Is het lokale niveau alleen maar rozengeur en maneschijn? Helaas niet

Met Kristof Calvo is er opnieuw een prominente politicus die het parlement vaarwel zegt en zich terugplooit op het lokale niveau. Ook Björn Rzoska en Bart Tommelein gaven eerder al aan dat ze zich uitsluitend willen inzetten voor hun stad. Terwijl vroeger iedereen met enige ambitie in de politiek lokaal begon en zich vervolgens probeerde op te werken naar de nationale arena, lijkt ook de omgekeerde beweging ingezet.

Als reden om het nationale voor het lokale niveau te ruilen wordt vaak het huidige politieke klimaat aangehaald. De particratie, het wantrouwen in de politiek en de traagheid van het besluitvormingsproces zijn maar enkele van de fundamentele problemen van ons systeem. Wie toch nog aan politiek wil doen, doet dat het liefst zo dicht mogelijk bij de mensen. Lokaal kan je heel concrete zaken realiseren, weg van het geruzie en de alledaagse waan van de Wetstraat.

Is het lokale niveau dan alleen maar rozengeur en maneschijn? Helaas niet. Ook de gemeentepolitiek kampt met allerlei problemen. Lokale besturen lijden steeds meer onder een groeiend antipolitiek sentiment. Heel wat burgemeesters en schepenen zeggen de politiek vaarwel (DM 24/5). Voor gemeenteraadsleden lijkt de situatie echter nog dramatischer. Sinds de laatste lokale verkiezingen van 2018 namen al een kleine 300 raadsleden ontslag. Wordt gemeenteraadslid in de toekomst een nieuw knelpuntberoep? Als partijen er niet meer in slagen om voldoende capabele kandidaten te vinden, dan zit onze lokale democratie met een ernstig probleem.

Waarom haken zoveel gemeenteraadsleden af? Heel wat nieuwe raadsleden starten met veel goede moed en idealen aan een politiek mandaat. Dat engagement botst echter vaak op het ontoereikende statuut. Gemeenteraadsleden ontvangen vandaag geen loon, wel een presentievergoeding. Gemiddeld gezien krijgen raadsleden tussen de 57 euro en 250 euro per zitting. In heel wat steden en gemeenten is dat één zitting per maand. De vergoedingen worden ook belast en raadsleden doen ook nog afdrachten aan hun partij. Het gebrek aan een volwaardige wedde met bijhorende sociale rechten zorgt ervoor dat raadsleden hun politiek mandaat vaak met een voltijdse job moeten combineren. De bijna onmogelijke combinatie tussen werk, gezin, vrije tijd en politiek mandaat is een van de belangrijkste redenen waarom vandaag heel wat vrouwen en jonge mensen met kinderen afhaken.

De presentievergoeding die raadsleden krijgen staat in schril contrast met het geld dat vandaag naar parlementaire weddes, ministeriële kabinetten, partijfinanciering en sociale media van partijen gaat. Iets dat burgers terecht al langer tegen de borst stuit. Een verschuiving van middelen van de Wetstraat naar de Dorpsstraat zou de democratie ten goede komen. Minder geld naar de partijtop en wat meer voor de lokale democratie zou ervoor zorgen dat raadsleden, althans in grotere gemeenten, halftijds kunnen gaan werken en meer tijd vrijmaken voor hun mandaat. Er ontstaat zo meer ruimte voor raadsleden om de bekommernissen van burgers ter harte te nemen en degelijk beleid op maat van mensen te maken.

Particratie aanpakken

Vandaag botsen heel wat raadsleden op een groot antipolitiek sentiment en worden daarbij steeds meer geconfronteerd met verbaal geweld en agressie. Dat baart ons enorme zorgen, want goede politici die zaken durven veranderen zijn nodig. Maar ook eenmaal in de raadszaal blijven er moeilijkheden. Vele raadsleden stapten in de politiek vanuit een eigen idealisme, maar voelen zich al vlug gevangen door het keurslijf van hun partij. De fractiediscipline zorgt ervoor dat raadsleden niet altijd hun eigen overtuiging kunnen volgen.

Ook de dominantie van de burgemeester en de schepenen is problematisch. In theorie staat de raad aan de top, maar in de praktijk is het college de baas van de gemeente. Het gevoel iets te kunnen betekenen of veranderen verdwijnt daardoor helaas al te vaak. Om dat gevoel te keren moeten we de particratie aanpakken en raadsleden beter ondersteunen.

Binnen een jaar staan de gemeenteraadsverkiezingen opnieuw voor de deur en zullen weer heel wat verkiezingskandidaten gezocht moeten worden. Als we mensen warm willen maken voor lokale politiek, moet er dringend iets veranderen. We hopen dat er het komende jaar nog de moed gevonden wordt om politieke vernieuwing in gang te zetten.

Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open Vld) heeft heel wat hervormingen doorgevoerd “ter versterking van de lokale democratie”, maar is de gemeenteraad uit het oog verloren. Het Vlaamse niveau heeft een belangrijke taak om het statuut van raadsleden te verbeteren en meer ondersteuning mogelijk te maken. De lokale politiek is te belangrijk voor het vertrouwen in de democratie en het mandaat van gemeenteraadslid te mooi om dat na te laten.