doet er zich ook een omgekeerde beweging voor. Slovakije en Oostenrijk bijvoorbeeld. Na de inval van Rusland in Oekraïne dreven zij net meer handel met Rusland.
Binnen de Europese Unie zijn er 16 landen die meer goederen uit Rusland importeren tijdens de oorlog dan in vergelijking met dezelfde periode voor de oorlog. Slovakije, Letland en Kroatië zijn de enige drie landen die zowel meer goederen importeren uit als exporteren naar Rusland. België is één van de 16 landen die meer goederen importeert sinds de start van de oorlog. Volgens cijfers van Eurostat zou ons land ongeveer 59 procent meer goederen importeren uit Rusland.
Toch hebben de sancties over het algemeen een negatieve impact op de Russische economie. Dat blijkt uit cijfers van de Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD). Daarvoor wordt vaak gekeken naar het bbp, het bruto binnenlands product. Naar schatting zou het bbp van Rusland in 2022 met 2,1 procent gedaald zijn.
Bbp als maatstaf voor economische recessie
Het bruto binnenlands product (bbp) is een maatstaf voor de totale waarde van alle goederen en diensten die binnen de landsgrenzen van een land worden geproduceerd gedurende een bepaalde periode, meestal een jaar. Het bbp wordt vaak gebruikt als indicator voor economische groei omdat het aangeeft hoeveel de economie van een land in waarde is gegroeid gedurende die periode. Omgekeerd betekent een negatief bbp een economische recessie.
Die daling zou zich verderzetten in 2023. Volgens de projectie van de OECD zou de Russische economie in het meest extreme geval verder dalen met 2,5 procent. De cijfers van de Wereldbank tonen een ander beeld: het bbp zou dit jaar met "slechts" 0,2 procent dalen. Het IMF denkt dat de Russische economie helemaal niet gaat krimpen, integendeel. Het fonds kondigt een economische groei aan van 0,7 procent.
Verschillende projecties dus, maar over het algemeen zwakt het negatieve effect van de sancties op de Russische economie dus wel af.
De percentages tonen de economische groei van de Russische economie per jaar:
De impact van de sancties is wél duidelijk zichtbaar in 2022. Alle modellen tonen daar een daling van 2,1 procent. Ook in 2020 zien we een sterke daling in het bbp van Rusland. Die economische recessie werd toen veroorzaakt door de gevolgen van de coronapandemie. De internationale sancties hebben dus een gelijkaardig effect op de Russische economie.
Import- en exportbeperkingen
Een belangrijk onderdeel van de sanctiepakketten zijn importbeperkingen voor Rusland. De verschillende landen kwamen overeen om bepaalde producten niet meer naar Rusland te exporteren. Volgens het IMF en de Wereldbank leidde dat tot een respectievelijke daling van 18,01 procent en 9,7 procent in import. Toch projecteren beide instanties voor 2023 opnieuw een toename in import.
Na een dieptepunt in 2022 worden er in 2023 opnieuw meer producten geïmporteerd:
Ook de exportcijfers tonen een gelijkaardige tendens. De Russische export lijkt zich opnieuw te herstellen. Uit de voorspellingen van de Wereldbank zou het exportaandeel verder krimpen, maar minder sterk als in 2022. Volgens de voorspellingen van het IMF zou de export van Rusland in 2023 zelfs opnieuw licht toenemen.
Onderstaande grafiek toont de evolutie van de exporthandel van de laatste jaren:
Dalende inkomst uit fossiele brandstoffen
In 2022 heeft de Europese Unie de aankoop, invoer en overdracht van ruwe aardolie en bepaalde aardolieproducten over zee uit Rusland naar de EU verboden. Ook de import van andere fossiele brandstoffen in de EU werd gereduceerd. De olie-industrie in Rusland kreeg daardoor een ferme deuk, met dalende inkomsten tot gevolg.
In januari 2022 boekte Rusland 19,5 miljard dollar (17,9 miljard euro) winst. Dit jaar bedroeg die winst voor dezelfde periode 'slechts' 14,3 miljard. Dat is 26,9 procent, ruim 5 miljard dollar, minder. Voor februari is dat verschil nog groter. De winst van de Russische olie-industrie bedraagt in februari dit jaar 41,07 procent minder in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar.
Haalt het iets uit, die sancties?
In Rusland vinden ze alvast van niet en drijven ze de spot met de Europese sancties. Ze worden vaak beschreven als een "vuilnisbak van sancties". Toch erkende de Russische president Poetin op 29 maart dat de sancties de Russische economie op middellange termijn negatief kunnen beïnvloeden.
Rusland stelt ook zelf zijn verwachtingen voor economische groei bij. Het Russische ministerie van Economische Zaken voorspelde een bbp-groei van 2 procent in 2024, in vergelijking met de oorspronkelijke schatting van 2,6 procent. Voordat Moskou begon met wat het een "speciale militaire operatie" in Oekraïne noemt, had de regering een groei van 3 procent verwacht.
Toch beweert het Kremlin ook dat de Europese sancties ook opportuniteiten openen voor Rusland. Ze zouden ertoe bijdragen om "de economische en financiële soevereiniteit van Rusland te vergroten". Op lange termijn zou het land - of dat zegt Poetin toch - alle economische banden met het Westen verbreken door sterkere allianties te smeden met andere landen.
De Russische energiebronnen vormen het voornaamste doelwit van de Europese sancties. Uit de laatste cijfers blijkt dat de winsten op de olie-industrie slinken. Daarom zoekt het land nu naar andere afzetmarkten.
Daarvoor richt het Kremlin zich nu op het Oosten. Het land wil de energie-export heroriënteren naar andere grote Aziatische landen als China en India. En naar Turkije, want hoewel het land lid is van de NAVO, heeft het geen sancties tegen het Kremlin gesteund. Aan die landen wil Rusland energie aan een vriendenprijsje leveren. De landen zullen minder geld moeten betalen dan de westerse landen.
En die strategie lijkt enigszins succesvol. Vorig jaar waren de grootste afnemers van Russische olie inderdaad China, India en Turkije. India had voor de oorlog bijna nooit Russische olie gekocht. Voor Rusland was en blijft China een van zijn grootste handelspartners.
Toch moet het aandeel van die landen genuanceerd worden, want voor China staat Rusland niet eens in de top vijf. Sterker nog, het handelsvolume met China daalde vorig jaar zelfs. Bovendien zijn er geen andere grote afnemers meer, dus is het ergens ook wel logisch dat het aandeel van grote Aziatische landen vergroot.
Ten tweede bleek die "gunstige prijs" waar Moskou het over had weinig voordelen op te leveren. Doordat de vraag naar Russische brandstoffen drastisch verminderde, werd ook de afhankelijkheid van Rusland ten opzichte van die kopers groter. Die landen kunnen als het ware hun eigen voorwaarden dicteren.
Bovendien heeft de "omschakeling naar het Oosten" alleen betrekking op olie. Rusland heeft de verliezen in de gasexport naar Europa nog niet kunnen compenseren. Volgens analisten daalde de export van gas vorig jaar met 45 procent en dit jaar zou dat 90 procent kunnen zijn ten opzichte van 2021. De Power of Siberia 2-gaspijpleiding naar China is nog in aanbouw.
Het blijft dus koffiedik kijken of de opportuniteiten waar Poetin het over had, ook werkelijk zullen uitkomen. Wel blijkt dat de Russische economie veerkrachtig is en de Europese sancties (nog) niet de economische recessie hebben veroorzaakt waar de Unie op had gehoopt.