De strijd tegen Zwarte Piet en voor het klimaat komen samen in Nederland, met één doel: #justiceforsanda

“Ook in Nederland zijn er genoeg zwarte studenten die in een vereniging willen stappen, maar die gebroken weer verlaten”, zegt Jerry Afriyie, een van de initiatiefnemers van de betoging die deze namiddag plaatsvindt aan de Belgische ambassade in Den Haag tegen de uitspraak in de zaak-Reuzegom. Die komt er “uit solidariteit met de familie” maar ook om uiting te geven aan een bezorgdheid: “Wij willen de volgende Sanda Dia voorkomen.”

“Mijn zoon trekt straks naar de hogeschool om zich voor te bereiden op het leven, niet op zijn begrafenis”, stelt hij het scherp. Het verhaal van Sanda Dia is volgens hem ingebed in een “giftige wittestudentencultuur” die geweld aanmoedigt - zo leest ook de pagina van het Facebook-evenement, die duidelijk de Black Lives Matter-beweging aan deze zaak koppelt. “Dat huidskleur een rol speelt, kan je toch niet ontkennen?” Zaterdag staat overigens nog een actie gepland aan het station in Rotterdam, die zich evenzeer richt tegen ‘institutioneel racisme’.

Op zich is die visie niet verrassend. In 2020 al schetste The New York Times het verhaal van Sanda Dia als een “oprukkend racisme in Vlaanderen” en “een witte elite die onaantastbaar blijkt te zijn”. In een opvolgstuk na het vonnis stelt de krant dat de zaak een debat uitlokt over “endemisch racisme”, mede door de timing. Die valt samen met “een afrekening met de Belgische geschiedenis in Congo en de wereldwijde Black Lives Matter-golf”.

Of racisme een rol gespeeld zou hebben, daar heeft de rechtbank niet over geoordeeld. Samen met het verwijt ‘klassenjustitie’ bepaalt het evenwel de teneur in de boodschappen die hard gaan op sociale media, over de grenzen heen. Bijvoorbeeld in de TikToks van PVDA-boegbeelden Raoul Hedebouw en Jos D’Haese - beide zitten ruim boven de 100.000 views. Ook Acid, die een expose-video maakte, heeft onder zijn volgers een grote schare Nederlandse fans.

Enkele bekende Nederlanders deelden de afgelopen dagen volop hun verontwaardiging. Zo stelt Youp van’t Hek in een NRC-column bewust dat Sanda Dia vermoord is - “Ik kon namelijk geen ander woord vinden.” Programmamaker Tim Hofman, die in Nederland het The Voice-schandaal aan het licht bracht, heeft het op Twitter over beelden die “alle menselijkheid voorbij” zijn.

George Floyd

Ook breder lijkt het verhaal echter sterk te leven bij de noorderburen. “Heel wat zwarte studenten benaderden ons met de boodschap: wij willen onze stem laten horen, kunnen jullie niet iets organiseren?”, zegt Afriyie, lid van burgerbewegingen Zwart Manifest en KOZP (Kick Out Zwarte Piet).

Het protest in Den Haag gaat uit van Zwart Manifest, een beweging die institutioneel racisme aankaart, maar krijgt ook steun van onder meer Haagse Stadspartij en BIJ1, twee politieke partijen met een antiracistisch karakter. Maar ook de klimaatbeweging Extinction Rebellion Nederland roept op tot mobilisatie.

Op het eerste zicht een opvallende combinatie, maar volgens Afriyie gaat het om solidariteit tussen organisaties die elkaar “meer dan ooit vinden”. Zowel in Nederland als in België zouden organisaties in het verleden al vaker elkaars initiatieven ondersteund hebben, omdat ze “eenzelfde onrecht” aankaarten, aldus Afriyie.

Samengevat leest dat onrecht als volgt: het onvermogen van ‘het systeem’ om een gelijk speelveld te creëren. Werd George Floyd in Amerika een symbool van politiegeweld tegen mensen van kleur, dan wordt Sanda Dia hier in één adem genoemd met een falend justitiesysteem en dwalende media. Die onvrede verdwijnt niet aan de Belgisch-Nederlandse grens.

Zo noemt Fatima Faïd, fractievoorzitter van Haagse Stadspartij, het arrest “getuigen van next level institutioneel racisme” en “volledig losgezongen van de realiteit”. Die onvrede is niet los te koppelen van een bredere machtsongelijkheid, zegt Faïd, die verwijst naar “het gebrek aan laadpalen in gekleurde wijken in Den Haag” of “zwarte mensen die als eersten de prijs betalen van klimaatverandering”.

In die zin is de steun van Extinction Rebellion logisch, zegt woordvoerder Berthe Van Soest: “De dood van Sanda Dia vond plaats binnen een onrechtvaardig systeem.”

Frame

Zo lijkt het protest wel een andere weg in te slaan. Betogingen in Leuven, Brussel of Gent - die telkens enkele honderden tot duizend betogers lokten - hadden een vrij ongeorganiseerd karakter, met ‘simpele’ studenten rechten of seksuologie aan de basis. Zoals Quinten Thollembeek, organisator van een protest in Leuven, die in De Afspraak nogal onwennig aangaf met “heel veel vragen en weinig antwoorden” te zitten.

Volgens Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, belanden protesten wel vaker in een ander frame wanneer ze de grens oversteken. “Ook bij Black Lives Matter zag je dat. In de VS gold vooral het frame van een racistische politie, hier vormde zich een rijke coalitie rond een breder, institutioneel racisme.”

Het juiste frame is belangrijk, zegt van Stekelenburg. Dat venster moet breed genoeg zijn om de achterban van verschillende, losse netwerken te mobiliseren. Maar ook smal genoeg om een snaar te blijven raken. Of de Nederlandse coalitie de juiste balans vindt, moet in Den Haag en Rotterdam blijken.