‘Ze kon mensen samenbrengen’: vrienden van Ilse Uyttersprot aan de vooravond van het proces

Een roseetje met een ijsblokje in, dat dronk Uyttersprot graag als ze in de Looyerij aan een hoge tafel ging zitten. In de kantine van het Aalsterse sportcomplex spreken we nu af met haar vrienden. Ook al is de cd&v-politica er zelf niet bij, er is genoeg wat in het gebouw aan haar herinnert. Haar naam staat op een plakkaat dat ter gelegenheid van de opening is aangebracht. Ook haar foto hangt bij de balie.

Godfried Van De Perre (74) en Bart Van Lysebeth (63) brengen het boek mee dat aan haar is opgedragen. Op de cover van Verhaal van veerkracht kijkt ze zelfverzekerd. Toch zit er in haar blik ook een zweem van twijfel.

“In de maanden voor haar dood had ze het zeker moeilijk”, vertelt Van De Perre, oud-jurist met jaren kabinetservaring, die haar door de politiek heeft leren kennen. “In Aalst was ze wel nog schepen, maar al haar bevoegdheden waren haar ontnomen. Ik was samen met haar bezig met een procedure voor de Raad van State om dat aan te vechten.”

De burgemeester, Christophe D’Haese (N-VA) nam haar bevoegdheden af, omdat ze volgens hem documenten lekte.

Van De Perre: “Daar was geen enkel sluitend bewijs voor. Het ging zogezegd om documenten over de meerjarenbegroting, maar die had iedereen. Volgens mij is er ook geen enkele rechtsgrond om op basis van zulke vermoedens een schepen uit haar bevoegdheden te zetten. Je moet ook eens denken aan de menselijke impact van die affaire. Vlak voor kerstavond werd haar kabinet volledig ontmanteld en stonden haar mensen op straat. Dan heb ik haar voor het eerst zien wenen.

“Maar ze herpakte zich. Ze zei: ‘Het zullen vijf moeilijke jaren worden, maar ik geef niet op.’ Daarom riep ze ons in de loop van 2020 samen. Wij suggereerden haar om een stand van zaken te maken van wat ze allemaal had gerealiseerd en wat ze nog graag wilde doen. We zouden samen een manifest maken, daaruit is dit boek voortgekomen.

Van Lysebeth: “Een dag voor de moord heb ik nog een uur met haar aan de telefoon gehangen. We zouden de dag erna samenkomen. Die vergadering, in café Den Babbelaer, hebben we ook laten doorgaan. Wij zaten er met drie. Godfried, ik en onze coauteur Erik Hendrickx. De vierde stoel hebben we leeg gelaten. Maar voor ons zat zij daar.”

Waarom is ze op die fatale avond naar hem toe gegaan?

Van De Perre: “Ze had me al verteld dat hij toch niet haar cup of tea was. Die dag had hij haar al een hoop berichten gestuurd. Een hartsvriendin zei haar dat ze de telefoon moest nemen om het gedaan te maken. Maar ze wilde dat liever face to face doen. Zo is ze haar eigen noodlot tegemoet getreden. Het is bijna een tragedie van Shakespeare.

“Tegelijk is het ook nog de vraag of ze het echt wel gedaan wilde maken. Ze wilde hem helpen, ervoor zorgen dat hij naar de dokter ging en zijn pillen nam. Dat was die extreme dienstbaarheid, die haar ook in de politiek typeerde. Ze zag altijd het goede in de mens.”

Waar kwam die dienstbaarheid vandaan?

Van Lysebeth: “Haar vader, Raymond Uyttersprot, is ook burgemeester van Aalst geweest. Van hem had ze gezien hoe hij op café ging en dan altijd met een stapel bierkaartjes weer thuiskwam. Daar stonden de vragen op die de mensen hem stelden. Iedereen kreeg er ook altijd een antwoord op. Die werkethiek heeft zij overgenomen.

“Hij was als burgemeester ook als eerste ter plaatse toen de Bende Van Nijvel in 1985 die raid uitvoerde op de Delhaize in Aalst. Die doden en gewonden zien heeft hem een knak gegeven. Een tijd later heeft hij kanker gekregen, volgens Ilse was dat een rechtstreeks gevolg. Je weet dat natuurlijk niet. Maar dat het zwaar gewogen heeft op de man, is wel zeker.”

Van De Perre: “Het is zo’n rare speling van het lot. Ilse en haar vader zijn ongeveer even oud geworden. Ilse was 53, haar vader 51. Ze ligt nu naast hem begraven in Moorsel.”

Van Lysebeth: “Zij ging in Brussel ijveren bij verschillende ministers om het dossier van de Bende niet koud te laten worden. Ze heeft ook David Van de Steen ondersteund, wiens ouders en zus werden doodgeschoten. Elk jaar was ze op de herdenking. Dat is niet het enige wat ze in Brussel voor de stad heeft gedaan. Door er te gaan lobbyen kon ze heel wat subsidies naar hier halen. Mede daardoor is deze sporthal gerealiseerd.”

