Italiaanse oud-premier Silvio Berlusconi overleden: drie decennia aan de top, ondanks veel schandalen en gesjoemel

De 86-jarige Berlusconi werd vrijdag opgenomen in het San Raffaele-ziekenhuis in Milaan. De dokters meldden dat het ging om een controle vanwege zijn chronische leukemie. Maar de controle werd weliswaar enkele dagen vervroegd, volgens de partijgenoten van de oud-premier. 

Volgens Italiaanse media verslechterde de gezondheidstoestand van Berlusconi na een rustige nacht zeer snel. Hij is vanmorgen gestorven. Deze ochtend werden zijn broer en kinderen Eleonora, Maria, Barbara en Pier Silvio in het ziekenhuis gezien. 

Drie weken geleden mocht Berlusconi datzelfde ziekenhuis in Milaan verlaten. Hij was toen anderhalve maand opgenomen voor een longinfectie als gevolg van de leukemie.

Berlusconi was begin jaren 90 al een geslaagd zakenman en een gewiekst mediatycoon, toen hij bij zijn eerste verkiezingen onmiddellijk gebombardeerd werd tot premier. De meeste politicologen en experts zagen in hem een eendagsvlieg die meesurfte op de anti-politieke mood van het moment. 

Weinigen hadden voorspeld dat hij de daaropvolgende decennia de Italiaanse politiek compleet zou domineren en als een kat-met-negen-levens schandalen, uitschuivers en veroordelingen zou overleven. De voorbije jaren werd hij aan de (uiterste) rechterkant van het politieke spectrum wel overvleugeld door Matteo Salvini en Giorgia Meloni, van respectievelijk de Lega en Fratelli d'Italia.

Berlusconi werd in 1936 in Milaan geboren en studeerde klassieke filologie en rechten aan de universiteit van zijn geboortestad. Na zijn studies volgde de ene kleine job na de andere. Hij begon als stofzuigerverkoper en was zelfs een tijdje huwelijksfotograaf. Meest tot de verbeelding sprekend was wellicht zijn korte carrière als charmezanger. Begin jaren 60 ging hij voluit voor de zakenwereld.

Hij startte als bouwpromotor en profiteerde mee van de snelle economische groei in het naoorlogse Italië. Hij richt de Fininvest op, dat uitgroeide tot een holding met tal van dochterbedrijven. Aanvankelijk waren die gericht op grote bouwprojecten in Milaan, maar Berlusconi zette ook zijn eerste stappen in de mediawereld.

Tegen eind jaren 80 bezat hij verschillende binnen- en buitenlandse tv-kanalen (ondergebracht in het bedrijf Mediaset), een uitgeverij, een filmhuis en een hoop firma's uit het bankwezen. Met Berlusconi als eigenaar van verschillende commerciële zenders veranderde het tv-landschap ingrijpend en deden de showgirls volop hun intrede. 

Met de aankoop van voetbalclub AC Milan werd Fininvest zelfs actief in de sportwereld. Intussen begon Berlusconi meer en meer te dromen van een politieke carrière.

Hij rook zijn kans toen het traditionele Italiaanse partijlandschap begin jaren 90 volledig instortte door Tangentopoli (smeergeldstad), een grootschalig politiek schandaal. De traditionele christendemocratische partij (Democrazia Cristiana) en de socialistische partij (Partito Socialista Italiano) werden ontbonden.

Berlusconi sprong in het machtsvacuüm en richtte zijn rechts-populistische partij Forza Italia op. Hij kwam met een nieuwe vorm van politiek, die volledig op zijn persoon was gericht. 

Berlusconi voelde de onderbuik van Italië feilloos aan, en speelde er handig op in. Hij ging allianties aan met andere rechtse partijen, zoals de xenofobe en separatistische Lega Nord van de flamboyante Umberto Bossi. 

Berlusconi en Bossi verkondigden met het verdwijnen van de oude corrupte partijen het einde van de "eerste republiek". Met het post-fascistische Alleanza Nazionale van Gianfranco Fini trokken ze samen naar de kiezer. Bij de verkiezingen van 1994 haalde het kartel een absolute meerderheid. De partijen vulden het politieke vacuüm rechts op en vormden decennialang de nieuwe rechtervleugel van Italië. 

Berlusconi werd uit het niets voorzitter van de grootste politieke fractie en premier van Italië. Zijn succes was echter van korte duur, want amper zeven maanden later trok de Lega Nord de stekker uit de regering en begon Berlusconi aan een lange oppositiekuur.

Pas in 2001 werd hij opnieuw premier. Hoewel zijn tweede ambtstermijn doorspekt was met schandalen, werd zijn kabinet met bijna vijf jaar de langstzittende naoorlogse regering van Italië. Opmerkelijk lang naar Italiaanse normen: de gemiddelde levensduur van een regering in Italië bedraagt 11 maanden.

Critici waren uiterst bezorgd over de enorme macht die Berlusconi had als mediamagnaat én premier. Hij werd ook herhaaldelijk vervolgd voor belastingontduiking en omkoping, maar ontsnapte vrijwel altijd aan een veroordeling, door eindeloze procedures, verjaring, of door wetten te laten goedkeuren waardoor een vergrijp uiteindelijk niet meer strafbaar was. 

Berlusconi II was vooral bekend door een controversiële mediawet en een hervorming van justitie. Beide wetten kwamen vooral Berlusconi zelf ten goede bij zijn vele rechtszaken.

