Uitverkocht Vorst, maar meer omstreden dan ooit: Jordan Peterson is anti-woker, traditionalist en nu ook klimaatontkenner

“Om te kunnen denken, moet je het risico nemen om beledigend te zijn.” In het voorjaar van 2018 associeerden de meeste mensen in de lage landen woke nog uitsluitend met een keten van middelmatige wokrestaurants, maar aan de overkant van de oceaan had de strijd tegen politieke correctheid dan al een belangrijk woordvoerder gevonden. De spanning in de nieuwsstudio van Channel 4 was te snijden toen Jordan Peterson aan het woord kwam.

Sinds de professor psychologie aan de universiteit van Toronto enkele jaren eerder een YouTube-kanaal startte, heeft hij honderdduizenden fans. Zij waarderen hem niet noodzakelijk voor zijn academische werk, dat weinig volledig nieuwe inzichten bevat, maar wel voor de manier waarop hij zich stoutmoedig tegen de ­zogenaamde gevestigde orde verzet.

Toen er in Canada een wetsvoorstel op tafel lag dat overheidsinstanties zoals het onderwijs voorschreef om burgers met hun geprefereerde persoonlijke voornaamwoorden aan te spreken, trok Peterson daar stevig tegen van leer in een video op zijn kanaal. Respect voor neopronouns als zir (genderneutrale versie van he, she) of hir (genderneutrale versie van him, his, her, hers, they, theirs) afdwingen via de wet is voor hem een teken van ‘de linkse tirannie die steeds verder doorslaat’.

Een uitspraak die hij erg letterlijk meent. “De filosofie die de uitingen van Mao Zedong en trans activisten bepaalt, is dezelfde”, zei hij tegen Cathy Newman, die hem voor Channel 4 interviewde. Door in te grijpen op het niveau van de taal, willen de ‘tirannen’ ook het denken controleren.

Er is heel wat intellectueel bochtenwerk ­nodig om te stellen dat voorstanders van genderneutrale voornaamwoorden uit eenzelfde ideologisch vaatje tappen als een van de grootste massamoordenaars uit de geschiedenis, maar Peterson vertelde het met een koele vanzelfsprekendheid.

Toen Newman hem op contradicties in zijn denkpatronen wees en kritische vragen stelde, liet de immer welbespraakte Canadees zich daar niet door van de wijs brengen. Hij maakte van het stevige weerwerk net gebruik om zijn andere standpunten in de verf te zetten en om een zo scherp mogelijk contrast te vormen met de politiek correcte media.

Zo reageerde Newman erg verontwaardigd toen Peterson stelde dat gender niet de enige verklaring voor de loonkloof tussen mannen en vrouwen is. Biologische factoren zoals de neiging om behaaglijk te zijn, spelen ook mee. Iets waar de ‘linkse tirannen’ in hun strijd naar absolute gelijkheid volgens hem opnieuw geen rekening mee houden.

“De mensen die geloven dat onze cultuur een onderdrukkend patriarchaat is, willen niet toegeven dat de huidige hiërarchie misschien gebaseerd is op competentie”, zei hij daar later over. Het is een tweestrijd die een van de sleutelmomenten uit zijn carrière wordt en na de uitzending meteen viraal ging: op YouTube werd de video ondertussen al meer dan 43 miljoen keer bekeken.

Postmodernisme

Peterson vertelt zijn fans dat er iets schort aan de huidige maatschappij en verkoopt hun vervolgens een eigen oplossing. “De meeste van mijn patiënten moeten eigenlijk te horen krijgen dat ze in hemelsnaam moeten opgroeien, verantwoordelijkheid moeten accepteren en een eervol leven horen te leiden”, vertelde hij in The New York Times.

Sinds het begin van de jaren zestig is daar volgens hem echter geen ruimte meer voor en dat heeft alles te maken met de opmars van het postmodernisme. Want als mensen de grote bakens die de samenleving vormgeven toch maar als ­relatief beschouwen, hoeft het niet te verbazen dat er chaos heerst.

