Kiezen de Turken na 20 jaar Erdogan voor behoud of voor de omwenteling?

Gaat de AKP van Erdogan opnieuw de presidentsverkiezingen winnen? Of komt de oppositie aan zet? De oppositie belooft verandering: de afschaffing van het presidentiële systeem dat Erdogan in 2017 invoerde, meer vrijheden en meer rechten. Heel wat politieke gevangenen zouden dan wel eens kunnen vrijkomen. A walk in the park wordt een eventuele regimewissel niet. Maar het verlangen naar verandering is groot.

"Ik heb nooit voor hen gestemd en ik zal het ook nooit doen’" fulmineert Devlet aan de ingang van haar tent. "Kijk eens hoe ik hier moet wonen, met zes kinderen slapen we in de tent. Er zitten muizen, ratten en schorpioenen. Ik ben zo bang van muizen. Als we wat aandacht zouden krijgen, dat zou fijn zijn. Maar blijkbaar zijn we onwaarschijnlijk waardeloos." Haar man komt erbij en probeert zich in te houden, maar dat lukt niet. "Als ik in deze omstandigheden leef, hoe kan ik dan voor hen stemmen en toch verantwoording afleggen aan God? Dat kan niet. Het zal veranderen, het moet veranderen."

Kilometers verderop heeft Mustafa zoveel bloemen en planten in potten gezet dat het lijkt alsof zijn wooncontainer een tuin heeft. Hij kreeg immers wel een container toegewezen in het nieuwe containerdorp van Nurdagli voor overlevenden van de aardbeving. "Natuurlijk ga ik stemmen, ja. Op de AK-Parti, mevrouw", zegt hij met een blik alsof ik een domme vraag stel. "Op de AK-Parti natuurlijk, ik zou niet weten op wie anders."

Dit is Turkije vandaag. Compleet tegengestelde overtuigingen worden vol overgave verdedigd. Gesteund door het momentum durven meer Turken hun kritiek op de regering en op de president te uiten. Al tempert de overtuiging meestal wel als er een microfoon in de buurt komt. Moesten ze op een kruispunt staan, marcheerden ze met stevige tred een volledig andere kant uit. Die overtuiging en die keuze verscheurt Turkije. Na vandaag moeten ze weer samenkomen en dezelfde weg volgen. Nu weet nog niemand wat die weg zal zijn.

Tegen de verwachtingen in misschien zal de verwoestende aardbeving van 6 februari geen gigantische impact hebben op het stemgedrag van de Turken. Wie nu boos is en de regering verantwoordelijk houdt voor de gebrekkige hulpverlening en het gebrek aan een aardbevingsbeleid, stemde heel vaak vroeger ook al niet voor de AKP. En de overtuigde AKP-aanhangers vinden dat geen enkele regering zo’n aardbeving zou aankunnen, dat de hele wereld in economische crisis zit en dat geen enkele partij betere oplossingen naar voren kan schuiven dan de AKP. Zij blijven trouw AKP stemmen. 

De economische crisis is wél een thema. Na vier, vijf jaar economische crisis, piekte de inflatie vorig jaar enorm. Officieel bedroeg die 85 procent, maar volgens onafhankelijke economen was dat veel hoger. Het spaargeld van de Turken is veel minder waard, de werkloosheid is te hoog. Jonge mensen moeten niet denken aan sparen.

"Ik kan nergens in investeren. Ik wil binnenkort misschien wel trouwen", vertelt een jonge Koerdische man me op een zonnig plein in Diyarbakir. "Hoe kan ik trouwen als ik geen spaargeld heb, hoe kan ik investeren in een eigen zaak? Ik moet zo’n plannen voorlopig opbergen. Dat is mijn belangrijkste zorg, de economie."

Dat hij niet voor de AKP zal stemmen is meteen duidelijk. Of hij het vroeger wel deed, vertelt hij niet. Maar dan komt een andere man voorbij: "Ze hebben er een zootje van gemaakt. Het spijt me dat ik ooit voor hen stemde, nooit zal ik dat nog doen."

Zijn het de zorgen over de kiesdag, is het vermoeidheid of is er meer aan de hand met president Erdogan? De president oogt vermoeid en verzwakt. Gretig wordt een video gedeeld op sociale media over hoe de president vrijdagavond ondersteund moest worden na een live televisie-uitzending waarin hij vragen van journalisten beantwoordde. Er gaan al langer geruchten dat de president mogelijk ziek zou zijn. De ware toedracht is niet duidelijk.

Hoe bepalend de economische crisis en de impact van de aardbeving ook zijn, toch gaan deze verkiezingen in de eerste plaats over de identiteit van Turkije. Wat voor land wil een meerderheid van de Turken na 14 mei. Is de groep die een religieus-conservatieve republiek wil het grootste? Of wil een meerderheid af van het alle-macht-bij-één-man-presidentieel systeem, met een blik die meer op het Westen is gericht, met meer rechten en vrijheden voor alle groepen in dit land? 

"Deze verkiezingen zijn niet zomaar verkiezingen over de macht, het gaat over meer dan de evaluatie van het beleid van de voorbije vijf jaren. Deze verkiezingen gaan over het bestuurssysteem van Turkije. Het is eigenlijk een referendum", zegt Vahap Coskun, politoloog aan de Universiteit van Diyarbakir. "Identiteit is een belangrijk gegeven in Turkije. Er is de conservatief-religieuze identiteit, er is de Koerdische identiteit, er is de Kemalistische identiteit. Is het gevoel van identiteit veranderd voor de Turken? Hebben ze hun ware identiteit gevonden? Dat zal hun stem bepalen."

Turkije maakt moeilijke jaren mee en die stellen de 60 miljoen Turken die mogen stemmen voor een belangrijke keuze. Een keuze die gaat over de toekomst voor Turkije, een keuze voor behoud of voor omwenteling. Voor politoloog Vahap Coskun is het duidelijk: "De kaarten kunnen voor de oppositie niet beter liggen dan vandaag. Als ze deze verkiezingen verliezen, dan is dat door hun eigen falen en niet door het succes van de huidige regering." De hervormingsgezinden weten "het is nu of nooit".