De Amerikaanse staat Montana verbiedt TikTok, maar jongeren blijven het gebruiken: ‘Chinezen gaan mij niet bespioneren’

Het woord ‘TikTok’ is nog niet uitgesproken of Anthony Espino (15) tovert zijn telefoon al uit zijn zak. “Werkt gewoon nog, hoor”, zegt hij voor zijn school in Helena, de hoofdstad van de Amerikaanse staat Montana. Hij heeft zijn rugzak nog op. Achter hem zijn de bergen zichtbaar, in zijn gezicht brandt de zon. Hij opent de gewraakte app, die Washington ’s nachts wakker houdt.

“Anthony!” Espino is een populaire jongen die constant wordt afgeleid door klasgenoten die ook naar huis gaan. Ze toeteren vanachter het stuur van hun pick-uptrucks. Daar mogen ze in deze cowboystaat al op hun 14de in rijden. Maar wat ze binnenkort niet meer mogen: TikTokken.

In april nam Montana, als eerste Amerikaanse staat, een wet aan die het gebruik van de app verbiedt voor alle 1 miljoen inwoners. Het verbod gaat per 1 januari 2024 in, maar op scholen en overheidsnetwerken is het nu al van kracht.

De Amerikaanse overheid maakt zich al jaren zorgen over het populaire socialemediaplatform, dat in de VS 150 miljoen maandelijkse gebruikers telt. TikTok is gevestigd in Los Angeles en Singapore, maar is eigendom van het Chinese moederbedrijf ByteDance. Washington vreest dat China via de app de hoofden en harten verovert van Amerikanen en intussen privégegevens verzamelt. Zo’n 16 procent van de Amerikaanse tieners zegt er “bijna constant” op te zitten, aldus een recent onderzoek van het Pew Research Center.

Dat hun jongeren zo dol zijn op een Chinese app ervaren de VS als, op zijn zachtst gezegd, ongelukkig: de twee landen voeren een technologische Koude Oorlog. De afgelopen jaren sneden de Amerikanen zich af van Chinese telecombedrijven. Ze subsidieerden Amerikaanse fabrikanten om te concurreren met Aziatische chipfabrikanten. TikTok ontpopt zich als een Paard van Troje dat je, eenmaal binnen, niet zomaar ontmanteld krijgt.

Verbod omzeilen met VPN

“Het verbod werkt helemaal niet”, zegt scholier Anthony. Zijn klasgenoten omzeilen het wifi-netwerk van de school eenvoudig met een VPN-verbinding. Het is niet dat Anthony niet meer zonder TikTok kan, verzekert hij. “Gisteren zat ik er maar eventjes op.” Hij volgt video’s van vrienden, wat entertainment. Espino vindt de reden achter het verbod merkwaardig. “Als het echt klopt dat apps je kunnen bespioneren”, zegt hij, “waarom zouden ze dan alleen TikTok verbieden?”

In 2020 dreigde toenmalig president Donald Trump al met een verbod op TikTok, omdat de app “een bedreiging vormt voor de nationale veiligheid”. Rechters zagen daarvoor niet genoeg bewijs. De Biden-regering wil dat TikTok, dat vorig jaar 25 miljard dollar winst boekte, zich loswrikt van China en zichzelf verkoopt aan een Amerikaans bedrijf. Ondertussen stuurt TikTok hordes lobbyisten af op politici, federaal en lokaal, om zijn machtspositie te behouden.

Onderzoek naar impact van de app

Hoewel Democraten én Republikeinen hierover zeldzaam verenigd zijn, lijken de VS op federaal niveau weinig te kunnen doen. Bidens team onderzoekt momenteel hoe ze de impact van de app kunnen beperken. De ironie wil dat de VS dat beter zouden kunnen als ze een infrastructuur optuigen zoals die van het autocratische China, schreef het blad The Atlantic vorige maand.

“De overheid heeft zelf de rode loper uitgegooid voor Silicon Valley”, zegt Jessica Emami, technologie-expert aan American University in Washington, “zonder goed na te denken over de maatschappelijke gevolgen van hun producten.”

Van stijgende depressiecijfers onder tieners, tot zelf-isolatie en pestgedrag. Ook vóór TikTok wist de Amerikaanse overheid van de negatieve gevolgen van apps als Facebook en Instagram. Emami: “Pas nu ze een buitenlandse vijand kunnen aanwijzen, maken ze er werk van.” De invloed van China is absoluut zorgwekkend, zegt ze. “Maar ze moeten in Washington de hele infrastructuur veiliger maken, niet alleen TikTok.”

Baas over eigen smartphone

“Zijn er geen belangrijkere issues in de wereld?”, vraagt de 16-jarige Margaret McDonald, in sporttenue op de parkeergarage van Helena High School. Ze is onderweg naar haar atletiektraining. “Oke”, zegt ze, “stel nou dat het klopt wat de overheid beweert, dan mogen mensen toch zelf beslissen of hun gegevens gebruikt kunnen worden?”

Uit peilingen blijkt dat een meerderheid van de volwassenen wel te porren is voor een verbod. Jongeren niet. Volgens de Universiteit van Quinnipiac is 60 procent van de 18 tot 35-jarigen tegen.

Zelf is McDonald iemand die liever buiten speelt dan binnen. Toch is ze tegen een verbod. “Wat moeten die influencers die hier hun brood mee verdienen?” Net zoals veel andere tieners begrijpt ze niet hoe een ander land haar via video’s zou kunnen beïnvloeden.

De wet, bekend als SB 419, moet mobiele app-winkels verbieden om TikTok aan te bieden in Montana. De vraag is hoe dat gaat werken: het internet ziet een staat niet als een afgezonderd gebied. Bovendien zijn IP-adressen niet precies. En dan heb je nog allerlei juridische obstakels. Een woordvoerder van TikTok noemde het besluit in Montana een “poging om Amerikaanse stemmen te censureren”.

‘Alarmerend precedent’

Volgens burgerrechtenbeweging ACLU zou het voorstel “een alarmerend precedent scheppen” voor buitensporige overheidscontrole. “We maken ons geen illusies: dit zal worden aangevochten”, zei Austin Knudsen, de openbaar aanklager van Montana. Hij verwacht dat het Hooggerechtshof zich uiteindelijk over de zaak buigt.

Tot die tijd heerst er in Montana onder jongeren vooral veel verbazing, ook al zien sommigen het probleem wel. “Ik zit er een beetje te veel op”, geeft Elliot Stimpson (15) toe, die met drie vrienden zijn auto parkeert voor de school. Hij kijkt “een uur per dag”, voornamelijk sportvideo’s. Een wereld zonder TikTok wil hij niet kennen. “Ik kan het me gewoon niet voorstellen”, zegt hij, “dat Chinezen mij willen bespioneren.”