In zijn boek 12 regels voor het leven: Een remedie tegen chaos uit 2018 geeft hij zijn lezers daarom een spreekwoordelijke schop onder hun kont. Met lessen als ‘sta rechtop, met je schouders naar achteren’ en ‘zorg dat je huis op orde is voordat je kritiek spuit op de wereld’ zal hij misschien geen originaliteitsprijs winnen, maar er is wel degelijk een breed publiek voor. Het boek ging al miljoenen keren over de toonbank.

De fans van Peterson zijn trouw en als groep behoorlijk homogeen. Bij zijn lezingen zitten zalen vaak afgeladen vol met jonge mannen die hun favoriete auteur in levenden lijve willen zien. Mannen zijn doorgaans niet de frequentste kopers van zelfhulpboeken, maar het is niet moeilijk om te begrijpen wat hen aantrekt in Petersons werk.

De psycholoog typeert chaos als vrouwelijk en orde als mannelijk. Wanneer hij in zijn boek vertelt dat er chaos in de samenleving heerst, impliceert hij dus dat de traditionele mannelijkheid nog te weinig naar waarde geschat wordt. In een tijdsgewricht waarin bepaalde privileges van (witte) mannen benoemd worden, hoeft het niet te verrassen dat een deel van die groep die discussie snel wil afsluiten. Als de status quo bepaald wordt door de natuur, is het misschien ook niet wenselijk om ertegen in opstand te komen.

Jonge mannen krijgen volgens hem nu te vaak te horen dat ze deel uitmaken van een onderdrukkend patriarchaat. “Die jonge mannen worden gediscrimineerd. In extreemrechts vinden ze een uitlaatklep voor hun woede”, vertelde hij daarover in de Volkskrant. Het is een lot waar hij ze als ‘traditionalist’ graag voor wil ­behoeden, al moet daarbij vermeld worden dat de man ondertussen zelf fans in extreemrechtse groeperingen heeft.

Lang niet iedereen gelooft dat Peterson de geschikte man is om jonge mannen te leren wat hun plek in een veranderende en diversere maatschappij is. Voor de deuren van zowat elke zaal waar de man spreekt, staat wel een groep met verontwaardigde actievoerders om tegen zijn standpunten in actie te komen.

Toen Room for Discussion, het interview­programma van de universiteit van Amsterdam, Peterson eind 2018 kon strikken voor een gesprek, eisten zo’n tachtig medewerkers en voorzitters van studentenorganisaties in een open brief dat er ook een ‘extra gast’ mocht langskomen om kritisch tegengewicht te bieden.

Zij geloofden dat het niet de taak van een universiteit is om een platform te bieden aan iemand “die zijn bekendheid volledig ontleent aan een rechts-conservatieve ideologie in plaats van aan integere wetenschapsbeoefening”.

Dat Peterson op dat moment al meer zelfhulpgoeroe en cultuurcriticus was dan professor in de klinisch psychologie, zorgde voor verwarring over hoeveel wetenschappelijke onderbouwing er precies moest zijn tijdens zo’n interview.

De Canadees zelf reageerde gepikeerd, maar weigerde zoals gewoonlijk om zijn gedrag aan te passen aan de wensen van de politiek correcte elite. Er bleef in de dagen die volgden ook weinig ruimte voor debat over toen de mailboxen van meerdere ondertekenaars volliepen met doodsbedreigingen.

Het verzet tegen Peterson raakte een ­gevoelige snaar en dat kon voor sommigen niet onbestraft blijven. De organisatoren kozen de vlucht vooruit en lieten daarop weten dat ze wat extra tijd voor publieksvragen zouden voorzien om de situatie zo te ontmijnen.

In tijden van chaos

Vijf jaar na de opstand aan de Amsterdamse universiteit is het hoogst onwaarschijnlijk dat de man nu wel makkelijker toegang tot een debatprogramma als Room for Discussion zou krijgen. Het ­leven, het imago en de favoriete gespreksthema’s van de Canadees zijn grondig veranderd sinds hij bij Channel 4 langsging en 12 regels publiceerde.

