Vanwaar komt snus en hoe schadelijk is het? ‘Het zet je lichaam op scherp’

Wat is snus?

Snus ziet eruit als een klein theezakje en wordt als een soort bevochtigd pakketje tussen de bovenlip en het tandvlees gestopt. Via de bloedvaten komt er nicotine in het lichaam. Er bestaat een variant met tabak, die verboden is in de Europese Unie en enkel in Zweden verkocht mag worden. De variant zonder tabak is voorlopig wel nog legaal in ons land, al is er een verbod in de maak. Het zou vooral die laatste soort zijn die fel in opmars is, zowel bij jongeren als in het voetbal.

Wat zijn de effecten van snus?

Het komt neer op een efficiënte opname van nicotine, schetst toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven). “Nicotine is een exciterende, stimulerende stof, die qua intensiteit uiteraard minder is dan cocaïne of speed. Nicotine veroorzaakt vooral een versnelde hartslag, een verhoogde bloeddruk. Het zet je lichaam op scherp.”

De effecten zijn niet enkel fysiek merkbaar, stipt Tytgat aan. Nicotine werkt ook in op de hersenen. “De gebruiker zal meer geconcentreerd zijn, meer gemotiveerd. Het vermoeidheidsgevoel wordt naar de achtergrond geduwd. Sommige sporters zeggen dat nicotinegebruik hen tot rust brengt. Dat klinkt misschien vreemd, aangezien het toch om een oppeppende stof gaat, maar het wijst erop dat ze verslaafd zijn, of tolerant geworden zijn. Als je verslaafd bent, en die stof is niet aanwezig, dan gaat je lichaam als het ware protesteren, en dan word je angstig en zenuwachtig. Die symptomen kan je opheffen door nieuwe inname van nicotine. Zo kan je van een stimulerende stof toch rustig worden.”

Hoelang heeft snus effect?

Binnen een halfuur na de opname merk je een effect, omdat de opname via de bloedvaten in het verhemelte en de tong zeer efficiënt gebeurt. Tytgat: “Ik heb me laten vertellen dat voetballers snus weleens tijdens de rust gebruiken om daar tijdens de tweede helft effecten van te ondervinden. Na de opname blijft snus zo’n twee uur werkzaam.”

Hoe komt het dat het nu aan een opmars bezig is in de sport?

Snus komt oorspronkelijk uit Zweden en is al decennialang populair in heel Scandinavië. Arnar Vidarsson, gewezen speler van Cercle Brugge en Lokeren en voormalig bondscoach van IJsland, getuigde bij Sporza dat hij met snus opgroeide, en het meer dan twintig jaar lang zelf gebruikte.

Hoe het precies in het Belgische voetbal geraakt is, is onduidelijk. Wellicht gebeurde dat via Scandinavische voetballers die net als Vidarsson elders in Europa gingen spelen, waarna snus na verloop van tijd ook bij andere voetballers en coaches ingeburgerd geraakte. Zo registreerden de televisiecamera’s in november vorig jaar hoe toenmalig Club Brugge-trainer Carl Hoefkens tijdens de Champions League-match Leverkusen - Club Brugge iets (snus dus) achter zijn bovenlip stak.

Volgens Sporza, dat met verschillende profvoetballers in België sprak, zijn de nicotinezakjes intussen ook in de kleedkamers in ons land wijd verspreid. “Het is het eerste wat sommige spelers tijdens de rust doen in de kleedkamer”, klinkt het bij een speler. “Onze fitnessruimte en kleedkamer lagen op een bepaald moment vol met zakjes”, vertelt een andere.

Is snus vooral in het voetbal aanwezig, of zie je het ook in andere sporten opduiken?

Snus lijkt vooral in het voetbal vlot rond te gaan. Al is de populariteit ervan volgens Marc Van der Beken van het NADO (Nationale AntiDoping Organisatie) Vlaanderen een vrij recent fenomeen. “Snus is ons bekend, maar niet als een probleem. Voor ons is het nieuw dat snus zo veelvuldig gebruikt zou worden in het voetbal. Bij dopingcontroles gaan we mee in de kleedkamers, en daar is het ons alleszins nooit opgevallen of gemeld.”

Of het ook in andere sporten (veelvuldig) aanwezig is, kan Van der Beken dan ook niet zeggen. Tytgat denkt dat het momenteel voornamelijk beperkt blijft tot het voetbal. Bij heel wat andere sporten zouden de nicotinezakjes ook een pak moeilijker te gebruiken zijn. En zou snus ook gewoon minder effect hebben. “Zeker bij pakweg wielrenners. Die zitten vaak zes à zeven uur op de fiets, en moeten de volgende dag weer presteren. Ik heb nog geen enkele wielrenner op de fiets snus zien gebruiken. Dat zou er ook uitzien alsof ze aan het snoepen zijn.”

Wat zijn de gevaren van snus?

Zoals we al zeiden, is snus omwille van de nicotine erg verslavend. De gezondheidseffecten zijn dan wel minder schadelijk dan bij het roken van klassieke sigaretten, dat maakt snus nog niet risicovrij, zegt Dries Vandenbempt, tabaksexpert bij het Instituut Gezond Leven. “Omdat er net als bij sigaretten nicotine in zit, is er ook een groter risico op hart- en vaatziekten en op een verhoogde bloeddruk. Daarnaast kunnen er ook tandproblemen ontstaan, en mogelijk kunnen ook keel- en mondkanker in verband worden gebracht met snus.”

Moet snus ook op de dopinglijst komen?

Voor Tytgat is het eenvoudig: ja. “Wat mij betreft is snus zeker prestatiebevorderend. Als je voor de wedstrijd of tijdens de rust snus gebruikt, ga je de wedstrijd zelfverzekerd aanvangen. Fysiek ga je door die versnelde ademhaling, verhoogde bloeddruk en versnelde hartslag je prestatie ook beïnvloeden en volgens mij ook bevorderen. Het Wereldantidopingagentschap WADA is zich daar ook van bewust. Sinds vele jaren wordt nicotine gemonitord, maar het staat niet op de lijst van verboden producten. Nog niet, als het van mij afhangt. Ik pleit er echt voor dat men zich bij nicotine uitspreekt, en het op de dopinglijst zet.”

Van der Beken spreekt zich niet uit over de vraag of snus op de lijst van verboden producten zou moeten staan. Hij ziet andere, prangender problemen. “Cannabis en cocaïne zijn volgens mij een veel grotere bedreiging voor de sport. Die worden buiten competitie gebruikt, niet met de bedoeling om de prestaties te bevorderen, maar we zien dat sporters er wel positief op testen. Op amateurniveau wordt dat steeds meer gesignaleerd. Dat gaat over de sporttakken heen in nagenoeg alle teamsporten: voetbal, volleybal, basketbal... Dat is volgens mij een groter probleem, omdat het doping in de sport overstijgt. Dit is een breder maatschappelijk probleem.”

Doping of niet, binnenkort is snus in ons land alleszins onwettig. Na de variant met tabak zal ook diegene zonder niet meer verkocht mogen worden. Dat heeft minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) begin dit jaar beslist. Het koninklijk besluit daarover is recent in het Staatsblad verschenen, en verwacht wordt dat het verbod tegen oktober ook effectief ingaat.