Crisiscommunicatie 3M en Umicore liet te wensen over, vinden de omwonenden

Hoe communiceren bedrijven met omwonenden tijdens een crisis? En vooral: wat vinden die omwonenden daar zelf van? Voor haar doctoraat aan de vakgroep Vertalen, Tolken en Communicatie aan de UGent trok Laurence Balliu in de lente en de zomer van 2022 naar omwonenden van het Amerikaanse chemieconcern 3M in Zwijndrecht en die van metaalbedrijf Umicore in Hoboken. Beide bedrijven kwamen negatief in het nieuws. 3M door het feit dat het pfas, de zogenaamde forever chemicals, loosde. Die kwamen in de bodem, het grondwater en ook het bloed van de lokale bewoners terecht. Umicore kwam dan weer in de media omdat er te hoge loodwaarden in het bloed van omwonenden aangetroffen werden.

De doctoraatsstudente vroeg 47 lokale bewoners uit Zwijndrecht en Hoboken via diepte-interviews hoeveel schade ze hadden ondervonden en wat zij dachten van de crisiscommunicatie van de bedrijven. Uit de interviews bleek dat de lokale omwonenden uiteenlopende percepties hadden van de ernst van beide situaties. De hoeveelheid schade die ze ondervonden, hing af van zowel de urgentie van de crisis als de afstand tussen hun woning en de plaatselijke fabriek. De groep bevraagden bestond uit 31 omwonenden in een straal van vijf kilometer rond 3M en 16 omwonenden in een straal van drie kilometer rond Umicore.

Omwonenden die verder van 3M woonden, en inwoners van Hoboken voor wie de situatie al veel langer bekend was, hadden het vooral over de maatschappelijke gevolgen van de crisissen. Inwoners van Zwijndrecht die dichter bij de 3M-fabriek woonden, hadden het zowel over maatschappelijke als persoonlijke gevolgen.

Ze vreesden voor financiële schade door de gedaalde waarde van hun woning omwille van het nieuws over de vervuiling, maar ook voor materiële schade door de maatregelen die de Vlaamse overheid afkondigde om omwonenden te beschermen tegen pfas. Zoals het verbod op groenten en fruit eten uit eigen tuin. En dan was er nog de fysieke schade omwille van de hoge pfos-waarden in hun bloed en mentale schade door de onzekerheid die het nieuws teweegbracht.

De twee bedrijven reageerden elk op hun eigen manier. Aanvankelijk was de communicatie van 3M karig. 3M reageerde initieel - vóór 21/03/2022 - slechts met één persbericht en één interview, werd meerdere malen gedaagd naar de onderzoekscommissie van het Vlaams Parlement en vond toch dat er geen reden moest zijn tot paniek. Op het moment van de bevraging was er volgens de omwonenden nog geen enkele poging ondernomen door het bedrijf om rechtstreeks met hen te communiceren. De eerste informatievergaderingen kwamen pas later.

Umicore besliste dan weer om bewoners aan te bieden om de huizen die het dichtst bij de fabriek stonden op te kopen, om er een groene bufferzone te creëren. De afbraak van de eerste 17 woningen in de wijk Moretusburg is afgelopen week gestart.

Laks en arrogant

Maar ondanks de verschillende communicatie-aanpak werden beide bedrijven door de bevraagde bewoners beschouwd als laks en arrogant. De indruk leeft dat 3M en Umicore vooral begaan waren met de financiële en juridische impact van de crisis en hun eigen reactie erop. Verder vonden de bevraagden ook dat de communicatie van beide bedrijven niet informatief en transparant genoeg was. De informatie die werd gegeven, was volgens velen te complex en te moeilijk om te begrijpen. Er miste bovendien oprechte betrokkenheid.

“Je kan niet verlangen van burgers dat ze rapporten van de Vlaamse Milieumaatschappij lezen én begrijpen, dat is waanzin”, liet een anonieme respondent weten in het onderzoek. “Communicatie van 3M is er in mijn ogen nooit geweest naar ons toe. De communicatie is nul komma nul naar de gewone burger”, vervolgde een andere.

Tot slot geeft het onderzoek mee dat er een echte dialoog miste tussen de bedrijven en de omwonenden. Er waren op het tijdstip van het onderzoek wel al vergaderingen georganiseerd door Umicore, maar de uitnodigingen daarvoor werden volgens sommigen te laat verstuurd en de vergaderingen vonden plaats op tijdstippen of plaatsen die niet voor iedereen vlot toegankelijk waren. Bevraagde inwoners die wel aanwezig waren, geven aan dat er onvoldoende ruimte was voor interactie.

De betrokken bedrijven laten in een reactie weten dat ze vinden dat ze correct gehandeld hebben. Zo probeerde 3M, naar eigen zeggen, met persberichten, informatie en bewonersvergaderingen wel voldoende te communiceren. Het bedrijf vindt dat de uitgevoerde studie geen correcte weerspiegeling is van de huidige situatie.

Umicore zegt dan weer te begrijpen dat de onverwachte verhoging van de gemiddelde lood-in-bloedwaarden in de lente van 2020 voor heel wat vragen en bezorgdheden zorgde. Ze benadrukken dat ze wel geprobeerd hebben om de buren op een snelle en correcte manier te informeren.

Umicore gaat binnenkort samenzitten met de onderzoeker om de bevindingen en adviezen te bespreken. Het bedrijf hoopt met deze studie naar eigen zeggen ‘nieuwe inzichten te verwerven over crisiscommunicatie’.