De regering viel in de lente van 2005 en werd opgevolgd door Berlusconi III, die het amper een jaartje uithield. Na een kort intermezzo van de linkse premier Romano Prodi, werd Berlusconi in 2008 opnieuw premier van zijn laatste regering.

Rond Berlusconi IV hing een nog groter web van corruptie en schandalen dan rond zijn vorige regeringen. Hij werd vervolgd in een twintigtal rechtszaken voor zeer uiteenlopende beschuldigingen: van corruptie over belastingontduiking en illegale partijfinanciering tot seks met minderjarigen, in het Ruby-gateproces waarin hij werd beschuldigd van seks met een 17-jarige. 

Ruby was een van de prostituees van de beruchte "bunga bunga"-seksavonden die Berlusconi hield in zijn villa in Milaan. Hij werd vrijgesproken, omdat er geen bewijs was dat hij op de hoogte was van Ruby's leeftijd. Zelf noemde Berlusconi de feestjes thuis gewoon "deftige diners". 

Berlusconi zat ook niet verlegen om een seksistische, homofobe, racistische of andere provocerende uitspraak. Zo veroorzaakte hij in 2003 ophef door in het Europees Parlement te zeggen dat de Duitse sociaaldemocraat Martin Schulz hem deed denken aan een nazi-kampbewaker. 

Toen Barack Obama net verkozen was tot president van de Verenigde Staten, deed Berlusconi met een van zijn uitlatingen tenen krullen in en buiten Italië. 

Ook zijn uitspraak na de aardbeving in 2009 in L'Aquila (Midden-Italië) waarbij 309 doden vielen en 10.000 gebouwen werden verwoest, deed de wenkbrauwen fronsen.

Maar uiteindelijk bracht niet een van de vele schandalen hem ten val, wel de zware financiële crisis die in 2008 uitbrak. Toen de internationale markten Italië in het vizier kregen, nam Berlusconi onder Europese druk ontslag. In 2011 moest hij de macht laten aan een technocratenregering onder leiding van voormalig Europees commissaris Mario Monti.

Politiek was hij weliswaar nog niet helemaal uitgeteld. Hij herlanceerde zijn partij, ontstaan uit Forza Italia en Alleanza Nazionale, als de Popolo della Libertà en ging als vanouds allianties aan met andere rechtse partijen.

Toch was zijn ster tanende. Het politieke model waarbij rechts onder Berlusconi en de linkse sociaaldemocratische PDI haasje-over om de macht speelden, raakte versleten. Berlusconi moest zijn koppositie in het rechtse kamp afstaan aan nieuwkomer Matteo Salvini, die de oude Lega Nord omvormde tot de Lega, een populistische radicaal-rechtse partij voor heel Italië en niet enkel het noorden. Ook de Vijfsterrenbeweging van komiek Beppe Grillo groeide onverwacht uit tot een nieuwe macht.    

Het politieke landschap was dus opnieuw hertekend en ditmaal was er niet veel ruimte meer voor Berlusconi. Na een veroordeling wegens belastingfraude in 2013 mocht hij tot 2018 bovendien geen politiek mandaat bekleden. Dat nam niet weg dat hij tijdens verkiezingscampagnes alomtegenwoordig bleef als spreekbuis en stemmentrekker voor de rechtse alliantie waar zijn Forza Italia deel van uitmaakte. 

In 2019 werd Berlusconi verkozen in de EVP-fractie van het Europees Parlement. In 2022, op zijn 85e, werd hij zelfs nog verrassend door zijn rechtse alliantie voorgedragen als kandidaat om Sergio Mattarella op te volgen als president van Italië. Zover kwam het echter niet: Berlusconi trok zijn omstreden kandidatuur in toen bleek dat hij op onvoldoende steun kon rekenen. 

Ook deed Berlusconi het voorbije jaar nog van zich spreken. Sinds vorig jaar zat hij in de Italiaanse Senaat namens Forza Italia, dat deel uitmaakt van de coalitie van premier Giorgia Meloni, het nieuwe gezicht van (uiterst) rechts in Italië.

Berlusconi wierp zich meer dan eens op als een stoorzender, door de regering in verlegenheid te brengen met omstreden opmerkingen over de oorlog in Oekraïne. Van zijn goede verstandhouding met de Russische president Vladimir Poetin maakte Berlusconi nooit een geheim, ook niet na de Russische invasie in Oekraïne.   

Gezondheidsproblemen speelden Berlusconi parten. Hij kwam steeds vaker in het nieuws met een wankel wordende gezondheid. In 2016 onderging hij een hartoperatie. In 2020, toen Italië erg zwaar werd getroffen door de coronapandemie, belandde ook Berlusconi met een besmetting in het ziekenhuis. Het was kantje boord. In 2023 werd leukemie vastgesteld na een opname op intensieve zorg. 

Berlusconi's gladgestreken uiterlijk was de laatste jaren mikpunt van spot. Hij werd vergeleken met een wassen beeld van Madame Tussauds of The Mask. 

De grondig gefacelifte Berlusconi - onder meer een oogcorrectie, haartransplantaties en vermoedelijk botox - probeerde er als tachtiger fris en jeugdig uit te zien en stak dat niet onder stoelen of banken, integendeel. "Diegenen die het kunnen betalen, hebben de plicht zichzelf op de best mogelijke manier te presenteren", vond hij van plastische chirurgie.