Even ‘badass’ als bevrijd, even funky als fluïde: wie is zangeres, actrice en activiste Janelle Monáe?

‘I’m looking at a thousand versions of myself and we’re all fine as fuck’, zo kijkt Janelle Monáe naar zichzelf in ‘Phenomenal’, een van de uitschieters op haar nieuwe, uitmuntende plaat The Age of Pleasure. Het typeert de 37-jarige Amerikaanse r&b-vernieuwer. Monáe laat zich niet zomaar definiëren. Ze ontstijgt hokjes en duikt weg voor stempels. Op haar allereerste ep’tje Metropolis, genoemd naar de beroemde sf-film van Fritz Lang, speelde ze een androïde die verliefd wordt op een mens. Drie jaar later, in 2010, vergeleek de pers haar met David Bowie en Prince – de beroemdste kameleons uit de popmuziek – dankzij de opvolger The ArchAndroid, een duizelingwekkende debuutplaat waarin elfendertig muziekgenres door elkaar kringelden.

Ook daar flirtte Monáe met sciencefiction, een obsessie die haar als kind al in de ban hield. Tijdens haar tienerjaren in Kansas City groeide ze op tussen boeken en films vol scifi en fantasy. Al gauw begon ze zelf dat soort verhalen te schrijven en nam ze deel aan de Young Playwright’s Roundtable, een literaire organisatie die haar talent liet ontluiken. “Ik was het soort kind dat schreef over buitenaardse invasies en ruimtewezens die via fotosynthese mijn grootmoeder wilden ontvoerden”, zei ze in de Los Angeles Times. Die fascinatie voor het buitenaardse bleek ten dele puur escapisme: haar vader, een norse vuilnisman, worstelde met een hardnekkige crackverslaving, die het gezin deed uiteenvallen. Vandaag heeft hij zich omgeschoold tot motivational speaker die drugsverslaafden helpt af te kicken.

Naar eigen zeggen houdt Monáe aan die getroebleerde jeugd een ongezond perfectionisme over, het resultaat van haar verlatingsangst en een angst voor afwijzing. “Ik dwong mezelf perfect te zijn zodat niemand bij me zou weggaan”, vertelde ze in de podcast TransLash. Ze hield er wel meer psychologische besognes aan over, zoals een dwangneurose.

Monáe vond zichzelf pas echt terug onder de vleugels van Prince, die haar professioneel en spiritueel adviseerde en een handje toestak op haar tweede plaat The Electric Lady. Aan Prince dankt ze ook haar doorbraakhit ‘Make Me Feel’, een onweerstaanbaar funky nummer dat haar commercieel succes opleverde. Hoe hecht de vriendschap tussen de twee was, blijkt uit een YouTube-filmpje uit die tijd waarin Monáe vlak voor ze het podium op moet een telegram van Prince krijgt toegestopt met daarin een ode aan haar, geschreven op de cadans van zijn wereldhit ‘Kiss’. De zangeres valt er net niet bij in zwijm.

Non-binair

Monáes experimenten met identiteit vonden een concrete uitlaatklep toen ze zich in die periode als panseksueel outte. Haar derde plaat Dirty Computer kun je als een soort overwinningskreet beschouwen: Janelle Monáe is ontketend, seksueel vrij, ontdaan van genderrestricties. ‘Pynk’, een koddig liedje over de schoonheid en de geneugten van de vagina, groeide uit tot een favoriet in lgbtq+-middens. ‘Pink like the inside of your, baby’, zingt Monáe er krols. ‘Pink behind all of the doors, crazy / Pink like the tongue that goes down, maybe / Pink like the paradise found.’

In de online-talkshow Red Table Talk met Jada Pinkett Smith zette ze de puntjes op de i. “Ik ben non-binair”, verklaarde Monáe, “dus ik zie mezelf simpelweg niet enkel en alleen als vrouw. Ik ben een afgeleide van God en ik voel dat God zoveel meer is dan een hij of een zij.”

De bundeling sciencefictionverhalen die ze vorig jaar publiceerde, The Memory Librarian and Other Stories of Dirty Computer, plaatst queer personages in wonderlijke utopieën, in fantasieën over tijdreizen maar ook in totalitaire regimes. “Het is een viering van queerness”, vertelde ze in The New York Times. “Ik zet er trans en non-binair in de bloemetjes. En ik benadruk graag hoe prachtig het kan zijn om het genderspectrum ten volle te omarmen. Zelfs wanneer mensen zich niet op dezelfde manier identificeren als jij, is het erg mooi wanneer diezelfde mensen voor jou in de bres springen.”

