Waarom de Belgisch-Amerikaanse therapeute Esther Perel zo hot is: ‘Het was inzicht na inzicht na inzicht’

Het praatje ging over trauma en intimiteit. Maar de presentatie was vintage Esther Perel – warm en speels, erudiet en uitdagend, aangescherpt door haar sappig Belgisch-Franse accent. Alluderend op de Mexicaanse dichter Octavio Paz en de Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges vroeg ze: “Wat als de stap naar het erotische de katalysator is die helpt bij het herstel van een trauma?”

Ook al zat het publiek tijdens een conferentie vorige zomer vol beroepsmensen, toch hadden veel vragen achteraf iets ‘ik vraag het voor een vriend van me’-achtigs. Het ging dan over ontrouw of relaties in een tijd van covid, twee onderwerpen waarvan Esther Perel een specialiteit gemaakt heeft.

“Ik ben al 23 jaar getrouwd en twee keer heeft haar podcast een groot verschil voor me gemaakt op crisismomenten”, zegt een 50-plusser die als therapeut werkt en daarom liever anoniem getuigde.

Perel (64) is ondertussen celebrity – ze is de bekendste relatie-experte ter wereld, in die mate zelfs dat ze door fans wordt aangeklampt in de straten van New York. Toch deed de gastheer, dokter Bessel van der Kolk, auteur van The Body Keeps the Score (Traumasporen), een poging. “Esther is een bijzondere persoon,” zei hij, “een schitterend lesgever, therapeut, spreker, podcasthost, auteur.”

Tijdens de pandemie kreeg haar werk nog meer weerklank toen mensen die thuis vastzaten en zich vragen stelden over hun relatie in onzekere tijden haar YouTube-filmpjes begonnen te bekijken en gingen luisteren naar Where Should We Begin?, haar podcast over relatietherapie. Een van de vragen die ze beantwoordde: hoe komt het dat we, toen we constant in elkaars gezelschap waren, nooit seks hadden?

Maar zelfs voor 2020 was de reikwijdte van Perel enorm. Van haar twee boeken, die in dertig talen op de markt kwamen, werden in de Verenigde Staten alleen bijna een miljoen exemplaren verkocht. Haar podcasts, waarin ze koppels advies geeft, staan regelmatig in de top 100 van Apple.

Haar kaartspel Where Should We Begin? kost 40 dollar. Ze is een veelgevraagd spreker op evenementen die op zich niets met psychotherapie te maken hebben.

De mens Perel is helemaal de persoon die we kennen van haar publieke optredens: innig, enthousiast, meeslepend, ‘Europees’ gesofisticeerd. Ze spreekt in keurig geformuleerde volzinnen en beschikt over een onuitputtelijk reservoir synoniemen. (Engels is pas haar zesde taal. Ze spreekt negen talen en geeft in zeven ervan ook therapie.) Ze komt pittig én moederlijk over. Ze verleidt tot ontboezemingen. Als je met haar praat, heb je al snel zin om je partner erbij te halen voor wat spontane relatietherapie.

Antwerpse roots

We zaten in de bar van het Soho Grand Hotel in New York, dicht bij het appartement waar Perel woont met haar echtgenoot Jack Saul, een psychotherapeut wiens expertise – individueel en collectief trauma – goed van pas kwam tijdens de pandemie. Ze zijn meer dan 35 jaar getrouwd.

Perel zegt dat ze niet bewust voor dit leven gekozen heeft. “Ik heb nooit beslist: ik word een publieke figuur”, zegt ze. “Het was geen doel of iets wat ik vooropstelde.”

Maar als je haar traject moet reconstrueren als evolutie en niet zozeer als een strategie, dan moet je beginnen bij haar kindertijd tussen Holocaust-overlevenden – onder wie haar ouders, Polen die elkaar leerden kennen op de dag dat de concentratiekampen waar ze verbleven bevrijd werden – in Antwerpen.

Je kon die gemeenschap opsplitsen in twee groepen, zegt Perel: zij die praatten over hun ervaringen en zij die dat niet deden. En je had twee soorten praters: “de mensen die de nadruk legden op het slachtofferschap en de mensen die de nadruk legden op de heldhaftigheid en het verzet”, zegt ze. Haar ouders behoorden tot de laatste groep.

“Ze wilden niet alleen overleven en ze voerden niet alleen een overlevingsstrijd”, zegt ze. “Ze wilden het leven ten volle ervaren. In dat opzicht zagen ze het erotische als tegenpool van de dood.” Eén keer per week namen ze de trein naar Brussel om te gaan stijldansen.

