Wat betekent het vriendelijke gezicht van Erdogans tegenkandidaat Kiliçdaroglu voor de wereld?

“We zullen ons naar het Westen en de westerse beschaving wenden”, zei de Turkse oppositieleider Kemal Kiliçdaroglu deze week tegen de Duitse internationale nieuwszender Deutsche Welle. “We zullen het buitenlands beleid van Turkije 180 graden draaien.”

Kiliçdaroglu heeft inmiddels een flinke voorsprong van ruim vijf procentpunten in de peilingen voor de Turkse presidentsverkiezingen van zondag. In het Westen zou een overwinning van de ‘Turkse Gandhi’ met opluchting worden begroet. Onder het bewind van de zittende president Recep Tayyip Erdogan gleed Turkije af in autoritaire richting en verzuurden de relaties met Europa en de Verenigde Staten. Kiliçdaroglu belooft een Turkse lente: de democratie wordt volledig hersteld, de persbeteugeling opgeheven, politieke gevangenen komen vrij, Zweden mag lid worden van de NAVO en Turkije gaat weer onderhandelen over toetreding tot de Europese Unie. Daarnaast heeft Kiliçdaroglu Erdogans bemoeienis met de burgeroorlogen in Syrië en Libië veroordeeld.

Als Kiliçdaroglu wint, zal de toon van de Turkse diplomatie vriendelijker worden. Toch verwachten de meeste analisten een grote continuïteit in het buitenlands beleid van Turkije onder een nieuwe regering. Ook Kiliçdaroglu zal de dubbelzinnige politiek ten opzichte van Rusland voortzetten. Turkije is lid van de NAVO, maar doet niet mee aan de westerse sancties tegen Rusland. Wel leverde het drones aan Oekraïne.

Turkije kan Rusland niet missen als handelspartner en leverancier van goedkoop gas. Sinds het begin van de oorlog is de handel tussen Rusland en Turkije met 110 procent gegroeid. Vorige maand werd in Turkije een door Rusland gebouwde kerncentrale geopend.

Geopolitiek draaipunt

Die dubbelzinnigheid zit ingebakken in de geopolitieke positie van Turkije, gelegen op een draaipunt tussen Europa, Rusland en het Midden-Oosten. Turkije ziet dat het Westen zijn greep op de wereld verliest, schrijft geopolitiek analist Guney Yildiz in het Amerikaanse tijdschrift Forbes. Het kan zich geen slechte relatie met het naburige Rusland veroorloven nu de Amerikaanse bescherming steeds minder vanzelfsprekend wordt.

In een multipolaire wereld biedt een relatief autonome positie grote voordelen aan middelgrote landen als Turkije of Brazilië. Ze kunnen handel drijven met alle partijen en grotere landen tegen elkaar uitspelen. Daarnaast kunnen ze hun geopolitieke status verhogen door zich als bemiddelaar op te werpen. Zo speelde Turkije een belangrijke rol bij de totstandkoming van de graandeal die transport van Oekraïens graan over de Zwarte Zee mogelijk maakte. Als Rusland en het Westen niet meer met elkaar praten, kan Turkije als communicatiekanaal fungeren.

Anders dan Erdogan zal Kiliçdaroglu niet de verbale confrontatie met de EU zoeken. Erdogan noemde de Duitse bondskanselier Merkel een ‘nazi’ en twijfelde aan de geestelijke gezondheid van de Franse president Macron. Kiliçdaroglu heeft juist gezegd dat hij bij Europa wil horen en de onderhandelingen over toetreding tot de Europese Unie wil heropenen. Turkije is al kandidaat-lid sinds 1999, maar de onderhandelingen werden in 2018 bevroren omdat het land zich onder Erdogan zich zo sterk in autoritaire richting ontwikkelde dat het niet meer aan de criteria voor toetreding voldeed.

Herstel van de democratie is het belangrijkste programmapunt van Kiliçdaroglu. Hij heeft beloofd de Koerdische politicus Selahattin Demirtaş en de mensenrechtenactivist Osman Kavala vrij te laten, zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft bevolen.

EU-lidmaatschap niet in zicht

Een democratisch Turkije kan weer met de EU gaan onderhandelen, maar een Turks lidmaatschap is in de verste verte niet in zicht. Turkije heeft een conflict met Cyprus, waar de Turkse bevolking in het noorden van het eiland zich heeft afgescheiden. Ook zijn er geschillen met Cyprus en Griekenland over olie- en gasboringen in de Middellandse Zee. Bovendien zijn veel EU-lidstaten allerminst happig op de toetreding van een relatief arm land met 85 miljoen inwoners. Een islamitisch land bovendien, al wordt dat zelden hardop gezegd.

Erdogan kwam sommige Europese leiders wel goed uit, zei Galip Dalay van de Britse denktank Chatham House op de nieuwssite Politico. Zolang de autoritaire Erdogan aan het bewind was, hoefden ze niet serieus na te denken over een Turks lidmaatschap.

Daarnaast dreigt een nieuw conflict tussen de EU en Turkije. Net als Erdogan vindt Kiliçdaroglu dat de drie tot vier miljoen Syrische vluchtelingen Turkije moeten verlaten. “Wat doen ze in ons land? Onze kinderen kunnen geen baan meer vinden”, zei Kiliçdaroglu hierover. Anders dan Erdogan heeft Kiliçdaroglu een deadline gesteld. Binnen twee jaar moeten de Syriërs weg zijn. Hij wil hierover een akkoord sluiten met de Syrische president Assad. De repatriëring moet voor een flink deel worden gefinancierd door de EU. Het is een moeilijk uitvoerbaar plan, maar veel Syrische vluchtelingen zullen willen doorreizen naar Europa als ze in Turkije niet meer welkom zijn.

Als de oppositie wint, zondag of in de tweede ronde op 28 mei, zal de bullebak Erdogan worden vervangen door het vriendelijke gezicht van Kemal Kiliçdaroglu. Herstel van de democratie in een belangrijk land in Turkije zal een opsteker voor het Westen zijn. Maar de onderliggende spanningen tussen Turkije, de Europese Unie en de Verenigde Staten zullen ook onder Kiliçdaroglu niet verdwijnen.