Olivier Vandecasteele is vrij, maar VUB-gastprofessor Djalali zit nog steeds in Iraanse cel: wat kan België wel en niet doen?

“Eerst en vooral wil ik zeggen dat wij blij en opgelucht zijn dat Olivier Vandecasteele terug is bij zijn familie", benadrukt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen in "De ochtend" op Radio 1 . "We hebben daarvoor maandenlang campagne gevoerd en ik wil alle tienduizenden mensen die in België de campagne gesteund hebben enorm bedanken."

"Maar er is ook reden tot bezorgdheid", stelt De Graeve. De onvoorwaardelijke vrijlating van Assadi zou volgens hem een klimaat van straffeloosheid kunnen aanwakkeren en hij stelt ook vast dat Iran met succes een gijzelingspolitiek blijft voeren.  

“Vandecasteele is niet het enige geval waarbij een land onder druk wordt gezet doordat Iran een van haar burgers in de gevangenis gooit”, verklaart De Graeve. Een ander bekend voorbeeld van die gijzelingspolitiek is Ahmadreza Djalali, de Zweeds-Iraanse gastprofessor aan de VUB die al zeven jaar in een Iraanse cel zit op verdenking van spionage. 

Vorige zomer, enkele maanden nadat de Iran-deal tot stand was gekomen, werd er gespeculeerd dat België en Iran aan een ruildeal werkten tussen de gastprofessor en de veroordeelde terrorist die gisteren werd geruild voor Olivier Vandecasteele. Uiteindelijk bleek Djalali op geen enkele manier betrokken geweest te zijn bij de gevangenenruil die vrijdag plaatsvond.

Dat is ook niet verwonderlijk. “Ons land kan helemaal geen deal sluiten over het lot van Ahmadreza Djalali”, verklaart buitenlandjournalist Jens Franssen. “Djalali heeft wel emotionele en academische banden met ons land, maar hij is geen Belgische staatsburger. En dus heeft onze regering geen mandaat om over zijn vrijlating te onderhandelen.”

"Djalali zit nu al meer dan 7 jaar in de gevangenis en Iran heeft hem al op verschillende momenten gebruikt als pasmunt”, aldus De Graeve die met Amnesty International al even veel jaren actievoert om Djalali vrij te krijgen.

Vorig jaar nog kondigde Iran aan dat Djalali ten laatste op 21 mei 2022 zou geëxecuteerd worden. Die aankondiging kwam er een dag voor de start van een terreurproces tegen drie Iraniërs in Antwerpen en aan de vooravond van een Zweeds proces tegen een Iraanse man die in de jaren 80 betrokken zou geweest zijn bij bloedbaden in Iraanse gevangenissen.  

In maart slaakte de dochter van Djalali een noodkreet. "Het is belangrijk dat we over zijn zaak blijven praten", vertelde de jonge vrouw toen via de telefoon aan VRT NWS. "Onze permanente angst is dat ze hem in stilte executeren en het ons pas laten weten als het te laat is." 

Een terechte vrees, zo blijkt. Iran executeerde recent nog een Britse en Zweedse staatsburger. De Graeve benadrukt net als de dochter van Djalali dan ook dat het belangrijk is dat we blijven spreken over mensen als Ahmadreza Djalali. “België moet in haar contacten met Iran de situatie van professor Djalali blijven aanhalen. Wanneer die mensen vergeten raken, lopen ze pas echt gevaar.”  

Amnesty International Vlaanderen pleit voor een meer internationale aanpak om de gijzelingspolitiek van Iran te doorbreken. “Op dit moment zien we dat die aanpak te verspreid is. Het is natuurlijk goed dat landen inspanningen doen om hun landgenoten vrij te krijgen, maar volgens ons is er een meer samenhangende aanpak nodig.”

Iedereen moet daarin zijn rol spelen, stelt De Graeve. België, Europa en de rest van de wereld. "Wat ons land naar aanleiding van de zaak-Vandecasteele bijvoorbeeld zou kunnen doen is een gerechtelijk onderzoek starten naar de misdaad van gijzelneming."

Gijzelneming is een internationaal erkend misdrijf en zowel België als Iran onderschreven het internationaal verdrag tegen het nemen van gijzelaars. "Dus er is een gerechtelijk kader om een onderzoek te starten en dat zou niet alleen tot gerechtigheid voor Olivier Vandecasteele kunnen leiden, maar het zou ook een sterk signaal sturen naar Iran dat het zo niet verder kan.”

In het geval van Djalali zou België ook nauwer kunnen samenwerken met de Zweedse overheid om de druk op Iran op te voeren, vindt De Graeve. “Want Iran is geen eiland op het internationale toneel. Het land heeft economische en diplomatieke belangen en dus kan de druk opgevoerd worden, bijvoorbeeld door expliciet te spreken over gijzelnemingen.”