Eerste Amerikaanse klimaatzaak gaat van start: 16 jongeren dagen staat Montana voor de rechter

Drie jaar. Zo lang heeft het geduurd voor de eerste klimaatzaak in de Amerikaanse geschiedenis, "Held v. Montana", een rechtbank bereikte. De rechtszaak, die vandaag startte, zal twee weken duren. Zestien (jonge) inwoners dagen er hun staat voor de rechter omdat die te weinig zou doen om hun gezondheid en toekomst te garanderen. Ze worden daarin bijgestaan door klimaatexperten.

Dat er zich uiteindelijk een rechter zal uitspreken over hun zaak, is bijzonder. Wereldwijd wonnen klimaatactivisten al gelijkaardige rechtzaken in Nederland, Frankrijk, Ierland, en ook in ons land. Maar in de VS liepen tientallen gelijkaardige klimaatzaken waarin inwoners hun staten voor de rechter daagden, op een sisser af. Ze haalden niet eens de rechtbank.

Dat het in Montana wel gelukt is, heeft te maken met de grondwet van de staat. Die bepaalt sinds 1972 dat de regering "het milieu gezond en schoon moet houden". Er zijn maar een paar Amerikaanse staten die zoiets in hun grondwet hebben ingeschreven, waaronder Pennsylvania, Massachusetts en New York.

De zestien activisten en hun advocaten zullen die passage in de grondwet aangrijpen om te argumenteren dat Montana daarin gefaald heeft. Ze klagen aan dat de staat fossiele-energieprojecten is blijven ontwikkelen terwijl de klimaatverandering hun gezondheid ondermijnt, bijvoorbeeld door ongezonde rook van bosbranden en uitdrogende rivieren. "De staat heeft verschillende vergunningen afgeleverd voor grote fossiele-energieprojecten die een enorme uitstoot van broeikasgassen hebben veroorzaakt", argumenteert advocaat Roger Sullivan. "Elke ton CO2 die we uit de lucht houden, maakt een verschil."

De vraag is of districtrechter Kathy Seeley brood zal zien in dat argument. De advocaten van de tegenpartij argumenteren dat er geen direct verband is tussen de uitstoot van de staat Montana en de klimaatrampen waar de activisten de staat van beschuldigen. Ook zeggen ze dat "de uitstoot van Montana gewoon te minuscuul is om een verschil te maken. De klimaatverandering is een wereldwijd probleem waarbij Montana slechts een toeschouwer is".

Uiteindelijk zal de rechter zich moeten uitspreken over één welbepaald element van de milieuwet van Montana, die bepaalt dat agentschappen van de staat nieuwe ontwikkelingen altijd moeten afwegen tegen de gezondheid van het milieu. Maar broeikasgassen en hun klimaatimpact zijn daarin niet opgenomen. Het zal aan Seeley zijn om te bepalen of die uitzondering al dan niet ongrondwettelijk is.

Mogelijks kan de uitspraak in deze zaak gevolgen hebben voor gelijkaardige Amerikaanse klimaatzaken. Binnenkort komt bijvoorbeeld de zaak "Juliana v. United States" voor de rechter, die in 2015 werd aangespannen. Daarin beschuldigen 21 Amerikaanse jongeren hun land ervan hun toekomst in gevaar te brengen door te blijven investeren in fossiele energie.