‘Vaderschapsverlof is louter een overlevingsverlof’: waarom we het geboorteverlof beter gelijk zouden trekken voor moeders en vaders

Waarom vinden we het met zijn allen normaal dat een pas bevallen moeder zich al na enkele weken in haar eentje moet beredderen met haar baby? Het is een van de vele vragen waarmee ik achterbleef na de kraamperiode. Een kleine rondvraag leert bovendien dat ik niet de enige ben.

Zelf had ik het zeldzame geluk een partner te hebben met een flexibele deeltijdse job waardoor hij die eerste periode vaker dan gemiddeld thuis kon zijn. Maar eerder dan als een privilege, voelde dat aan als bittere noodzaak. Hoe blij ik ook was met de komst van onze dochter, ik weet nog steeds niet hoe ik me uit de slag had moeten trekken mocht haar vader enkele weken na de geboorte fulltime van het voorplan verdwenen zijn. En dat lag heus niet alleen aan mijn moeilijke bevalling.

Het is al langer geweten dat we met onze vijftien weken moederschapsverlof onderaan de Europese ladder bengelen, maar ook op het geboorteverlof voor vaders klinkt steeds vaker kritiek. Tot eind 2022 ging het om vijftien dagen, sinds begin dit jaar zijn het er twintig.

Jonge vader Mohamed El Khalfioui (36) vindt vier weken erg kort. Hij en zijn vrouw kregen eind december vorig jaar een dochter, Inaya. “Ik had het geluk dat ze vlak voor het collectieve kerstverlof geboren werd”, vertelt hij. “Daarnaast heb ik alle vakantiedagen opgenomen die ik nog had staan. Daardoor ben ik uiteindelijk zes weken thuis kunnen blijven.”

Dat was geen overbodige luxe. “Ik kreeg meer tijd om mijn kindje te leren ‘lezen’ en in te schatten wat ze nodig heeft. Er zijn zoveel redenen waarom een baby huilt, maar tijdens die allereerste intense weken heb je nauwelijks de kans om daarmee bezig te zijn. Bovendien had mijn vrouw geregeld borstontstekingen. Doordat ik thuis was, kon zij rusten en gaf ik Inaya voedingen. Zo leerde ze zich niet alleen veilig voelen bij haar moeder maar ook bij mij.”

Vrouwenbeweging ZIJkant beschouwt het gelijkschakelen van het geboorteverlof voor vaders en moeders al langer als een belangrijk speerpunt. Recent nog kwam de organisatie naar buiten met nieuwe cijfers op basis van een onderzoek dat de VUB voor hen uitvoerde.

Onderzoeksgroep TOR peilde naar de gevolgen van vaderschaps- en ouderschapsverlof op de beleving en verdeling van betaald en onbetaald werk binnen het gezin. “In lijn met ander internationaal onderzoek blijkt daaruit dat ons beperkte vaderschapsverlof vooral een survival-verlof is,” vertelt Julie Van Garsse, stafmedewerkert bij ZIJkant. “Jonge vaders geven aan overrompeld te zijn door wat hen overkomt. Die eerste weken is het beredderen en overleven. Vrijwel alle respondenten beschrijven dat ze hun verlof gebruiken om de partner te ondersteunen of te zorgen voor de oudste. Van genieten van de baby is veel minder sprake, laat staan dat er tijd is om een blijvende positieve impact te genereren op de verdeling van arbeid en zorg binnen het gezin.”

Nochtans is precies dat laatste cruciaal. Onderzoek toont keer op keer aan dat een ongelijke verlofregeling de heersende rollenpatronen versterkt: mannen worden in de rol van kostwinnaar geduwd terwijl vrouwen leren dat het logisch is om hun werk rond hun gezin te organiseren.

Moederbrein

Daar waren mijn partner en ik dan ook bevreesd voor. Na negen maanden uitkijken naar haar geboorte, wilde mijn vriend dolgraag een band opbouwen met zijn kind. Ikzelf stond weigerachtig tegenover het idee maandenlang tussen vier muren veroordeeld te zijn tot een louter zorgende rol. En hoewel we alles uit de kast hebben gehaald om de dingen op onze manier aan te pakken, heeft de strakke geboorteregeling er toch voor gezorgd dat mijn vriend tijdens de kraamperiode geregeld worstelde met het feit dat het werk van alles vroeg. De duivel-doet-al die ik altijd geweest ben, vond het daarentegen soms beklemmend om enkel te mogen moederen.

