De comeback van Bashar al-Assad: ‘Dat hij opnieuw toetreedt tot de Arabische Liga is met complete verbijstering onthaald’

Twee opmerkelijke nieuwsberichten deze week: Syrië mag na twaalf jaar weer toetreden tot de Arabische Liga, een samenwerking tussen 22 Arabische landen. Het land werd geschorst toen in 2011 de burgeropstand begon, en de Syrische overheid die met geweld neersloeg. Daarnaast kwamen woensdag de ministers van Buitenlandse Zaken van Turkije, Syrië en Iran samen in Moskou. De Russische regering kwam met een stappenplan om de banden tussen Turkije en Syrië te normaliseren. Bashar al-Assad is daarmee niet langer persona non grata in de regio.

“Het nieuws dat Bashar al-Assad opnieuw toetreedt tot de Arabische Liga is met complete verbijstering ontvangen door de Syrische bevolking, door vluchtelingen en door iedereen die rechtstreeks is getroffen door het conflict in Syrië”, reageert Diana Semaan, Syrië-onderzoeker voor Amnesty International.

De Syrische activist en IT’er Azzam Daaboul, die in 2011 in opstand kwam tegen het Syrische regime en naar België vluchtte, vindt het “zeer slecht nieuws”, maar zegt tegelijkertijd dat de Arabische Liga voor hem geen erelijst is om in te staan. “Dat zijn allemaal dictators. Arabieren mogen niet aan hun vrijheid denken, in geen van deze landen.”

Waar de Syrische oppositie al voor vreesde is bewaarheid geworden: Assad heeft de aardbeving die het land in februari trof strategisch ingezet voor politiek eerherstel. Na jarenlange isolatie namen toen verschillende buurlanden contact op met Assad en stuurden hulpgoederen richting het regime.

Maar de belangrijkste redenen waarom president Assad geschorst werd, bestaan nog steeds, voegt Diana Semaan toe: “De mensenrechten in Syrië zijn de afgelopen tien jaar enkel verslechterd.” Meer dan 300.000 burgers zijn gedood sinds de oorlog begon. Semaan hoopt nu vooral dat de Arabische staten de nieuwe toegang tot Assad zullen gebruiken om de regering onder druk te zetten om de mensenrechtensituatie te verbeteren.

Verkiezingen Turkije

Dan de ontmoeting tussen Turkije en Syrië, die onlosmakelijk verbonden is aan de aanstaande verkiezingen in Turkije. Erdogan en Assad waren ooit goed bevriend, in 2009 gingen de families nog samen op vakantie. Toen de oorlog uitbrak, pleitte Erdogan voor een machtswissel en startte hij een militair offensief in het noorden van het land. Turkije steunt nog altijd de oppositie in Syrië.

Waar Turkije en Erdogans AK-partij aan het begin van de oorlog vluchtelingen ruimhartig opving, zijn de kaarten nu gedraaid. Er wonen naar schatting 4 miljoen Syrische vluchtelingen in het land, en zij zijn inmiddels een pion op het politieke schaakbord van Erdogan.

Het Clingendael Instituut publiceerde deze week een paper met de titel ‘With or without Erdogan, we need to talk about refugees again’. Onderzoekers Nienke van Heukelingen en Friedrich Püttmann stellen hierin dat de maatschappelijke antipathie tegen vluchtelingen in Turkije sterk is toegenomen in de loop der jaren.

Erdogan en zijn uitdager Kemal Kiliçdaroglu zijn het in hun campagne over een ding eens: het aantal Syriërs in het land moet worden verminderd. Terug naar Syrië dus. De centrumlinkse partij CHP van Kiliçdaroglu, voert al jaren een sterke antimigratieretoriek. Ook zegde hij toe de diplomatieke banden met Assad aan te halen. De bespreking tussen Turkije en Syrië, daags voor de verkiezingen in Turkije, is daarom allesbehalve toevallig: Erdogan voelt de hete adem van zijn tegenstander in de nek.

Maar Turkije past beter op met het sluiten van deals met Assad. Nog altijd verdwijnen mensen in Syrië, worden ze opgepakt en gemarteld, blijkt uit talloze rapporten van mensenrechtenorganisaties en ngo’s. Het is daarom voor vluchtelingen niet veilig om terug te keren naar Syrië, stelt Diana Semaan.

Europese deur dicht

Niet alleen Arabische staten normaliseren betrekkingen, sommige EU-landen neigen ernaar hetzelfde te doen, stelt Diana Semaan. Is dit nieuws een opmars naar normalisatie van Assad in het Westen? Zo stuurde ook Italië na de aardbeving snel hulp naar de door het regime gecontroleerde gebieden. Premier Giorgia Meloni pleitte in het verleden al voor het aanblijven van Assad. En Syrië opende in 2020 een consulaat in Griekenland, zodat de twee landen gezamenlijk kunnen optreden tegen Turkijes acties in de regio.

Maar vooralsnog zit de Europese deur dicht voor Assad. De EU stelde in 2011 sancties in tegen Syrië, die nog altijd lopen. Nederland stelde het Syrische regime in 2020 aansprakelijk voor mensenrechtenschendingen en foltering. Andere Europese landen startten zaken tegen Syrische oorlogsmisdadigers die in hun land wonen. Zo werd in 2022 in Duitsland een gevluchte kolonel van de Syrische inlichtingendienst veroordeeld tot levenslang.

Het Syrische regime is nog altijd niet verantwoordelijk gehouden voor de gepleegde oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Een van de belangrijkste oorzaken daarvoor is dat Rusland alle acties vanuit de VN richting Syrië blokkeert door hun veto in te zetten in de Veiligheidsraad, waardoor bijvoorbeeld de weg naar het Internationaal Strafhof geblokkeerd is. Rusland houdt Bashar al-Assad dus in het zadel.

Azzam Daaboul herinnert zich zijn eerste interview met De Morgen, in 2011. Daarboven stond als kop: We gaan door tot Assad valt. “Ik zie dat nu niet gebeuren. Maar ik hoop dat mijn kinderen ooit in een Syrische democratie kunnen leven.”