Perel studeerde pedagogie en theaterwetenschappen aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem. Om zichzelf te onderhouden deed ze improvisatiepoppentheater voor kinderen en organiseerde ze ateliers bewegings- en dramatherapie voor tienermeisjes. Het leidde haar tot een masterprogramma creatieve therapie aan Lesley College (tegenwoordig Lesley University) in Cambridge, Massachusetts. Het was de bedoeling dat ze daarna weer naar huis zou gaan, maar ze wilde zich verder vervolmaken en bleef in de Verenigde Staten.

Ze reeg de mentoren – en leerlingen – aan elkaar en studeerde onder meer bij Salvador Minuchin, een van de pioniers van de gezinstherapie. In haar praktijk richtte ze zich decennialang vooral op gemengde koppels – interraciaal, interreligieus, intercultureel – en koppels die door een culturele transitie gingen. Ze schreef artikels; ze sprak op conferenties; ze gaf les op symposiums; ze leidde workshops. Haar reputatie groeide. Zij en haar echtgenoot kregen twee zonen, die inmiddels volwassen zijn.

Denken aan seks en de VS

Het was eind de jaren negentig. “En toen was daar opeens het Clinton-schandaal”, zegt Perel. Wat haar opviel, was dat ook Hillary Clinton aan de schandpaal genageld werd, in wat zowat een rorschachtest voor de kijk op trouw in een huwelijk was. Een publiekelijk vernederde Hillary Clinton werd geconfronteerd met een aartsmoeilijke keuze: moest ze bij haar man blijven of bij hem weggaan?

“Ik vond het een heel interessant debat, cultureel bekeken”, zegt Perel. “In Amerika dicteert de dominante cultuur dat je bij je partner moet weggaan als je bedrogen wordt. Het ‘ik’ staat centraal. Maar in sommige culturen primeert net de instandhouding van het gezin.”

Wat later wisselde ze ideeën uit met Rich Simon, gewaardeerd stichter en uitgever van Psychotherapy Networker. “Hij vroeg me: ‘Waarover denk je deze dagen zoal na’”, zegt ze. “En ik flapte eruit: ‘Over Amerikanen en seks.’ Hij zei: ‘Waarom schrijf je daar niet eens over?’” Het resultaat was het artikel ‘Erotic Intelligence: Reconciling Sensuality and Domesticity’, dat in 2003 in het magazine verscheen.

Het was een eenvoudig thema, dat niettemin subversief was in een cultuur die de notie idealiseert van een partner in de echt die continu al je emotionele, intellectuele en seksuele noden vervult. Perel argumenteerde dat de dingen die we verlangen van langdurige relaties – stabiliteit, veiligheid, totale intimiteit, continuïteit – vaak haaks staan op opwindende seks, die grotendeels aangedreven wordt door mysterie, gevaar en onzekerheid.

“Ze is een van de weinige mensen die relatietherapie, die draait om intimiteit en communicatie en openheid, combineert met sekstherapie, die stelt dat creatieve spanning een vereiste is om erotiek te beleven”, zegt relatietherapeut Terry Real. “Ze is ook waanzinnig intelligent – en een feministe die heel goed de mannelijke psychologie begrijpt.”

Perel was natuurlijk niet de eerste die erop wees dat langdurige relaties weleens de zin in hete seks kunnen doen verdampen. Maar ze was wel de juiste persoon om de ideeën over te brengen op een ruimer publiek.

In 2006 kwam haar boek Mating in Captivity: In Search of Erotic Intelligence uit. “Het kwam traag op gang, maar toen werd het een bestseller”, zegt Perel.

In 2013 bezorgde ze haar eerste TED Talk, over The Secret to Desire in a Long-Term Relationship. “Waarom verdwijnt goede seks zo vaak?”, legde ze het publiek voor. Het was alsof ze in de slaapkamer van mensen had binnengegluurd en erkenning gaf aan hun complexe gevoelens omtrent begeerte en trouw. In een week tijd werd de video miljoenen keren bekeken. Op dit moment staat de teller op 20 miljoen keer.

“Toen maakte ik de ommekeer”, zegt ze. “Ik zei: ‘Ik ga niet meer alleen praten voor een professioneel publiek. Ik wil praten met gewone mensen en ik wil niet meer opgesloten zitten tussen de vier muren van mijn praktijk.”

Het merk Perel

De wereld, zo bleek, was even gretig om te luisteren als zij was om te praten. Perels tweede boek, The State of Affairs: Rethinking Infidelity (2017), voert aan dat ontrouw, ook al gaat het in tegen de intuïtie, ook positief kan zijn voor een relatie – en dat koppels die herstellen van overspel evenveel aandacht moeten hebben voor de verlangens en noden van de schuldige partij als voor de pijn en het verraad van de gekwetste partij. (Vaak zijn volgens haar mensen die hun partner bedriegen hun partner niet beu, maar veeleer zichzelf.)

