Eén op de vijf volwassenen maakt in zijn leven een ernstige psychische crisis door. Dan kan je professionele hulp nodig hebben, soms ook als je dat zelf niet wil. Eén op de zeven van de mensen in een psychiatrisch ziekenhuis kwam daar terecht door een gedwongen opname. In vergelijking met het aantal klinische, zeg maar “gewone” opnames, zijn de gedwongen opnames aanzienlijk toegenomen. “In 2020 en 2021 schommelde dat aandeel zelfs rond de 15%”, zegt Yves Wuyts van Zorgnet-Icuro. “Dat komt neer op een gemiddelde stijging van 4,3% per jaar. Die trend blijft wel aanhouden.”

In Antwerpen gaat het zelfs om een verdubbeling van de cijfers in de laatste twaalf jaar. Volgens Kirsten Catthoor, voorzitter van de Vlaamse vereniging voor Psychiatrie en psychiater in het Stuivenbergziekenhuis in Antwerpen, heeft die stijging te maken met vele vluchtelingen. “Ontheemd zijn is heel traumatiserend”, vertelt ze aan VRT NWS. Mensen die zo lang weg zijn van huis zijn vaak depressief en zelfs psychotisch, vertelt ze. Ook het Antwerpse parket zou volgens haar heel bewust bezig zijn met die problemen en worden mensen mogelijk makkelijker doorverwezen.

In Vlaanderen vallen alle psychiatrische ziekenhuizen onder Zorgnet-Icuro. Zij bevragen hun leden elk jaar en hebben nu cijfers tot en met 2022. “Ook al stabiliseert het licht in 2022, die cijfers blijven zeer hoog en over de jaren heen dalen ze eigenlijk niet”, zegt Wuyts. Eerder dit jaar publiceerde de FOD Volksgezondheid de statistieken tot 2021 voor België. Ook daarin werd de jarenlange stijgende trend bevestigd. “Ondanks een recente, bijna verwaarloosbare daling, zeg maar stabilisatie, is die curve niet echt veranderd,” zegt Wuyts.

Meer oog voor psychische problemen

Eén van de mogelijke verklaringen is dat een gedwongen opname in principe voorrang krijgt op de lange wachtlijsten in de psychiatrie. Kiezen voor gedwongen opname zorgt ervoor dat je sneller een plek krijgt. “Dat is mogelijk een verklaring. Het gebeurt”, zegt Catthoor. “Maar het is zeker niet de enige en ook niet de belangrijkste reden.”

Volgens haar gaat het in de eerste plaats over bewustwording. “Jonge magistraten, politiemensen en artsen zijn alerter. Ze hebben meer oog voor psychische problemen. Op zichzelf is dat een positieve evolutie. Maar de keerzijde is dat gedwongen opname soms ook een gemakkelijkheidsoplossing is voor gedrag dat overlast veroorzaakt.” 

Hella Demunter is psychiater op de High Intensive Care-afdeling van het Universitair Psychiatrisch Centrum van de KU Leuven. Zij kijkt ook naar mogelijke verklaringen door veranderingen in de samenleving. “Jammer genoeg dulden wij als burgers minder afwijkend gedrag”, zegt ze. “Er zijn meer gedwongen opnames omdat we sneller problemen zien. Daardoor kunnen we dus sneller zorg organiseren. Liefst met de medewerking van de patiënt. Maar als dat niet kan, gebeurt het gedwongen. Soms ook als dat afwijkende gedrag uiteindelijk geen echt gevaar is.”

Ook Yves Wuyts denkt dat politie en magistratuur sneller dan vroeger de neiging hebben om mensen die overlast bezorgen, naar de psychiatrie te verwijzen. Beter “psychiatriseren” dan “criminaliseren”, lijkt het motto.