Opnieuw doorbraak in strijd tegen alzheimer: tweede geneesmiddel ontwikkeld dat ziekte vertraagt
Het farmaceutische bedrijf Eli Lilly heeft een geneesmiddel ontwikkeld dat de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer met een derde vertraagt. Er zijn wel bijwerkingen vastgesteld: zo kan het leiden tot zwelling of bloedingen in de hersenen. Toch is dit opnieuw een opsteker voor de strijd tegen alzheimer. Met een beetje geluk is er tegen 2025 een behandeling op de markt in Europa.
Een medicijn tegen de ziekte van Alzheimer: het is een heilige graal voor de geneesmiddelenindustrie. Tot voor kort bestond er nog geen behandeling die het ziekteproces kan afremmen. Nochtans zouden er ook veel mensen mee geholpen zijn. In 2020 leden alleen al in België meer dan 200.000 mensen aan de ziekte. Sinds 2022 is dementie de eerste doodsoorzaak in ons land.
Die behandeling is er dus nog niet, maar we komen wel erg dichtbij. Zo kondigde het Amerikaanse farmaceutische bedrijf Eli Lilly gisteren aan dat het met succes de derde testfase van zijn geneesmiddel donanemab heeft afgerond. Dat is een belangrijke nieuwe doorbraak, nadat onlangs al een eerste geneesmiddel werd ontwikkeld dat het ziekteproces van alzheimer vertraagt.
De resultaten van dit nieuwe middel, donanemab, zijn bemoedigend. De achteruitgang door de ziekte bleek met 29 procent vertraagd, en tot 40 procent voor alledaagse handelingen zoals autorijden of hobby's beoefenen. Het middel bleek vooral effect te hebben bij patiënten in de beginfase van de ziekte. Bij hen werd de achteruitgang nog sterker vertraagd, tot 35 procent.
Donanemab richt zich op de amyloïd-eiwitfragmenten die zich in de hersenen opstapelen bij alzheimerpatiënten. Het middel wast de eiwitten weg.
Dit zal de manier veranderen waarop we kijken naar mensen die alzheimer hebben
Toch traden er ook bijwerkingen op. Zo bleek donanemab zwellingen en (in mindere mate) bloedingen in de hersenen in de hand te werken. Bij 1,6 procent van de deelnemers werden die zwellingen gevaarlijk. Drie deelnemers op een totaal van 1.736 stierven: twee als direct gevolg van de zwellingen en één nadien.
Afremmen maar niet oplossen
"Dit is een doorbraak die we absoluut serieus moeten nemen", vindt Sebastiaan Engelborghs, diensthoofd neurologie aan het UZ Brussel, temeer omdat donamemab al het derde medicijn is dat ontwikkeld wordt en volgens hetzelfde principe werkt.
Vóór donanemab werden immers ook al de geneesmiddelen aducanumab en lecanemab ontwikkeld. Vooral lecanemab was een eerste echte doorbraak. "Lecanemab was belangrijk omdat daarbij voor het eerst werd vastgesteld dat mensen die ermee behandeld worden, trager achteruit gingen dan de groep die een placebo kreeg. Donamemab is nu het tweede middel dat een bewezen effect heeft." Bij aducanumab was dat (nog) niet het geval.
Toch heeft Engelborghs twee kanttekeningen. "We hadden gehoopt dat deze middelen, die het amyloïd-eiwit aanpakken, de ziekte hadden kunnen stoppen. Maar dat doen ze dus niet, ze remmen enkel de achteruitgang. Dat is enigszins teleurstellend, want het wijst erop dat de ziekte van Alzheimer complexer is dan we dachten."
"En de tweede kanttekening zijn de bijwerkingen, net door de werking van de producten. Die bijwerkingen kwamen niet bij veel mensen voor maar ze zijn wel potentieel ernstig."
Ten vroegste in 2025 op de markt
Het zal er dus op aankomen om donamemab en zijn broertje(s) verstandig in te zetten, bijvoorbeeld door geregeld hersenscans uit te voeren. Dan kan de behandeling op tijd stop gezet worden, als dat nodig zou blijken. "Maar we zullen ook moeten bekijken wie we behandelen en wie niet. Wie loopt de grootste kans op nevenwerkingen? Die vraag kunnen we nu nog niet helemaal beantwoorden."
Ook voor de behandelende artsen zal het aanpassen zijn als donamemab eenmaal op de markt is. "We bereiden ons er al op voor", zegt Engelborghs. "Want dit medicijn zal een grote impact hebben op onze zorg. Wie behandelen we en wie niet? En de mensen die we behandelen, moeten toegang krijgen tot dagopvang en MRI-hersenscans. We zullen onze capaciteit dus efficiënter moeten kunnen benutten."
"Maar dit zal de manier veranderen waarop we kijken naar mensen die alzheimer hebben."
Voor het product verkocht kan worden, moet het wel nog goedgekeurd worden door het Europees Geneesmiddelenbureau EMA. Dat kan nog maanden tot een jaar duren. Daarna moet elke Europese lidstaat prijsonderhandelingen voeren met de producent. Voor lecanemab is er intussen al een dossier ingediend bij het EMA; het wordt tegen ten vroegste 2025 op de markt verwacht.