Twintig graden warmer dan normaal in Spanje en Portugal: ‘Zonder opwarming van de aarde was deze hittegolf er niet geweest’

Van 26 tot en met 28 april zijn vier landen in Zuidwest-Europa en Noord-Afrika getroffen door een hittegolf met ongewoon hoge temperaturen die in deze tijd van het jaar nooit eerder in de regio waren gemeten.

Op veel plekken werd het tot 20 graden warmer dan normaal. Zo is het kwik in het zuiden van Portugal en Spanje geklommen tot respectievelijk 36,9 en 38,8 graden. In Marokko is het in sommige steden, zoals Marrakesh, ruim 41 graden geworden en in drie Algerijnse stadjes is iets meer dan 40 graden genoteerd op 28 april.

Het resulteerde in temperatuurrecords die de vorige met grote verschillen aan diggelen sloegen. Vaak ligt een nieuw hitterecord een paar tienden van een graad hoger dan het vorige. Nu is er tot 6 graden verschil genoteerd, zo blijkt uit een nieuwe studie naar de recente bloedhete driedaagse.

Historische weergegevens

Een internationaal team van tien vooraanstaande klimaatwetenschappers die samenwerken in het World Weather Attribution-netwerk wilde met dat onderzoek heel snel inschatten wat de rol van de opwarming van de aarde is geweest tijdens die buitengewoon verzengende lentedagen.

Vroeger was het lastig te zeggen hoeveel aandeel de opwarming had in extreme weerfenomenen. Maar sinds enkele jaren zijn steeds betere statistische methodes ontwikkeld om dat wel correct te kunnen.

Deze onderzoeksgroep volgde een strikte procedure die toelaat om een eerste inschatting te maken. Ze verzamelden historische weergegevens van de getroffen regio’s en gebruikten klimaatmodellen om na te gaan in hoeverre de kans op zulke hitte-extremen vandaag gewijzigd is ten opzichte van de 1,2°C koelere wereld eind 19de eeuw.

Conclusie: zonder de opwarming van de aarde had deze zware hittegolf zich zo goed als zeker niet voorgedaan. Hoewel West-Europa en Noord-Afrika de laatste jaren meer en meer hittegolven meemaken, was dit recente exemplaar zelfs zo extreem dat het ook in een opgewarmde wereld uitzonderlijk blijkt. De onderzoekers schatten namelijk dat drie opeenvolgende dagen met dit soort temperaturen een fenomeen zijn dat in het huidige klimaat maar om de 400 jaar voorkomt. Er is dus jaarlijks 0,25 procent kans dat het zich voordoet. Maar de wetenschappers wijzen er wel op dat extreme hittegolven tegenwoordig meer en sneller opdoemen dan de modellen voorspellen.

Bovendien kreunden deze vier landen al veel langer onder intense droogte. Dat heeft de hitte wellicht nog extremer gemaakt, zo staat in het onderzoek. “Wanneer er weinig vocht in de bodem zit, wordt het inderdaad nog warmer omdat er dan minder verkoelende verdamping is”, zegt klimaatwetenschapper Samuel Helsen (NoodweerBenelux).

Alles bij elkaar genomen komen de wetenschappers erop uit dat de opwarming deze hittegolf in de westelijke mediterrane regio minstens honderd keer waarschijnlijker heeft gemaakt. “En net omdat de modellen eerder conservatief blijken, is dat wellicht nog een onderschatting”, schrijven ze. In een wereld zonder de huidige opwarming was dit soort hittegolf minstens 2 graden kouder geweest.

De menselijke tol is nog niet duidelijk omdat de sterftecijfers nog niet beschikbaar zijn. “Maar we weten dat de hittegolven van vorig jaar bijna 4000 doden in Spanje en 1000 doden in Portugal eisten”, zo stellen de auteurs. Dat er ook een zware impact op de al fragiele oogsten zal zijn, is zo goed als zeker.

Hotspot

“Deze conclusies passen in de huidige trend”, reageert klimaatwetenschapper Steven Caluwaerts (UGent/ KMI). “Eerdere studies over Europese hittegolven in 2019 in West-Europa en in 2022 in het Verenigd Koninkrijk bevestigden eveneens de grote rol van klimaatverandering bij zulke extremen. Het is zeer waarschijnlijk dat we dat meer en meer gaan zien, zeker in deze regio.”

Ook Helsen wijst erop dat vooral de mediterrane regio door de opwarming van de aarde letterlijk een hotspot is geworden voor extreme hitte. “Deze onderzoekers wijzen er zelf wel op dat hun analyse slechts een eerste snelle inschatting is, maar het is duidelijk dat dit soort zware hitte door de opwarming van de aarde steeds meer voorkomt en dan vooral in dit gebied.”

Zeker wanneer de hitte zich zo vroeg in het jaar voordoet, is de schade voor mensen groot. Dat zegt Roop Singh in een reactie. Hij is adviseur klimaatrisico bij het Klimaatcentrum van het Rode Kruis en de Rode Halve Maan. “Mensen zijn hier zo vroeg in het seizoen nog niet goed voorbereid”, zegt hij. “Hun huizen zijn er nog niet op voorzien en ze zijn zelf nog niet aangepast aan warm weer. In Spanje zien we nu wel dat er eerder dan normaal maatregelen zijn genomen. Het is precies die preventieve hitte-acties die meer moeten worden toegepast als we hittedoden willen vermijden.”

Pionier in dit type onderzoek Friederike Otto (Grantham Institute for Climate Change and the Environment) voegt daaraan toe dat “dit soort temperaturen in een periode waarin het zou moeten regenen de precaire situatie door de aanhoudende droogte nog erger maakt. Stoppen we niet snel met fossiele brandstoffen verbranden en voeren we niet snel maatregelen in om ons aan te passen aan een warmer en droger klimaat, dan zullen de verliezen en de schade in deze regio dramatisch blijven toenemen.”