Wie kan een spion zijn in ons land en hoe gaan ze te werk?

Volgens de Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid (ADIV) hebben spionage en buitenlandse inmenging een niveau bereikt dat sinds de Koude Oorlog niet meer is voorgekomen. Dat schrijft de militaire inlichtingendienst in zijn eerste publieke jaarverslag. België is een geliefd doelwit omdat Brussel veel internationale instellingen huisvest. ADIV waarschuwt vooral voor dreiging vanuit Russische hoek, al komt ze ook van elders.

Spionage kan je eigenlijk niet echt meten. "Je kan daar niet zomaar de vinger op leggen", zegt Kenneth Lasoen, expert inlichtingendiensten van de UAntwerpen. "Het vertrekpunt is het aantal mensen dat onder een diplomatieke cover opereert, maar die gaan in onderaanneming ook een heel netwerk uitbouwen. Dat kan gaan van iemand die daar fulltime mee bezig is naar mensen die dat als bijbaantje doen."

Het is dus een beetje giswerk, maar meestal weten inlichtingendiensten wel waar ze moeten kijken. "Journalisten die eigenlijk geen journalisten zijn of een lobbyist die eigenlijk geen lobbyist is. Als je dat optelt dan zit je al aan een hoog cijfer, zeker in Brussel", vertelt Kenneth Lasoen.

Ook in een wereld waar meer en meer alles via de computer wordt gedaan is spion zijn op het terrein een job die niet meteen gaat verdwijnen. "Het klassieke spionagewerk van mens tot mens blijft toch wel de basis van al de rest. Je kan heel veel doen met technische middelen en enorm veel data verzamelen. Maar de echte toegang en de échte context bereik je toch nog altijd van mens tot mens."

Hoe men die informatie van iemand kan krijgen, kan op verschillende manieren. "Er wordt een psychologisch profiel opgesteld van iemand die toegang heeft tot gevoelige gegevens of zich ooit in die positie gaat bevinden", zegt Lasoen. Diplomaten hebben bijvoorbeeld een schat aan informatie en zijn op hun manier ook spionnen. "Hun job is informatie verzamelen en met mensen praten. Maar ze zijn natuurlijk ook het meest voor de hand liggend." 

Een spion zit volgens Lasoen eerder in de bedrijfswereld, in de politiek of is simpelweg een administratief medewerker bij een overheidsinstantie. "Die instanties kunnen nuttige gegevens hebben die men via die persoon probeert te bekomen." 

Een spion is niet iemand die twee kijkgaten in een krant heeft geknipt. "De technieken die spionnen gebruiken zijn niet zo voor de hand liggend. Er bestaan betere technische snufjes om gegevens naar elkaar door te sturen. Brussel zit vol met plaatsen die gekend zijn door Staatsveiligheid."

Brussel is met zijn centrale ligging een belangrijke stad voor spionage. "We zijn een goede uitvalsbasis om te spioneren op andere steden en zo onder de radar te blijven van die steden", zegt Lasoen. Maar onze hoofdstad is ook een bron van belangrijke informatie. "Het hoofdkwartier van de EU en de NAVO zijn in Brussel. Er worden hier heel veel en heel belangrijke zaken besproken en beslist, waar andere actoren in de rest van de wereld benieuwd naar zijn."

Voor onze veiligheidsdiensten is het bovendien geen eenvoudige taak om met spionage om te gaan. "Door de oorlog is de sfeer grimmiger geworden. We merken dat landen zoals Rusland, China en Iran zich helemaal niet meer aan de weinige spelregels van spionage houden. Er wordt bijvoorbeeld meer geweld gebruikt en er is ook veel meer sprake van concrete sabotage, dus echt actie ondernemen in plaats van informatie vergaren."

"Deze landen hoeven zich ook niet te houden aan de Belgische wetgeving, maar onze Staatsveiligheid moet dat wel doen", zegt Lasoen. "Er is geen gelijk speelveld en dat maakt het niet gemakkelijk voor ons om te doen wat er gedaan moet worden." België doet trouwens niet aan spionage in het buitenland, hoewel dat wettelijk wel mag. "In België is alles zeer streng geregeld, niet alles kan zomaar."