Vreugdetranen in Antwerpen, diepe rouw in Brussel en Genk: waarom voetbal zulke extreme emoties oproept

"En? De voetbal gezien gisteren?" Grote kans dat je die vraag vandaag hebt horen voorbij waaien, misschien zelfs van mensen van wie je het in de verste verte niet had verwacht. De ontknoping van onze vaderlandse voetbalcompetitie was dit jaar dan ook onwaarschijnlijk spannend. Voetbalanalisten namen zonder gêne het woord "ongezien" de mond.

"De wedstrijden van gisteren toonden nog maar eens hoe vluchtig sport kan zijn en hoe dicht winst en verlies bij elkaar liggen", merkt Jeroen Scheerder op, professor sportsociologie aan de KU Leuven. 

Dat geldt dan ook voor vreugde en verdriet, want met die voetbalthriller gingen enorme emoties gepaard. Tranen waren er bij winnaars en verliezers, de filmpjes van huilende BV's waren niet van de lucht. Ook vandaag nog: de ene collega komt vandaag in rood en wit naar het werk, de andere - haast rouwend - in het zwart. En de neutrale voetbalsupporter raakt het er dus ook niet over uitgepraat. 

"Sport is wat ze noemen een 'zero sum game': je wint of je verliest", vertelde sportpsycholoog Filip Boen (KU Leuven) daar al eens over op onze website. "Bovendien is er directe feedback: 'Vanavond weten we het'. Dat maakt de intensiteit van de emoties extremer."

En toch lijkt het gek, als je even een stap achteruitzet: het gaat tenslotte "maar" over voetbal, een - in het licht der eeuwigheid - banale sport. Maar Scheerder wil dat niet kapot relativeren. "Nu voelt iedereen zich even voetbalfan, of misschien zelfs kampioen", ziet Scheerder. "Ik ben ook aangenaam verrast: ik heb nog geen negatieve uitwassen gezien. Alsof iedereen het elkaar gunt." 

Sociale wetenschappers hebben voor dat fenomeen ook een term bedacht: "BIRGing", basking in reflected glory. Het gevoel dat "wij" gewonnen hebben. "Iedereen linkt zich graag aan of vereenzelvigt zichzelf graag met succes en succesverhalen. Dat straalt dan op jezelf af."

Maatschappelijk is dat trouwens ook van belang, zegt Scheerder. "Voetbal dient dan even als reddingsboei, als houvast, in tijden van crisis en negativiteit: we hebben nog niet zo lang geleden een pandemie gehad, er is inflatie, oorlog, politieke onenigheid, er zijn ecologische kopzorgen. In dat geval kan voetbal een positief elan brengen. Of zo zou het toch moeten. Ik vind het in dat opzicht zelfs vrij verrassend dat er nog geen burgemeester op zijn balkon is gaan staan om dat voor politieke doeleinden te gebruiken."

Scheerder vindt trouwens dat we dat korte, tijdelijke moment van samenhorigheid niet zomaar mogen laten passeren. "Anders dan hooliganisme of discussies in de bestuurskamers weeft dit eindelijk eens een positief verhaal rond het voetbal. Daar kan je, na de roes van de titel, echt iets mee doen. Voetbal als een vorm van opvoeding, een school voor het leven: respect voor elkaar, voor elkaars meningen, etnische afkomst of seksuele geaardheid. Die kracht zie je zelden in de samenleving."

Scheerder maakt zich overigens geen illusies: hoe intens de voetbalemoties momenteel ook zijn, lang zullen die niet blijven hangen, behalve bij een kleine groep diehardsupporters. "Ik spreek in dat opzicht wel eens van '90 minuten-voetbalisme', naar analogie met banale vormen van nationalisme: makkelijk op te roepen en te gebruiken, maar ook bijzonder vluchtige emoties."

Wellicht zal de ontgoocheling bij het verliezende kamp, de Genk- of Union-supporters, langer blijven nazinderen dan de roes van de Antwerpse titel. En misschien doen zij wel een tijdje aan het tegenovergestelde van BIRGing: "CORFing", cutting off reflected failure ("wij" hebben gewonnen versus "zij" hebben verloren, red.). "Ze aanvaarden het verlies wel en zullen ook niet van kamp veranderen, maar ze houden zich liever even op de achtergrond."

"Zij zitten een soort rouwperiode en dat is hardnekkiger. Zij zullen dat gevoel van een gemiste kans - die beker die niet bij in de trofeeënkast kan worden geplaatst - nog lang kunnen oproepen."