In zijn opvolger De orde voorbij slaat hij het zorgvuldig vormgegeven imago van volstrekt rationeel denken aan diggelen. Hij schrijft over de lijdensweg van zijn vrouw, een kankerpatiënte, en hoe hij tijdens de coronacrisis door een verslaving aan benzodiazepines in coma belandde.

Het zijn ervaringen die hem aanzetten om ook over de chaos te schrijven. Want in tijden van nood wordt nog meer duidelijk dat de absolute controle op het leven onmogelijk is. Met tips als ‘wees dankbaar ondanks je lijden’ wil hij tegengewicht ­bieden bij zijn eerste boek. De ideale persoonlijkheid vindt volgens hem een evenwicht tussen de chaos en het evenwicht, het vrouwelijke en het mannelijke.

Daarnaast is het scala aan onderwerpen waarover Peterson praat breder dan ooit. Op zijn YouTube-kanaal wisselen de video’s over de ‘linkse tirannie’, de ‘strijd van trans activisten’ en ­‘genderspecifieke verschillen’ elkaar nu vaker af met filmpjes waarin hij de klimaatopwarming bespreekt. Het is een maatschappelijk debat waarin de criticus opnieuw een contraire houding wil innemen.

Vorig jaar liet hij zich ontvallen dat hij gelooft dat het klimaat te complex is om er accurate voorspellingen over te doen, maar recent beweerde hij dan weer dat de planeet zich de komende vierduizend jaar niet druk hoeft te maken over eventuele opwarming.

Klimaatsceptici mogen met steun uit de olie-industrie aanschuiven in zijn podcast om uit te leggen dat de opwarming van de aarde een pseudoreligieus verhaal is. In een geseculariseerde samenleving biedt het apocalyptische narratief van de klimaatverandering voldoende regels om na te leven en is het individu opnieuw een zondaar.

Opnieuw ziet hij een front van globalistisch ingestelde progressievelingen als grootste verantwoordelijken voor de verspreiding van het narratief. Wie tegen­gewicht wil, moet zich door video’s met titels als De grote oplichting van klimaatverandering en De wereld eindigt niet worstelen.

Academische exit

De universiteit van Toronto zal Peterson alvast niet meer publiekelijk op de vingers tikken voor uitspraken die radicaal tegen de wetenschappelijke consensus over de klimaatverandering ingaan. Begin vorig jaar ging hij met emeritaat.

In een verklaring aan het Canadese dagblad The National Post verwees hij andermaal naar ‘de afschuwelijke ideologie van diversiteit, inclusie en gelijkheid’ die het voor hem onmogelijk maakte om nog aan de universiteit te werken. Peterson ­gelooft nog steeds dat de ideologie ook de rest van de maatschappij steeds verder zal beïnvloeden en werkt daarom aan een strategie om de verspreiding tegen te houden.

Begin dit jaar stelde de Canadese beroemdheid de Alliantie voor Verantwoordelijk Burgerschap (ARC) voor. Het moet een alternatief worden voor het World Economic Forum (WEF), de jaarlijkse ­bijeenkomst voor de politieke en economische elite die al langer een voedings­bodem voor complottheorieën is.

Meer dan dertig denkers en politici, ­onder wie historicus Niall Ferguson en de Amerikaanse presidentskandidaat Vivek Ramaswamy sloten zich al aan. De organisatie wil een positief alternatief zijn en wil later dit jaar bespreken hoe ze bij overheden voor een ander beleid kan lobbyen. De precieze standpunten zijn nog vaag, maar met een achterban die voornamelijk uit conservatieven en klimaatsceptici ­bestaat, is het waarschijnlijk dat het ARC het WEF vanaf rechts inhaalt.

Na jaren voor studenten in aula’s en kijkers op YouTube te spreken, wil Peterson dus een directere impact op het beleid hebben. Al verloochent de man zijn roots vooralsnog niet. Tijdens de wereldtournee voor De orde voorbij kijkt hij de toeschouwers in de gigantische zalen twee uur lang recht in de ogen. Voor de lezing in Vorst Nationaal variëren de ticketprijzen tussen 49 en 115 euro. Daar kan zelfs een keurig ambtenarenloon niet tegenop.