Dat klinkt Groen-politicus Imade Annouri (39) bekend in de oren. “Ik ben fan van het systeem dat je onder andere in Scandinavische landen ziet: koppels kunnen er het verlof onderling verdelen”, vertelt hij. “We gunnen jonge ouders te weinig tijd en rust om terug op hun plooi te komen na een levensveranderende gebeurtenis als de komst van een kind. Alsof je er onmiddellijk weer moet staan terwijl je leven compleet op zijn kop staat.”

Annouri kreeg anderhalf jaar geleden een dochter en botste op de toenmalige parlementaire verlofregeling. “Vaders hadden toen slechts recht op één week geboorteverlof, dat is veel te weinig. Ik ben dan ook, in alle transparantie, drie weken extra ongewettigd afwezig geweest. Het bijbehorende risico op loonverlies nam ik erbij. Ik ben gepassioneerd door mijn job, maar de enige plek waar ik in die eerste weken moest zijn, was bij mijn vrouw en mijn kind.”

Annouri voegt daaraan toe dat hij een hekel heeft aan de oubollige machocultuur die soms nog heerst in de politiek. “Je hebt een voorbeeldfunctie als politicus. Ik wil de taken thuis eerlijk verdelen: ik wil de nachten doen, de pampers verversen, eten geven of naar de dokter gaan met mijn kind.”

De politicus merkt bovendien op dat er een economisch verhaal verbonden is aan onze ongelijke geboorteregeling. “Veel vrouwen gaan deeltijds werken na de komst van een kind, alleen bouwen ze dan minder rechten op en ondervinden ze financiële nadelen mochten ze vervolgens scheiden. Als je niet oppast ontstaat er zo al snel een kloof tussen jou en je partner.”

Dat is meteen ook één van de voornaamste redenen waarom ZIJkant zo hamert op een gelijkschakeling van de verlofregeling. De organisatie klaagt de economische tol aan die vrouwen betalen voor hun zwangerschap. Amerikaanse sociologen muntten er de term the motherhood penalty voor: per kind boet een vrouw in aan inkomen en wordt ze als minder toegewijd en performant beschouwd. Hoe lager ze op de arbeidsladder staat, hoe groter het effect is. Mannen daarentegen kunnen rekenen op een fatherhood bonus: zeker als ze een hoge functie hebben, wordt het hebben van kinderen beschouwd als een bewijs van betrouwbaarheid en bezieling.

Melissa Hogenboom, een BBC-journaliste met Nederlandse roots, schreef erover in haar boek The Motherhood Complex. Voor haar man veranderde er na de komst van hun kinderen veel minder op de werkvloer dan voor haar. Bovendien stelde ze vast dat de impact van haar langere zwangerschapsverlof ook achteraf bleef doorwerken. In tegenstelling tot haar partner wist Hogenboom waar alles lag, kon ze de noden van de kinderen sneller inschatten en bleef ze toen ze weer aan het werk was bijgevolg meer doen in het huishouden. Geen kwestie kortom van een aangeboren moederinstinct, wel gaat het om aangeleerd gedrag.

Haar belangrijkste vaststelling is wellicht dat mannen evengoed de primordiale zorgverstrekker kunnen zijn van het pasgeboren kind. Dat zie je onder andere bij homoseksuele koppels die kinderen krijgen: zij maken precies dezelfde hormonen aan als jonge moeders. Mannen kunnen evengoed een zogenaamd een ‘moederbrein’ ontwikkelen, aldus Hogenboom.

Maar de samenleving ziet het dus anders. Veel mannen zouden graag meer zorgen voor hun pasgeboren baby, maar krijgen er de ruimte niet voor op het werk. Dat komt ook terug in het verhaal van Mohamed El Khalfioui. Hij vertelt dat zijn werkgever positief staat ten aanzien van zorgende vaders terwijl dat elders vaak niet het geval is. Zijn mannelijke kennissen staan vaak onder druk om snel weer te gaan werken na de geboorte.

Ook het onderzoek van ZIJkant bevestigt dat veel mannen het gevoel hebben dat de werkgever het niet zou appreciëren mochten ze langer thuis willen zijn. Niet alleen blijft hun werk liggen tijdens hun afwezigheid, jonge vaders blijven vaak ook mails en telefoons beantwoorden gedurende hun verlof. Daarnaast vrezen ze ongemotiveerd over te komen, wat impact zou hebben op hun carrièrekansen.

