Hoe kon een Nederlandse spermadonor wereldwijd 550 kinderen verwekken terwijl hij op een zwarte lijst stond?

Het grote probleem dat zowel wensouders, donorkinderen als fertiliteitsartsen aanhalen, is het ontbreken van een centraal donorregister. Noch Nederland noch België heeft zo'n register, en ook Europees is er geen controlesysteem.

Wie doneert, verklaart op erewoord niet bij een andere spermabank te doneren. Maar Jonathan loog en doneerde bij 11 Nederlandse ziekenhuizen, die geen data met elkaar deelden. Het waren wensouders die aan de alarmbel trokken. Zij hadden ontdekt dat hun kinderen allemaal dezelfde donor hadden en dat Jonathan M. meer had gedoneerd dan wettelijk is toegestaan. Pas toen kwam de man op een zwarte lijst terecht. 

Ook in België bestaat er geen centraal donorregister. Nochtans is de oprichting van zo'n register wel voorzien in de Belgische Wet op de Medisch Begeleide voorplanting uit 2007. Intussen zijn we 16 jaar en 4 ministers van Volksgezondheid verder, maar een centraal register is er nog altijd niet. 

Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) is bevoegd voor de uitrol van zo'n centraal donorregister en zegt dat er tijdens deze legislatuur voor het eerst werk van gemaakt wordt.

Er is een informaticasysteem in ontwikkeling en de Wet op de Medisch Begeleide Voortplanting wordt aangepast met nieuwe GDPR-bepalingen die noodzakelijk zijn voor de oprichting van een centraal donorregister. Dit wetsontwerp werd in januari goedgekeurd door de ministerraad en zou volgende maand overgemaakt worden aan het parlement.

In "Terzake" gaf Vandenbroucke te kennen dat België voor het einde van het jaar over een register van spermadonoren moet beschikken. "Het is onaanvaardbaar dat dat register er nog niet is, maar mijn wetsontwerp daarover wordt binnenkort in het parlement besproken", zei Vandenbroucke. Met het register zullen de fertiliteitscentra op voorhand kunnen controleren of een donor niet bij meer dan zes verschillende vrouwen kinderen aan het verwekken is. Ook van Cryos en andere private donorbanken wil hij de "waterdichte garantie" dat ze zich in België aan de "zesvrouwenregel" houden.

Vandenbroucke wees er nog op dat het aan het parlement is om te beslissen over de anonimiteit van donoren.

Steph Raeymaekers van de Belgische belangenverenigingen Donorkinderen vzw pleit naast een sluitend nationaal donorregister, ook voor een internationaal register. "Dit net omdat landsgrenzen overgestoken worden en er reeds decennialang aan import/export van gameten (ei- en zaadcellen) wordt gedaan."

Aan zelfinseminatie doen met sperma van een gekende internetdonor is in België in principe verboden. Alleen gebeurt het alsmaar meer en volledig onder de radar. Dat stellen verschillende fertiliteitsartsen die we contacteerden. 

Het is voor veel wensouders de enige manier om te weten wie de donor is. Belgische spermabanken werken immers met anonieme donoren (non-ID release-donoren). Nederland heeft nog een ander systeem. Daar kan een donorkind - als het dat wenst - op latere leeftijd wél contact opnemen met de donor (ID release-donoren).

Maar ook in Nederland weet de wensouder helemaal niet wie en wat voor iemand de donor is. Bij een gekende internetdonor weet de wensouder wie de donor is en hoe die eruitziet, maar het aantal donaties valt helemaal niet te controleren. Het laat de deur dus wijd open voor misbruik. 

Volgens wensouder Ines* zou ze met een systeem zoals in Nederland niet naar een internetdonor op zoek gegaan zijn. "Omdat het zo moeilijk is om voor niet-anonieme donatie te gaan, ben ik in dat parallelle circuit beland. En bij hem beland. Had het gekund, zoals in Nederland, dat het kind op volwassen leeftijd kan weten wie de donor is, had ik wel voor die optie gekozen."

Steph Raeymaekers van de Belgische vzw Donorkinderen staat al lang in contact met Nederlandse moeders en nam in 2019 schriftelijk contact op met het FAGG, het Belgisch Geneesmiddelenagentschap. Die administratie is bevoegd voor de controle op spermadonatie. Raeymaekers informeerde het FAGG over de massadonor en over de Nederlandse zwarte lijst.  

"Terzake" vroeg aan het FAGG wat ze met die informatie hebben gedaan. Niet veel, zo blijkt. Het FAGG verwijst naar het feit dat ze maar over beperkte informatie beschikten. Enkel de codenaam op de Cryos-databank - Ruud  - was toen publiek beschikbaar. 

De Nederlandse overheid wist natuurlijk wel wie Jonathan M. was. Maar het FAGG nam geen contact op met Nederland. En de Nederlandse Stichting Donorgegevens, die valt onder het Nederlandse ministerie voor Volksgezondheid, nam evenmin contact op met België, of andere buurlanden om hun informatie te delen. 

Intussen is de bal wel aan het rollen, zei Vandenbroucke in "Terzake". Alle Belgische fertiliteitscentra zullen worden bevraagd over eventuele donaties door de man. "We gaan ook contact opnemen met Nederland, en met private donorbanken zoals Cryos."

We weten vandaag dat zeker twee Belgische vrouwen een kind kregen van Jonathan M. nadat ze hem op internet hadden gevonden. Of hij ook in Belgische ziekenhuizen doneerde - hetzij rechtstreeks, hetzij via de Deense Cryos-spermabank - kunnen we nog niet met zekerheid zeggen.  

We contacteerden bijna alle fertiliteitscentra in Vlaanderen. Sommige stelden niet te kunnen antwoorden op deze vraag, vanwege de privacywetgeving en het beroepsgeheim. Andere ziekenhuizen checkten hun databanken en konden bevestigen dat Jonathan M. niet had gedoneerd bij hen, ook niet via Cryos. Maar het totaalplaatje kennen we vandaag dus niet.

(*) Ines is een schuilnaam, ze wenst anoniem te blijven. Haar identiteitsgegevens zijn bekend bij de redactie.