KU Leuven-project onderzoekt of veroordeelde onschuldig in de cel zit: ‘We willen het taboe doorbreken’

Met dit project, waaraan de opleiding rechten, criminologie en biomedische wetenschappen samenwerken, bekijken studenten dossiers van mensen die beweren onschuldig veroordeeld te zijn. Is het doel hen uit de cel halen?

“Wij gaan voor alle duidelijkheid niet zelf de rechtszaal in. De studenten gaan aan de slag met dossiers waarin de beschuldigde zijn onschuld blijft volhouden. Het eindverslag van het project wordt aan de advocaat van de veroordeelde bezorgd. Het is dan aan de advocaat om te beslissen of er een herzieningsprocedure wordt opgestart.

“We hebben een paar selectiecriteria voor welke dossiers we behandelen. De beschuldigde moet veroordeeld zijn voor een levensdelict en daarbij claimen volledig onschuldig te zijn. Als de zaak daaraan voldoet en we kunnen over het hele dossier beschikken, dan gaan wij daarmee aan de slag.”

Hoe moeilijk is het om van een veroordeelde zijn onschuld te bewijzen?

“Die procedure is in België heel erg lastig, maar onlangs wel vernieuwd. Tot 2018 volgden we een negentiende-eeuwse herzieningsprocedure. Die kon zo lang en slopend zijn dat advocaten hun cliënten adviseerden om er niet eens mee te starten. De huidige procedure geeft meer ruimte om nieuwe zaken aan te melden. Er zijn verschillende redenen om een herziening aan te vragen: een getuige kan bijvoorbeeld bekennen gelogen te hebben in de rechtszaal, de echte dader heeft een bekentenis afgelegd of er is nieuw bewijsmateriaal dat door middel van nieuwe technologie werd gevonden. Het is wel nog afwachten of met de nieuwe procedure in de praktijk veel zal veranderen.”

Zijn er op dit moment mensen in ons land onterecht veroordeeld?

“Officieel zijn er geen erkende onterechte veroordelingen in België. Maar als we de cijfers van onze buurlanden bekijken en elementen die in deze zaken hebben geleid tot de onrechte veroordeling, dan is het in België ook mogelijk.

“Er kan er altijd een fout door de mazen van het net glippen. Zowel het opsporingsproces als het strafrechtproces in de rechtbank is grotendeels mensenwerk. Of je expert bent of niet, wij zijn allemaal even vatbaar voor denkfouten. Daarnaast is de voornaamste reden van onterechte veroordeling een verkeerde identificatie door een ooggetuige. Een andere opmerkelijke reden is dat de beschuldigde een valse bekentenis aflegt, zo was er de zaak van Carlo V.H. In een Pano-reportage werd duidelijk dat die onder grote druk van politie een valse bekentenis had afgelegd voor een moord.”

In het buitenland leidde een gelijkaardig project wel al tot vrijlating.

“In New York heb je The Innocence Project waarbij een groep advocaten zaken opnieuw voor de rechtbank brengt. Wij zijn vooral geïnspireerd op het Nederlandse project Gerede Twijfel dat sinds 2003 loopt. Zij hebben al een grote maatschappelijke impact gehad. Bevindingen uit het Nederlandse project zijn bijvoorbeeld gebruikt in de herziening van twee moordzaken waarbij de twee onterecht veroordeelden vrijkwamen.

“Dat die informatie gebruikt wordt, is vooral een bijkomende winst. In eerste instantie is dit een onderwijsproject voor masterstudenten om kritisch te leren kijken naar een strafzaak en de valkuilen in een onderzoek te leren herkennen. In België lijkt mij het nog steeds minder geaccepteerd dat er fouten kunnen worden gemaakt en dat er bijgevolg mensen onterecht veroordeeld zijn. Met dit project kunnen we het taboe rond onterechte veroordeling een beetje meer doorbreken. Het is iets uitzonderlijks, maar we mogen onze ogen er niet voor sluiten.”