Gemakkelijk te bouwen, maar erg dodelijk: hoe Oekraïense soldaten loopgraven en tanks opblazen met goedkope drones

Zoemend als een reusachtige mug stijgt een kleine drone op van een boerenveld in Oost-Oekraïne. Hij blijft even zweven en raast dan naar de Russische stellingen in de buurt van de door gevechten verwoeste stad Bachmoet.

“Vrienden, we zijn vertrokken!”, zegt de piloot, soldaat Jevhen. Met een virtual-realitybril op zijn hoofd en gebruikmakend van joysticks stuurt hij het toestel, samen met de lading van een kilogram explosieven die eraan bevestigd is, in de richting van zijn doelwit.

Handgemaakte gevechtsdrones zoals deze, vervaardigd door hobbydrones te combineren met consumentenelektronica en gamingapparatuur, zijn een van de dodelijkste en meest wijdverspreide innovaties die de voorbij veertien maanden van oorlog hebben opgeleverd.

Langs de frontlinie vergroten drones het bereik van soldaten, die ze met enorme precisie kunnen besturen, om handgranaten in vijandelijke loopgraven of bunkers te gooien. Ze kunnen ook recht op doelwitten af vliegen om ze op te blazen. Vooral zulke zelfvernietigende drones zijn gemakkelijk te bouwen; duizenden soldaten aan beide zijden hebben nu ervaring met het vervaardigen van zulke apparaten uit eenvoudige onderdelen die makkelijk verkrijgbaar zijn, al zeggen de Oekraïners dat ze dergelijke wapens vaker gebruiken dan de Russen.

Loitering munitions

Dit soort kleine toestellen begon het afgelopen najaar alsmaar vaker op het slagveld te verschijnen, lang voordat Rusland woensdag zei dat de twee explosies boven het Kremlin het gevolg van een drone-aanval waren. Oekraïne en Rusland hebben elkaar beschuldigd van het incident, en als er inderdaad gevechtsdrones over de muren van het Kremlin zijn gevlogen, is het onduidelijk welk type het was, wat voor bereik ze hadden en wie verantwoordelijk was voor de aanval.

Jarenlang hebben de Verenigde Staten in Irak en Afghanistan Predator- en Reaper-drones ingezet die raketten kunnen afvuren en vervolgens naar hun basis terugkeren, maar wel tientallen miljoenen euro’s per stuk kosten. Oekraïne gebruikt daarentegen een breed scala aan kleine toestellen die algemeen verkrijgbaar zijn als consumentenproducten, van quadcopters tot drones met vaste vleugels, om artilleriedoelen te spotten en granaten te droppen.

Ontploffende drones behoren tot een klasse van wapens die bekend staan als ‘loitering munitions’, omdat ze kunnen cirkelen of zweven voordat ze in duikvlucht op een doelwit af razen. Rusland fabriceert een zelfvernietigende drone speciaal voor militair gebruik, de Lancet, en het heeft in de oorlog al uitgebreid gebruik gemaakt van van Iran gekochte Shahed-gevechtsdrones. De Verenigde Staten hebben aan het Oekraïense leger speciaal gebouwde munitie geleverd, de Switchblade.

Dergelijke industrieel vervaardigde apparaten hebben een groter bereik en sommige kunnen een zwaardere lading dragen dan de zelfgemaakte wapens die in Oekraïne worden gebruikt. Maar de Switchblade navigeert, net als de Shahed, vaak naar voorgeprogrammeerde doelen, en dat systeem is volgens Oekraïense soldaten minder effectief dan hun zelfgebouwde alternatieven, die van op afstand worden bestuurd door operatoren. Soldaten en vrijwilligers maken ze gewoon thuis en experimenteren daarbij met 3D-geprinte materialen, explosieven en op maat gemaakte software om Russische elektronische tegenmaatregelen te omzeilen. Zo heeft men zelfs enkele herbruikbare drones geproduceerd die bijna 20.000 euro waard zijn en die bommen kunnen droppen die groot genoeg zijn om gepantserde voertuigen te vernietigen.

De kleinere, meer gebruikelijke zelfvernietigende drones, zoals het toestel dat Jevhen bestuurt, kosten een paar honderd euro. Het zijn aangepaste versies van een drone die wordt gebruikt voor hobbyraces, meestal een model van het Chinese bedrijf DJI, met explosieven die zijn vastgemaakt met kabelbinders of tape. Het zijn wegwerpwapens voor eenmalig gebruik; eenmaal bewapend en gelanceerd kunnen ze zelfs niet meer veilig landen.

