Lerarentekort is geen Vlaams probleem: ook zeker 30 andere Europese landen kampen met tekorten

In verschillende landen gaat een aanzienlijk deel van de leerkrachten de komende jaren met pensioen, de zogenoemde babyboomgeneratie. Al komt dat niet als een verrassing. "Demografische evoluties zijn perfect voorspelbaar. We weten perfect hoeveel leerkrachten elk jaar met pensioen zullen gaan", reageert OESO-directeur voor Onderwijs en Vaardigheden Andreas Schleicher. 

Dat veel leerkrachten met pensioen gaan, hoeft dus geen probleem te zijn zolang er genoeg leerkrachten instromen. Maar dat is in veel landen, zoals in onze buurlanden en bij ons, niet het geval. Er zijn te weinig studenten in de lerarenopleiding of er vallen te veel (toekomstige) leerkrachten uit gedurende de opleiding of tijdens hun loopbaan. 

"Het loon van een beginnende leerkracht in Frankrijk is slechts 1,2 keer hoger dan het minimumloon en ligt daarmee onder het Europese gemiddelde", vertelt Régis Malet, hoogleraar Vergelijkend Onderwijs aan de Universiteit van Bordeaux. "Neem nu een Duitse leerkracht, die verdient dubbel zoveel als een leerkracht in Frankrijk."

Al blijkt het lerarentekort niet altijd een geldkwestie. "Landen zoals Luxemburg en Duitsland betalen hun leerkrachten erg goed en toch is er een lerarentekort. Omgekeerd verdienen leerkrachten in bijvoorbeeld Finland en Denemarken niet zoveel en toch wil iedereen nog leerkracht worden", aldus Schleicher.

"De job is minder aantrekkelijk geworden", dat halen verschillende onderwijsexperten aan als achterliggend patroon voor het lerarentekort in Europa. "Terwijl de status van een leerkracht in de eerste graad van het middelbaar onderwijs in de jaren 80 te vergelijken was met die van een kolonel in het leger, is de status van die eerstegraads leerkracht ondertussen vergelijkbaar met die van een sergeant", zegt Jan Van Tartwijk, hoogleraar Onderwijswetenschappen aan de Universiteit van Utrecht.

Volgens Schleicher is dat te wijten aan de organisatie van het onderwijs in veel landen. "Leerkrachten worden gedegradeerd en moeten enkel maar lesgeven, soms zelfs kant-en-klare voorgefabriceerde lessen. Dat zorgt voor weinig intellectuele voldoening. Bovendien hebben jonge hoogopgeleide mensen veel andere jobmogelijkheden die hen een grotere professionele en maatschappelijke verantwoordelijkheid geven én meer carrièremogelijkheden bieden", aldus Schleicher. 

De oplossing volgens Schleicher? "Als we kijken naar landen zoals Finland waar lesgeven wel nog een aantrekkelijke job is, zien we dat leerkrachten daar veel meer kansen krijgen om mee nieuwe onderwijsmethoden te bedenken, deel te nemen aan gezamenlijke bijscholingen en met de leerlingen bezig te zijn buiten de lessen. Ze weten wie hun leerlingen zijn en wie ze willen worden. Dat maakt de job interessant. Je wil met mensen werken, niet met nummers."

Net als in Vlaanderen zijn er in onze buurlanden niet altijd precieze cijfers over hoeveel leerkrachten er gezocht worden. En er kunnen ook verborgen tekorten zijn."Wetenschapsvakken zoals biologie en wiskunde worden soms gegeven door leerkrachten die daar geen achtergrond in hebben, maar bijvoorbeeld Duits gestudeerd hebben", vertelt de Duitse onderwijsexpert Dirk Zorg van de Bertelsmann Stichting. 

Klik op de interactieve kaart om de schattingen per land te bekijken. 

Wel duidelijk is dat er in heel Europa duizenden leerkrachten te kort zijn, zowel in het lager als middelbaar onderwijs. Vooral voor wiskunde, wetenschapsvakken en vreemde talen zijn er in verschillende landen weinig kandidaat-leerkrachten. Binnen landen zijn er ook grote regionale verschillen.

Ook in onze buurlanden worden maatregelen genomen om het hoofd boven water te houden. Loonsverhogingen, andere financiële stimulansen en zij-instromers zijn zowel in Vlaanderen als bij onze buren de beleidscocktail om de tekorten terug te dringen. 

We sommen per land de belangrijkste maatregelen op. 

Zij-instromers zijn een belangrijke schakel in het Nederlandse beleid. Wie de lerarenopleiding als tweede studie doet, betaalt bijvoorbeeld minder collegegeld en schoolbesturen kunnen subsidies krijgen voor zij-instromers. "Ze kunnen rekenen op een persoonlijk begeleidingstraject door de school waar ze aan de slag zijn in combinatie met een opleiding aan de universiteit", aldus Jan Van Tartwijk, hoogleraar Onderwijswetenschappen aan de Universiteit van Utrecht.