Wat betekent haar politieke erfenis vandaag nog in de stad?

Van de Perre: “Voor zij burgemeester werd, sprak men van Aalst als het oubollige, verwaarloosde industriestadje van Louis Paul Boon. Nu is er onder meer een olympisch zwembad en een monumentale bibliotheek, is de stationsbuurt aangepakt en zijn er nog tal van zaken afgewerkt. Dat was dus de reden om het boek te maken. Als mensen over tien jaar nog vragen wat ze gedaan en betekend heeft, dan kunnen ze zich er een beeld van vormen.”

Haar politieke carrière werd wel overschaduwd door incidenten.

Van Lysebeth: “Dat is eigenlijk wel zo, ja, die incidenten zoals het torenfilmpje hebben enorm op haar gewogen. Maar desondanks bleef ze bij haar achterban nog steeds populair.”

Bleef het filmpje waarop ze seks had op een toren in Spanje toen nog aan haar plakken?

Van Lysebeth: “Ze is daar op een heel moedige manier mee omgegaan. Ze zei: ‘Ik hoef alleen aan mijn zonen en aan mijn moeder verantwoording af te leggen.’ Ze had dat geplaatst. Maar wij wisten hoe het aan haar bleef knagen.”

Van De Perre: “Het bleef haar achtervolgen. Een paar dagen voor haar dood liep ze nog een café binnen en riep er direct iemand: ‘Eeh, torenpoeper!’ Probeer je dat eens in te beelden.”

Het filmpje was dan al tien jaar oud.

Van Lysebeth: “Ze wist al een jaar dat het circuleerde op internet. Het is in 2011, juist in de zomer naar boven gekomen, volgens mij was dat niet toevallig. Ilse was op dat moment met haar kinderen op vakantie in Griekenland en ik was als schepen gevraagd om waarnemend burgemeester te zijn. In de zomer bleef ze meestal thuis, omdat ze bang was dat anderen van haar afwezigheid zouden gebruikmaken om documenten te tekenen. Ze wilde altijd alles controleren.

“Net wanneer zij dus weg was, kwam de pers erop uit. Als je kijkt naar wie er toen belang bij had om dat filmpje te lekken, dan kom je bij dezelfde vermoedens die zij had over wie het naar de oppervlakte heeft gebracht. Ik wil daarover zelf niet in detail gaan. Ik weet wel dat ze mensen die ze zelf verdacht erover heeft aangesproken. Maar ik vond dat zelf niet verstandig, omdat ze het niet kon bewijzen.”

Van De Perre: “En nu circuleert het dus nog. Ik heb al verschillende keren geprobeerd om het te laten verwijderen, maar je vindt het nog steeds.”

Hoe viel het filmpje destijds in de christelijke partij?

Van Lysebeth: “Ik ben er zeker van dat sommigen dachten dat de partij haar meteen zou laten vallen. Als we er een referendum over hadden gehouden, was dat misschien gebeurd. Als waarnemend burgemeester heb ik toen direct gereageerd en heb ik gezegd: ‘Dit is politiek niet relevant.’ Maar het was dan wel weer heel sterk hoe ze met carnaval naar buiten kwam, verkleed als toren. Iedereen vond dat geweldig. Ze stond toen nog te dansen voor de tribune.”

Van De Perre: “Het is ook wel typisch dat een vrouw de volle laag krijgt voor zo’n filmpje. Haar toenmalige partner, die erin te zien is, wordt in Aalst ‘Doctor Love’ genoemd. Hij is een cardioloog, maar wie kent er vandaag nog zijn naam?”

Werd ze als vrouw harder aangepakt in de politiek?

Van Lysebeth: “Ze vond wel dat ze het moeilijker had, ja. Haar boutade was: als een vrouw aandringt, dan is het een lastige, als een man dat doet, is het een doorzetter. Dat botste met haar temperament. Zodra ze voor iets gewonnen was, ging ze er volledig voor. Als je een sterke vrouw bent, zoals zij, dan heb je medestanders en tegenstanders.

“In de maanden voor haar dood was ze aan het twijfelen om verder te doen. Ze was al aan het solliciteren, maar uiteindelijk is ze gebleven. Ze vond dat ze een overstap niet kon maken tegenover haar kiezers. Maar het was wel een moeilijke beslissing.”

Van De Perre: “Ze dacht er inderdaad over om iets in de zorg te gaan doen, of misschien in het onderwijs. Ze zat met lesgeven in haar hoofd: geschiedenis is altijd een passie van haar geweest. Maar ik herinner me nog hoe ze twijfelde en zei: ‘Ik weet het niet, ik laat niet op mijn kop zitten.’”

In 2009 verkleedde ze zich ook als politieagent om aan woedende brandweermannen te ontsnappen. Hoe kijken jullie daar nu op terug?