Asymmetrische oorlogsvoering

“Ik zie enorme mogelijkheden” voor het wapen in het soort loopgravengevechten dat de oorlog domineert, zegt majoor Kyryl Veres, de commandant van een Oekraïense brigade die gestationeerd is bij Severesk, ten noorden van Bachmoet. “Die dingen kunnen overal raken, zelfs op een plaats waar de vijand denkt dat hij een miljoen procent veilig is.”

Een goedkope drone die een veel duurdere pantserwagen vernietigt is een treffend voorbeeld van asymmetrische oorlogsvoering. Dat is een strategie die wordt toegepast om de technologische of numerieke voordelen van een vijand te overwinnen; ondanks de toestroom van westerse wapens hebben de Oekraïners nog altijd veel minder materieel.

“Het Oekraïense leger moet ongebruikelijke, asymmetrische oorlogsmiddelen gebruiken”, aldus Serhiy Hrabsky, een gepensioneerde legerkolonel en oorlogscommentator voor Oekraïense media. Hij trekt een parallel met de bermbommen die opstandelingen in Irak en Afghanistan met groot succes gebruikten tegen het Amerikaanse leger. De Amerikanen noemden die bommen ‘geïmproviseerde explosieven’. Oekraïne gebruikt “geïmproviseerde kamikazedrones”, aldus Hrabsky: “De kunst van de oorlog is niet statisch.”

Vliegen met een VR-bril op die via de camera van de drone een meeslepend beeld van het terrein geeft, is als het spelen van een videogame, maar dan een waarbij er heel veel op het spel staat. Want de missies zijn verre van risicoloos voor de piloten. Het korte bereik van de drones met explosieve ladingen - meestal een zestal kilometer - betekent dat de piloten hun toestellen vanuit loopgraven aan of nabij de frontlinie moeten besturen, waar ze kwetsbaar zijn voor artillerie en sluipschutters.

Toch zijn de drones dodelijk effectief. Het Oekraïense leger heeft tientallen video’s gepubliceerd die door de drones zijn opgenomen terwijl ze met verwoestende precisie op doelen duiken. Piloten achtervolgen en raken bewegende tanks of vliegen door geopende deuren van gepantserde voertuigen om binnenin te exploderen, terwijl soldaten er op het laatste moment proberen uit te springen. Ook vliegen drones vaak bunkers binnen, wat trouwens ook Jevhens bedoeling is.

Risico

Het is een heldere lenteochtend wanneer Jevhen aan de aanval begint. Het struikgewas van waaruit hij opereert is als het ware een vliegveld voor drones: verschillende eenheden bedienen bewakingstoestellen terwijl andere proberen handgranaten op Russische loopgraven te gooien.

Nadat de drone suizend is opgestegen, laat Jevhen hem even rondzweven om de besturing te testen. Plots valt de drone op de grond: een zenuwslopend moment, aangezien het explosief dat eraan bevestigd is al klaargemaakt is voor ontploffing. Maar er gebeurt niets. Het toestel stijgt weer op.

Als alles volgens plan verloopt, ziet Jevhen weldra de snel naderende ingang van een bunker en op het laatste moment kan hij misschien een glimp opvangen van de Russische soldaten. Zijn handen trillen op het bedieningspaneel. Twee andere drones vergezellen het aanvalstuig om de aanval te begeleiden en te filmen. Na het opstijgen roepen de piloten de hoogte en de herkenningspunten in het landschap die hun toestellen passeren. “Doe me een plezier en ga naar rechts”, zegt Jevhen tegen een van de piloten die hem assisteert.

De drones bereiken het kritieke gebied waar Russische elektronische afweermiddelen hun signalen zouden kunnen verstoren, waardoor de piloten de controle zouden kunnen verliezen over hun toestel en de drones zelfs kunnen neerstorten.

“Stabiel, stabiel”, zegt Jevhen. Maar dan verliest hij plots de controle. “Waar heb je gevlogen?” vraagt hij aan zijn wingman terwijl hij zich probeert te oriënteren. “Ik ben hier”, antwoordt de andere piloot.

Maar Jevhens exploderende drone is enkele honderden meters voor het doel neergestort. Noch hij, noch de begeleidende surveillancedrones, die uit positie waren toen het toestel neerstortte, kunnen zeggen of ze is geëxplodeerd, dan wel gewoon in een veld terecht is gekomen. Het is ook onduidelijk of de drone door een Russische verstoring van het signaal of een technische fout is neergestort.

Deze keer heeft de inspanning om de exploderende drone te bouwen en het risico om dichtbij genoeg te komen om deze te kunnen lanceren alleen maar geresulteerd in extra ervaring, niet in een succesvolle aanval. “Alles is verloren”, zegt Jevhe terwijl hij zijn bril afzet. “Ze is gewoon gevallen.”

_{© The New York Times}