In 2015 gaf Perel haar tweede TED Talk over het onderwerp. Afgaande op hun reacties waren velen in het publiek enigszins opgelucht door haar boodschap. “Ik weet wat jullie denken”, zei ze. “Ze heeft een Frans accent, ze moet voor avontuurtjes zijn.” Haar ogen fonkelden ondeugend, terwijl ze een dramatische pauze liet vallen. “Jullie zijn fout: ik ben niet Frans.” En nee, ze is niet echt voor avontuurtjes.

“Veel mensen hebben door een terminale ziekte soms positieve ervaringen die hun leven veranderen”, schrijft ze in The State of Affairs. “Maar ik wens niemand kanker toe, net zo min als ik mensen aanbeveel affaires te hebben.”

Samen met Lindsay Ratowsky richtte Perel Esther Perel Global Media op. “De vraag was: hoe kunnen we die ideeën via verschillende kanalen en voor verschillende doelgroepen verspreiden?”, zegt Ratowsky.

Ze namen mensen in dienst en bliezen de website nieuw leven in. Ze boden onlinecursussen met titels als ‘Rekindling Desire’ aan, die mensen tegen betaling kunnen volgen. Perel schroefde haar praktijk terug tot twee dagen per week.

In 2017 ging Perel van start met Sessions, een multidisciplinair opleidingsplatform voor therapeuten, coaches en hulpverleners die een maandelijks bedrag betalen om haar in gesprek te zien gaan met collega’s met een andere achtergrond en therapeutische benadering.

En ze begon in 2017 met de podcast Where Should We Begin?; deze zomer gaat het zesde seizoen van start. Vorige maand kondigde ze een nieuwe podcastdeal met Vox Media aan.

In de podcast geeft Perel koppels advies – homo en hetero, monogaam en polyamoureus, met verschillende (etnische) achtergronden – die worstelen met kwesties zoals vertrouwen, verlangen, trouw en slepende jeugdtrauma’s. De sessies zijn intens, emotioneel en onbevooroordeeld.

Mensen zijn alsmaar opener over hun privéleven. In die cultuur biedt de podcast van Perel een voyeuristische inkijk, niet alleen in de problemen van andere mensen, maar evengoed in het therapeutische proces zelf.

En in volle pandemie, toen de emoties hoog opliepen, begon Perel gratis maandelijkse workshops op YouTube te posten over onderwerpen zoals de ontwrichtende vervaging van grenzen en de hemeltergende ervaring met twee volwassenen in hetzelfde huis te moeten werken waarin maar één bureau staat. Ze blijft die workshops aanbieden, ook al laten we die woelige periode stilaan achter ons.

“Een belangrijk gevolg van de pandemie was het verlies van het erotische”, zegt Perel. “We moesten het deel van ons onderdrukken dat nieuwsgierig, spontaan, improviserend is, dat op stap gaat, oog heeft voor het toeval, dat uit is op prettige ontmoetingen met het onbekende.”

Weg met gesloten deuren

Bij opleidingen voor traditionele relatietherapie kijken cursisten meestal naar video-opnames van therapiesessies of observeren ze achter spiegelglas, met goedkeuring van de patiënten. Zulke sessies openstellen voor een breed publiek is een relatief nieuw fenomeen, en wordt niet per se gunstig onthaald door psychotherapeuten voor wie de privacy van de patiënt heilig is.

Perel ligt dus niet bij iedereen goed, al vind je amper therapeuten die openlijk kritiek op haar willen geven. “Omdat het domein zo breed is, zijn er uiteraard mensen die haar haar succes benijden”, zegt relatietherapeut Ellyn Bader, die met een kleine groep collega’s regelmatig samenzit met Perel om over hun werk te praten.

“Er zijn mensen die vinden dat therapie extreem privé moet zijn en achter gesloten deuren moet plaatsvinden”, zegt ze. “En er zijn mensen die blij zijn dat ze therapie toegankelijker kunnen maken voor de massa.”

Als je naar de podcasts luistert, vraag je je misschien af of de koppels – die zorgvuldig worden geselecteerd uit honderden kandidaten – uiteindelijk niet het gevoel hebben dat ze gebruikt of foutief voorgesteld zijn.

Maar het tegendeel is waar, zegt een vrouw die in een aflevering van Where Should We Begin? zit. Zij en haar man hebben het daarin over een open huwelijk: zij wilde dat, hij niet. “Esther gaat zo oordeelkundig met woorden om en ze communiceert bijzonder zorgvuldig, waardoor het allemaal toegankelijk wordt”, zegt ze. “Het heeft ons huwelijk en ons leven grondig veranderd.”

Haar man is het daar eens mee. “Het was inzicht na inzicht na inzicht”, zegt hij. “Ze is zo goed in het aanstippen van dingen waarvan je niet wist dat je ze dacht.” Maar, geeft hij ook toe: “Ik had achteraf wel het gevoel dat ik liever had gehad dat Esther mijn therapeut was.”

_{© The New York Times}