En dan gaat het voor de duidelijkheid over lang opgeleide respondenten. Voor vaders uit de arbeidersklasse is het zelfs geen kwestie van al dan niet kunnen opklimmen in hun bedrijf. Voor hen is het financieel simpelweg onmogelijk om langer thuis te blijven of deeltijds te werken zodat ze kunnen zorgen voor hun kind. De uitkering voor een maand fulltime ouderschapsverlof bedraagt nog geen 800 euro, dat is enkel een optie voor tweeverdieners met een stevige spaarpot.

Geïsoleerd

Al reiken de voordelen van een gelijkgeschakeld geboorteverlof verder dan het economische niveau of de rolpatronen binnen het gezin. Internationaal onderzoek toont aan dat een vader het algemene welzijn bevordert van alle gezinsleden als hij van in het begin betrokken is bij de zorg voor de kinderen. Dat vertellen Koen Dedoncker en Thomas Demyttenaere. Zij richtten enkele jaren geleden MoveMen op, een platform dat specifiek met jongens en mannen werkt rond genderstereotypes. “Er wordt nog heel clichématig gedacht over vaders en de zorg voor de allerkleinsten. Nochtans is er geen enkele reden waarom ze hiervoor minder geschikt zouden zijn dan vrouwen”, vertellen ze.

Dat was ook de overtuiging in mijn prille gezin. Alleen merkten wij telkens weer dat de samenleving dat nog steeds anders ziet. Zeker van de oudere generatie kregen we geregeld scheve blikken als ons kleintje bij haar papa in de draagdoek lag te slapen. Maar we horen ook mannen van onze leeftijd nog geregeld zeggen dat ze zich pas met hun kroost zijn gaan bemoeien toen ze konden praten en spelen. Moeders daarentegen krijgen verbaasde reacties krijgen als ze zeggen dat kleine baby’s niet per se hun ding zijn.

Imade Annouri knikt als hij dat hoort. “Iedereen moet uiteraard doen wat het beste bij hem of haar past. In mijn omgeving merk ik dat ik allerlei praktische oplossingen krijg aangereikt als ik zeg dat ik een betrokken vader wil zijn. Dan stellen mensen bijvoorbeeld voor om de grootouders meer te laten inspringen. Dat zijn goedbedoelde tips, alleen zien ze over het hoofd dat het om een welbewuste keuze gaat: ik wíl er zijn voor mijn gezin. Ook nu er verkiezingen aankomen, krijg ik weleens het advies om niet te veel op mijn familie te focussen. Alleen weet ik dat ik een betere politicus ben als ik voldoende tijd vrijmaak voor mijn kind.”

Dedoncker en Demyttenaere organiseerden het voorbije jaar samen met het Centrum Algemeen Welzijnswerk een pilootproject voor jonge en aanstaande vaders. Tijdens laagdrempelige brunches kregen vaders de ruimte om onderling ideeën uit te wisselen en in gesprek te gaan met professionals rond de zorg voor het jonge kind. Want in tegenstelling tot voor jonge moeders, is er voor nieuwbakken vaders nauwelijks een aanbod binnen de zorgsector. “Vanaf de zwangerschap ligt de focus in die mate op het lichaam en de gezondheid van moeder en kind, dat vaders nauwelijks betrokken worden”, vertelt Dedoncker. “Die tendens zet zich door na de bevalling. Tijdens onze brunches bleek hoe geïsoleerd jonge vaders zich vaak voelen. Terwijl ze met precies dezelfde zorgen zitten om hun kindje als moeders.”

Demyttenaere knikt. “Ik schrik ervan hoeveel zorgverleners nog steeds denken dat vaders pas interesse krijgen op het moment dat kinderen oud genoeg zijn om te ravotten.”

Er is kortom nog heel wat werk aan de winkel als we vaders meer ruimte willen bieden tijdens de perinatale fase. Onze eigen dochter is intussen een vrolijke stapper van bijna veertien maanden. Als we zien hoe ze zowel bij mij troost zoekt als bij haar papa, zijn we blij dat we de kraamperiode op onze manier hebben kunnen aanpakken. Tegelijkertijd zouden ook wij baat hebben gehad bij een degelijke, gelijkgeschakelde verlofregeling. Het zou ons niet alleen veel kunst-en-vliegwerk hebben bespaard, het zou ook voor duidelijkheid gezorgd hebben binnen ons gezin én naar de buitenwereld toe. Mocht onze dochter op een dag zelf een kind krijgen, dan hopen we dat ze minder moet ploeteren dan jonge gezinnen vandaag.