Rechts-populisten bepalen steeds meer de toon van de Europese politiek, en Berlusconi is de wegbereider geweest

Het is, letterlijk, een herinnering uit een ander politiek tijdperk. Eind jaren negentig diende de linkse ACW-vleugel op het congres van de toenmalige CVP een motie in om de Forza Italia van Silvio Berlusconi uit de Europese EVP te gooien. Zwaargewichten Jean-Luc Dehaene en Herman Van Rompuy rolden eens met de ogen. De zetels van Forza in het Europees Parlement waren belangrijk om de EVP-macht te bestendigen, daar kon geen moreel principe tegenop. Officieel heette het dat de EVP rechts-populistische outsiders als Berlusconi liever in de christendemocratische familie hield om ze op het democratische spoor te houden.

Vandaag mag je stellen dat die strategie spectaculair mislukt is. Door uitgekiende deals is de EVP weliswaar nog altijd het grootste en machtigste blok in het EP, maar in kernlanden als België, Nederland, Frankrijk en zelfs Duitsland is de christendemocratie in verval. Rechts-populisten schieten daarentegen overal uit de grond, in allerlei vormen en kleuren. Rechtstreeks of onrechtstreeks bepalen zij steeds meer de toon van de Europese politiek. Van dit ‘neopopulisme’ is de nu overleden Silvio Berlusconi de wegbereider geweest.

Berlusconi mag dan wel de langst zittende premier in het naoorlogse Italië geweest, zijn binnenlandse politieke erfenis is vrij beperkt. Als politicus vormde hij een hoogst Italiaanse synthese van een charmezanger (die hij in het diepst van zijn gedachten ook echt wou zijn), een conservatieve macho en een affairistische zakenman met maffiaconnecties. Hij veroverde kiezersharten als geen ander maar wist, behalve voor eigen rekening, telkens vrij weinig met dat mandaat aan te vangen. Niet toevallig betekende de voor Italië catastrofale eurocrisis zijn politieke zwanenzang: als het ernst wordt in het beleid, bukken de Berlusconi’s van deze wereld voor de verantwoordelijkheid.

Toch was zijn impact groot. Berlusconi toonde een generatie Europese populistische politici de weg. Zonder hem zou de loopbaan van een Viktor Orban in Hongarije, Boris Johnson in het VK, of Mateusz Morawiecki in Polen en nog vele anderen er helemaal anders uitgezien hebben. Wat Berlusconi hen leerde, was dat het volk bereid is zijn leiders vele kwalen te vergeven als die leiders het bestaande politieke systeem maar een schop onder de kont geven in naam van het vaderland.

Zulke spektakelpolitiek kon je mediamagnaat-politicus Berlusconi wel toevertrouwen, net als een Donald Trump in de VS. Het idee van politiek als entertainment en rookgordijn, waarbij elke dag wel ergens een deksel van de pot vliegt, is bij hem begonnen. En zoals we dagelijks in alle nieuwe en oude media kunnen aanschouwen, heeft die spektakelpolitiek ook België bereikt. Het resultaat is groeiende vervreemding tussen politiek en burger, maar juist op die puinhoop van onbehagen voelt de populist zich thuis.

Berlusconi laat nog een politieke erfenis na. Hij hernormaliseerde uiterst rechts in de politiek via voortdurende allianties. Huidig premier Meloni mag hem dankbaar zijn. Maar ook op dit punt blijft de invloed lang niet beperkt tot Italië alleen.