Haar liefdesleven weerspiegelt die fluïditeit. Zo werd de zangeres al gesignaleerd met Nate Wonder, een van haar mannelijke muzikanten, en met Formule 1-piloot Lewis Hamilton. Maar ze had ook een romantische relatie met actrice Tessa Thompson, bekend van de Creed-films en de serie Westworld. Ook werd ze even gekoppeld aan Lupita Nyong’o, actrice in 12 Years A Slave en Black Panther. Laatstgenoemde weerlegde de roddels en beweerde dat het slechts over een hechte vriendschap gaat. “Ze heeft een aantrekkingskracht die weinigen onberoerd laat”, sprak ze geamuseerd over Monáe in het tijdschrift Rolling Stone. “Ze is enorm enigmatisch. Ik begrijp waar de speculaties over ons vandaan komen. En ik heb er hoegenaamd niets op tegen om met haar te worden geassocieerd.”

Niet alleen krachtige statements in de pers zoals ‘I am beyond binary’ tekenen Monáe. Ook ‘I will always stand with black women’, zoals dat klonk in Red Table Talk, typeren haar. Ze maakte meer dan eens een vuist tegen seksisme, onder meer in een veelbesproken speech tijdens de Grammy’s van 2018, waarmee ze in het kielzog van MeToo de hashtag #timesup lanceerde. “We come in peace, but we mean business”, zei ze toen. “En voor al wie ons het zwijgen wil opleggen, hebben we maar twee woorden: time’s up.”

Ook de Black Lives Matter-beweging heeft aan Monáe een invloedrijke bondgenoot. “Dit is de eerste keer in mijn leven dat ik mij bedreigd en onveilig voel als jonge zwarte vrouw in Amerika”, zei ze in The New York Times over de extreemrechtse, racistische sfeer in het Amerika onder Trump. “De mensen van wie ik hou voelen zich bedreigd. Ik was mij altijd bewust van de verantwoordelijkheid die je als artiest hebt. Ik wil niet kwaad blijven, ik wil creëren en me triomfantelijk voelen.” Zonder dat ze er erg in had, groeide haar protestlied ‘Hell You Talmbout’ na de moord op George Floyd langzaam uit tot een anthem tegen politiebrutaliteiten. David Byrne tilde het militante, op Afrikaanse percussie geschoeide nummer naar de alternatieve mainstream toen hij het coverde tijdens zijn bejubelde American Utopia-tournee.

Borsten bloot

Weinig verwonderlijk stortte Monáe zich de voorbije jaren op filmrollen waarin ze krachtige, zwarte personages boven zichzelf doet uitstijgen. In Moonlight speelde ze meesterlijk de wereldwijze vriendin van een drugdealer, in Hidden Figures zette ze elegant de wiskundige Mary Jackson neer en in de Netflix-hit Glass Onion: A Knives Out Mystery sprankelde ze als Cassandra Brand. Antebellum, een thriller die de zwarte slavernij aan sciencefiction koppelt, profiteerde van haar als protagoniste, maar de film flopte door het warrige scenario.

The Age of Pleasure, Janelle Monáes gloednieuwe album, schuift een artistieke alleskunner het spotlicht in. Eentje die op seksueel vlak en qua genderidentiteit totaal bevrijd is. ‘My pronouns are free-ass motherfucker and they/them, her/she’, zei ze schalks in een interview met de Los Angeles Times. In de videoclip van de recente single ‘Lipstick Lover’ zit ze op een paradijselijke setting met een heleboel dames in een zwembad te flirten en zit ze even later in ontbloot bovenlijf te chillen met haar homegirls. Niks ranzigheid. Evenmin doet de clip aan als gemakzuchtig schokeffect. Het is, simpelweg, smaakvolle en gestileerde black female empowerment. Op de cover van Rolling Stone prijkt Monáe al even indrukwekkend: als een Egyptische godin, borsten ontbloot, met de handen voor de tepels.

Die voortvarendheid siert ook The Age of Pleasure. Zoals RENAISSANCE van Beyoncé of zoals de recente worpen van rapkeizerin Little Simz buigt The Age of Pleasure de moderne klanken van de zwarte diaspora om tot hyperactuele, geëngageerde popmuziek die op de koop toe nog eens sexy is. Grace Jones doet mee, afrobeatprins Seun Kuti ook, naast de Jamaicaanse dancehallkoningin Sister Nancy en jonge popsterren zoals Ckay en Amaarae. Hippe afrobeats en reggae domineren de boel. Monáe liet zich inspireren door de stomende afrofeestjes die ze met Wondaland organiseerde, haar eigen kunstenaarsgemeenschap die in Californië een thuisbasis vond en die qua filosofie het midden houdt tussen Andy Warhols The Factory en Paisley Park, het studiocomplex van Prince: een vrijhaven voor freaky artistiekelingen en kunstzinnige weirdo’s.

In Wondaland vervelde Monáe tot een onbevreesde beeldenstormer. Enigszins à la Prince en Bowie, jazeker. Nu wil ze school maken. ‘Ain’t seen me like this in a while’, zingt ze assertief in het nieuwe nummer ‘Haute’. ‘I’m young and I’m black and I’m wild.’

The Age of Pleasure is nu uit bij Atlantic Records.