Nog 65,2 procent van de seksueel actieve meisjes in Vlaanderen gebruikt de pil. Dat blijkt uit een grootschalige vierjaarlijkse bevraging bij 11- tot 18-jarigen, de Health Behaviour in School-aged Children-studie (HBSC) van de ­Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Dat is fors minder dan in 2014, toen nog 75,6 procent van de meisjes aangaf de pil gebruikt te hebben bij hun recentste seksuele contact.

Els Elaut, seksuologe aan het UZ Gent, is niet verrast. ‘Hormonen innemen is lang niet meer zo vanzelfsprekend als enkele decennia geleden’, zegt Elaut, die doctoreerde op de effecten van hormonale anticonceptie op het verlangen. ‘Er is de voorbije jaren een veel groter bewustzijn ontstaan rond de impact die hormonale voorbehoedsmiddelen hebben op de kwaliteit van het seksleven.’ Elaut hoort het ook bij de laatstejaarsstudenten psychologie aan wie ze lesgeeft. ‘Mijn studenten schatten dat 60 procent van de pilgebruikers last heeft van negatieve seksuele effecten.’

Stemmingswisselingen

Stemmingswisselingen zijn een bekende bijwerking van hormo­nale voorbehoedsmiddelen. Al eind jaren 80 kwam een taskforce van de WHO tot de conclusie dat stemmingswisselingen en seksuele bijwerkingen de belangrijkste redenen waren om te stoppen met de pil. ‘Helaas gebeurt er frustrerend weinig gedegen onderzoek naar vrouwelijke seksuele gezondheid’, zegt Elaut. ‘De competitie voor onderzoeksgelden wordt steeds groter.’ De laatste grote overkoepelende literatuurreview, die al dateert van 2013, becijferde dat 15 procent van de vrouwen seksuele bijwerkingen van de pil ondervond.

Lees ook

Lees ook

De pil en mentale gezondheid: het ruikt hier naar paternalisme 

Elaut vermoedt dat het ware aantal een pak hoger ligt. Toch wil ze de pil niet demoniseren. ‘Als je het geluk hebt om geen bijwerkingen te hebben, is het een goed product. Het is een erg betrouwbaar voorbehoedsmiddel. Een condoom is dat veel minder, ook al omdat het lastig kan zijn om het goed aan te brengen, zeker als je weinig ervaring hebt.’ Ook het condoom is overigens op zijn retour, blijkt uit de HBSC-bevraging (DS 22 mei).

Allemaal hormonaal

Als jonge vrouwen minder de pil nemen én minder condooms gebruiken, wat gebruiken ze dan wel? Of betekent het dat jongeren vaker onbeschermde seks hebben? Daar ziet het niet naar uit. Uit de vorige editie van de HBSC-studie bleek dat 18 procent van de meisjes een ander (verder niet-gespecificeerd) voorbehoedsmiddel had gebruikt dan de pil of het condoom. In de pas voorgestelde editie van de studie zijn daar geen gegevens over opgenomen, maar de kans is groot dat die zoektocht naar alternatieve voorbehoedsmiddelen zich heeft voortgezet.

Lees ook

Lees ook

De eerste keer gebeurt niet vroeger, maar wel vaker zonder condoom 

Wat ze dan wel gebruiken? Boris Cruyssaert van Sensoa doet een beredeneerde gok, op basis van onderzoek zoals de Belgische gezondheidsenquête (uit 2019). ‘Bij jongeren is het hormonenimplantaat het belangrijkste alternatief voor de pil, gevolgd door de vaginale ring en de hormonenpleister, en dan het hormonenspiraaltje. Ik vermoed dat die alternatieven de voorbije jaren nog aan populariteit gewonnen hebben.’

Alleen: geen enkel van die alternatieven verschilt wezenlijk van de pil. ‘Het zijn allemaal vormen van hormonale anticonceptie’, zegt Johan Verhaeghe, gynaecoloog aan het UZ Leuven. Ook hij is niet verrast door het dalende pilgebruik. ‘Wij krijgen alsmaar meer vragen van patiënten over hormonale ­anticonceptie.’ Behalve klachten over effecten op de seksualiteit en stemming krijgt hij klachten over hoofdpijn, gewichtstoenamen en bloedingsproblemen.

‘De pil, de vaginale ring, de pleister: ze werken allemaal met oestrogeen en progesteron’, legt Verhaeghe uit. ‘Ze kunnen dus allemaal dezelfde neveneffecten geven.’

De hormonenspiraal en de minipil verschillen van de rest omdat ze alleen progesteron bevatten, en geen oestrogeen. ‘De zogezegde pops, of progesteron only pills, zijn een trend die ik toejuich’, zegt Verhaeghe. ‘In Zweden schrijven ze de minipil voor aan tieners. Het nadeel is dat de middelen met lage hormoondosissen duurder zijn, omdat het patent op de nieuwere middelen nog niet vervallen is en er dus nog geen generische middelen zijn.’ De klassieke pil is in België gratis tot 25 jaar.

Verhaeghe pleit er ook voor om spaarzamer om te gaan met de pil. ‘De pil wordt vaak voorgeschreven om redenen die niets met anticonceptie te maken hebben, bijvoorbeeld om acne tegen te gaan of de cyclus te regelen’, zegt Verhaeghe. ‘Daar moeten we vanaf. De pil dient voor anticonceptie. Als je ze daar niet voor nodig hebt, neem je ze beter niet. Ik raad vrouwen ook aan om te stoppen met de pil tussen relaties door. Als je ze decennialang onafgebroken neemt, verhoogt je kans op abnormale bloedingen. Het zijn en blijven hormonen. Hoe lager de dosis, hoe vriendelijker voor de baarmoeder. Het is hoog tijd dat we de pil exacter gaan inzetten.’

Biotechnologie als oplossing?

Op échte alternatieven voor hormonale anticonceptie is het waarschijnlijk nog lang wachten. ‘Biotechnologie zou oplossingen kunnen bieden, maar de industrie is gestopt met onderzoek naar niet-hormonale anticonceptie’, zegt Verhaeghe. ‘De bestaande middelen zijn erg goed en betaalbaar. Het zou veel tijd en geld kosten om een biotechnologische oplossing te vinden die even goed is. Die investering is moeilijk terug te verdienen.’

Biotechnologische middelen werken volgens een andere logica dan de hormonale middelen. Hormonale middelen vervangen de natuurlijke cyclus door een kunstmatige cyclus, waardoor er geen kans op bevruchting is. Bij niet-hormonale anticonceptie wordt een mogelijke bevruchting tegengehouden op het moment van de mogelijke versmelting zelf. Het anticonceptiemiddel blokkeert de bevruchting, bijvoorbeeld door de zaadcellen te immobiliseren op hun weg naar de eicel.

Meer weten over anticonceptie? De anticonceptiewijzer van Allesoverseks.be zet je op weg.

Lees ook

 Kill Pill?