Van Lysebeth: “Ik zat toen naast haar tijdens de gemeenteraad. De korpschef is toen bij ons gekomen en hij heeft tegen haar gezegd: ‘Burgemeester, als u straks de gemeenteraad via de hoofdingang verlaat, kunnen we uw veiligheid niet garanderen.’ De korpschef wilde natuurlijk niet in een situatie belanden, waarbij zijn politieagenten tegen de brandweermannen kwamen te staan.

“Die mannen waren van ’s ochtends al bezig en hadden al heel wat binnen. Er waren tractorbanden in brand gestoken en overal hadden ze, tot wel een meter hoog, schuim gespoten. Maar Ilse was niet bang om de confrontatie aan te gaan. Ze heeft toen letterlijk gezegd: ‘Ik ben niet bang van mijn brandweermannen, zelfs al hebben ze gedronken.’

“Dat is iets wat bij haar altijd terugkwam: haar moed. Maar ze wilde ook geen probleem vormen voor de politie. Dus op den duur ging ze akkoord met de korpschef. Ze heeft toen een jas van de politie aangedaan en een pet opgezet. Twee agenten zijn dan met haar via de zijingang naar buiten gegaan. Ze heeft gewoon de pech gehad dat er toen net een regionale journalist stond. Die heeft alles op beeld vastgelegd.”

En dat heeft iedereen onthouden, terwijl ze wel een belangrijke brandweerhervorming erdoor heeft gekregen?

Van Lysebeth: “Klopt, bepaalde brandweermannen hadden privileges. Zij kregen de goedbetaalde weekenddiensten en konden in de week dan nog gaan bijverdienen door elektriciteit te gaan leggen of andere klusjes te doen. Heel dat systeem hervormen was geen sinecure, er moesten heilig huisjes voor sneuvelen. Zelfs haar vader heeft in het zand gebeten. Maar het is Ilse gelukt en het korps heeft het ook geaccepteerd.”

Wordt er nu in Aalst nog veel over haar gesproken?

Van De Perre: “Ik krijg nu wel vragen over haar. Nu het proces eraan komt, heb ik toch het gevoel dat mensen over haar praten. Dat zal nog wel even duren. Maar nadien verdwijnt het allemaal weer naar de achtergrond. Een assisenproces is een groot theater, daarna volgt de vergeetput.”

Wat verwachten jullie van het proces?

Van De Perre: “Voor mij is zij de metafoor geworden voor de onvoorspelbaarheid van het leven. Ze was op het verkeerde moment bij de verkeerde man. Het is bijna een tragische lotsbestemming. Ik hoop dat we op het proces antwoorden krijgen over wat nu precies de aanleiding was van Jurgen D. om haar te vermoorden. Was het nu omdat zij het wilde gedaan maken?

“Ik zie dat haar moeder er heel hard naartoe leeft. Voor haar zal het enorm confronterend worden. Die vrouw is nu 84 jaar. Zij is levenslang haar dochter kwijt en haar twee zonen hun moeder. Ilse had een heel goede band met haar. ‘Moeke’ ging altijd voor.”

Van Lysebeth: “Haar moeder en haar kinderen waren inderdaad het belangrijkste voor haar. Zij was altijd eerst moeder en dan politica. Ik weet nog dat ze als burgemeester eens verstek liet gaan voor een gemeenteraad, omdat ze naar een oudercontact moest. D’Haese, toen nog voorzitter van de gemeenteraad, heeft er een enorm politiek incident van gemaakt.

“Haar familie was haar ‘kernbubbel’. Na haar dood ben ik me pas echt gaan realiseren hoeveel van die bubbels Ilse had. Ze had een groepje met carnavalisten, vrienden om mee naar het voetbal te gaan... Ze kon mensen samenbrengen en hen bezielen om dingen te doen. Ook in de politiek wilde ze altijd tussen de mensen gaan staan. Haar aanpak was echt bottom-up, tegenwoordig doen politici alles top-down. Dat staat haaks op wie Ilse was.”

In het boek gebruiken jullie het woord ‘ondankbaar’ om een politiek ambt te omschrijven.

Van Lysebeth: “Politici worden op allerlei manieren verdacht gemaakt. Politici zijn tegenwoordig niet veel beter dan moordenaars of pedofielen. Ik vind dat behoorlijk problematisch voor ons politieke systeem. Zij kon er zelf niet goed tegen. Bij haar was het altijd: what you see, is what you get. Ik denk zelfs niet dat het vandaag nog loont om zo straightforward te communiceren.

“Dat vond ik ook zo aangrijpend, toen ik onlangs Valerie Van Peel (N-VA) in De afspraak zag zitten. Ik kreeg bijna kippenvel van haar tussenkomsten. Ik weet het, Van Peel stopt nu ook met politiek. Maar die verontwaardiging, die authenticiteit: dat was Ilse.”