Maar in lagere scholen in de grote steden vallen ook steeds meer 'onbevoegde' leerkrachten in die geen lerarenopleiding volgen. Denk aan een kunstenaar die een paar uur voor de klas komt staan. "De tekorten zijn er zo groot dat ze moeten kiezen tussen leerlingen naar huis sturen of mensen inzetten van buiten het onderwijs om de kinderen bezig te houden." 

Daarnaast kwamen de Nederlandse ministers van onderwijs twee weken geleden nog met een resem extra voorstellen. Leraren moeten vaker en na maximaal een jaar een vast contract krijgen en het aantal uitzendkrachten wordt beperkt. "We zien dat leraren ontslag nemen om daarna via een uitzendbureau verder te werken voor meer geld en extralegale voordelen zoals een leaseauto", vertelt Van Tartwijk. 

Verder zijn de lonen in het basisonderwijs sinds vorig jaar gelijkgetrokken met de lonen in het secundair onderwijs. En het land zal opgedeeld worden in verschillende onderwijsregio's om in te spelen op regionale verschillen in tekorten en leerlingenaantallen.

In Duitsland valt onderwijs volledig onder de bevoegdheid van de 16 verschillende deelstaten. "Maar doordat elke staat zijn eigen scholen wil openhouden, heerst er een onderlinge competitie die alleen maar agressiever zal worden als het tekort zal toenemen de komende jaren", zegt Dirk Zorn, Duitse onderwijsexpert bij de Bertelsmann Stichting.

"Beieren heeft bijvoorbeeld een paar weken geleden beslist om een verhuisvergoeding van 3.000 euro te geven voor leerkrachten die vanuit andere staten migreren. Ook al is er een paar jaar geleden overeengekomen om niet te jagen op elkaars leerkrachten." 

De verschillende onderwijsministers van de deelstaten zijn daarnaast overeengekomen dat ze, elk op hun eigen manier, willen inzetten op: 

• Deeltijds werk beperken: "Maar dat schrikt enorm veel leerkrachten af", zegt Daniel Kramp, directeur bij het Centrum voor Lerarenopleiding aan de Universiteit van Keulen. "Veel jonge mensen willen niet voltijds werken. Andere leerkrachten kunnen dat niet omdat ze nog met hun stage bezig zijn of omdat ze voor hun gezin moeten zorgen." 
• Zij-instromers aanmoedigen: Al komt ook daar kritiek op. "Vaak hebben ze geen lerarendiploma en krijgen ze enkel een korte opleiding van enkele weken of zelfs dagen. Sommige regio's nemen wel meer tijd om de zij-instromers te begeleiden of maken het mogelijk om lesgeven te combineren met een lerarenopleiding. Al is dat eerder de uitzondering", zo stelt Zorn. 

Loonsverhogingen vormen het speerpunt van het Franse beleid. De minimumlonen voor startende leerkrachten zijn verhoogd naar 2.000 euro netto per maand en daarbovenop krijgen leerkrachten die minder dan 15 jaar in het onderwijs werken een loonsverhoging tussen de 8 en de 11 procent. Leerkrachten die al langer werken kunnen rekenen op een verhoging tussen de 3 en de 4 procent. 

"Daarmee is president Macron zijn belofte om leerkrachten een loonsverhoging van minstens 10 procent te geven niet nagekomen", reageert Régis Malet, hoogleraar Vergelijkend Onderwijs aan de Universiteit van Bordeaux en het Universitair Instituut van Frankrijk. "En de loonsverhogingen liggen nog altijd lager dan de inflatie van de afgelopen maanden. Deze maatregelen zullen volgens mij onvoldoende zijn om de negatieve spiraal over het lerarenberoep bij pas afgestudeerden te keren." 

In Frankrijk moeten leerkrachten normaal eerst een staatsexamen afleggen voor ze aan de slag kunnen. Dat staatsexamen geeft leerkrachten de status van ambtenaar en wijst hen ook meteen een school toe. Soms aan de andere kant van het land. Maar omdat er na dat staatsexamen vorige zomer nog zo'n 4.500 leerkrachten te weinig waren, besliste de overheid om zo snel mogelijk meer dan 4.000 zij-instromers aan te werven.

Er werden vacatures in de lokale kranten geplaatst en sollicitaties georganiseerd in de vorm van speeddates. Toch was die aanpak geen succes volgens Malet: "Deze leerkrachten hebben nul ervaring in het onderwijs, hebben geen lerarenopleiding gevolgd en krijgen amper ondersteuning. Een deel is dan ook al uitgevallen door een burn-out. Tot grote onvrede van veel ouders." 

Volgens de Franse nieuwszender BFM TV ziet het ernaar uit dat er ook voor volgend schooljaar te weinig vacatures ingevuld zullen raken. De Franse vakbonden maken zich zorgen dat er opnieuw een beroep zal worden gedaan op zij-instromers zonder lerarendiploma.