Waterdamp bij maan Saturnus maakt buitenaards leven mogelijk

Lotte Beckers

Enceladus is de zesde maan van Saturnus, met een stevig bevroren oppervlakte. Onder die ijslaag, zo weten we al een tijd, ligt een diepe oceaan met vloeibaar water. En in die ijslaag zitten scheuren waaruit een soort damp komt. Die damp, zo heeft NASA nu ontdekt, bestaat vooral uit waterstofmoleculen. En die waterstofmoleculen wijzen zeer waarschijnlijk op het bestaan van een soort geisers op de oceaanbodem. 

"Dat waterstof wijst op een potentiële chemische energiebron voor een of andere vorm van leven", zo stelt het Amerikaanse ruimteagentschap. In onze oceanen zijn immers gelijkaardige geisers aanwezig. Sterker nog, het idee is dat het leven op aarde begonnen is bij die onderwatergeisers. Waterstofmoleculen reageerden toen met kooldioxide en uit die chemische reactie groeide leven. 

"Het leven zoals wij het kennen heeft drie ingrediënten nodig: water, energiebronnen en bepaalde chemische stoffen zoals koolstof, waterstof en zwavel", legt Thomas Zurbuchen van NASA uit. "Dit onderzoek toont aan dat Enceladus bijna al die ingrediënten bezit. Dit is het dichtste dat we ooit geraakt zijn bij een leefbare omgeving."

Fontein

De baanbrekende ontdekking is een werk van lange adem. Al bijna vijftien jaar vliegt rond Saturnus een ruimtesonde, Cassini. In 2006 maakte Cassini foto's van damp die door scheuren in de ijskorst van Enceladus spoot. Twee jaar geleden vloog de sonde door zo'n fontein, op amper 50 kilometer boven het oppervlak. Uit de analyse van die vlucht blijkt het nu dus onder meer om waterstof te gaan. 

Is hier het bewijs geleverd voor buitenaards leven? Zeker niet. We weten zelfs niet of die geisers bestaan. Maar het ziet er wel naar uit dat de omstandigheden op die oceaanbodem zeer gunstig zijn voor een vorm van leven, zoals micro-organismen. "Hoewel we het leven zelf niet kunnen detecteren, hebben we wel voedingsbronnen gevonden. Noem het een snoepwinkel voor micro-organismen", zegt NASA-onderzoeker Hunter Waite.

De vondst van NASA is zeker en vast interessant, bevestigt Gustaaf Cornelis, wetenschapsfilosoof die kosmologie doceert aan de VUB en Universiteit Antwerpen. Maar ook: "NASA vertrekt vanuit het leven zoals we het hier kennen. In alles wat de organisatie vaststelt, zoals waterstof, zoekt ze naar de verklaring die het dichtst aanleunt bij wat we kennen. Het ziet er inderdaad naar uit dat alle bouwstukken voor leven aanwezig zijn, maar bewijs is er niet." 

Prestatiedruk

NASA staat immers onder een zekere prestatiedruk. Cassini is al meer dan een decennium onderweg, en op tijd en stond moeten de onderzoekers de relevantie van die kostelijke missie bewijzen met spectaculaire onthullingen. "Van alle plausibele verklaringen voor die waterdamp kiest het agentschap natuurlijk de versie die het interessantst is: geisers. Maar nogmaals: het is plausibel. We staan weer een stap dichter bij de vondst van buitenaards leven."

Het zal evenwel nog zeker een jaar of tien duren voor we weten hoe het echt zit. Cassini is over een half jaar afgeschreven en er is geen nieuwe sonde onderweg naar Saturnus. En hoewel het landen en boren op Enceladus volgens Cornelis niet zo moeilijk is, blijft het toch een paar jaren vliegen.  

"Als er effectief micro-organismen gevonden worden, dan is dat ook nog steeds geen vorm van hoogintelligent leven. Het zal vooral een bevestiging zijn van wat we denken over het leven op aarde: dat het is ontstaan bij onderzeese geisers."