Hoe een freelancer mee over je bouwvergunning beslist: gemeenten huren steeds vaker personeel bij privébedrijven  

"Nog geen enkele voldoende gediplomeerde kandidaat heeft zich aangeboden", zucht burgemeester Dieter Wouters (CD&V) van Wuustwezel. "Omgevingsdossiers kan je niet laten liggen, dus zijn we blij met de oplossing die we gevonden hebben."

Ook in Geetbets worden de bouwaanvragen mee verwerkt door een freelancer. "Dat kost ons veel geld", zegt burgemeester Jo Roggen (Open VLD). "Voor die twee dagen waarop we hem laten komen, zou ik een voltijdse kracht kunnen betalen." Collega-burgemeester Wouters maakt zich zorgen. "Ik hoop dat we niet de weg van de zorg op gaan: dat mensen ontslag nemen om dan via een dienstenbedrijf hier net hetzelfde te komen doen." 

Zo'n vaart zal het niet lopen, volgens Steven de Vos, CEO van Public Staffing. Bedrijven als Public Staffing richten zich specifiek op ondersteuning van lokale besturen. De Vos heeft voldoende personeel in huis om een zo goed als volledig gemeentehuis te doen draaien.

"We zouden dat inderdaad kunnen voor een maand of twee, maar dat is absoluut niet onze bedoeling", zegt de Vos. "We vangen tijdelijk personeelsproblemen op met ervaren mensen die hun ervaring ter beschikking stellen van het lokale bestuur. We willen mensen niet losweken van de openbare dienst."

Toch vertrekken er wel degelijk werknemers bij een lokaal bestuur om dan te gaan werken bij bedrijven die door lokale besturen worden ingeschakeld. Michael (37) bijvoorbeeld. Hij werkte 13 jaar voor een lokaal bestuur en werkt nu voor drie gemeenten tegelijk. "Sommige elke week, andere om de twee weken."

Michael praat bij een klant niet over andere klanten, dus vertelt hij ook ons niet in welke gemeenten hij nu aan het werk is. "Als ik in een gemeente de functie van diensthoofd mobiliteit invul, zoals nu, ben ik deel van die organisatie. En de volgende dag is dat ergens anders, met dezelfde toewijding. Dat vraagt veel vertrouwen, maar dat is voor alle partijen helder." 

Maar als hij nu nog steeds voor een lokaal bestuur werkt, waarom is hij er dan weggegaan? "De weerstand en starheid werden me echt te veel. Van de structuren, van de collega's én van de lokale politiek. Maar als freelancer kan ik daar veel beter mee om: mijn taak is helder omlijnd en tijdelijk. Nu heb ik veel meer het gevoel een frisse wind te kunnen zijn in een soms starre organisatie."

Joos Gysen van Mondea, dat via dochterbedrijf Servantes ook gemeentepersoneel levert, nuanceert Michaels verhaal. "Er zijn inderdaad mensen die bij een lokale overheid vertrekken om bij ons te komen werken. Maar dat zijn uitzonderingen."

Steven de Vos van Public Staffing kleeft er cijfers op. "67,4 procent van ons personeel komt uit de privé. Dus beweren dat we personeel uit de publieke sector wegzuigen, om er tegen hogere kosten terug in te pompen, klopt gewoon niet." 

Beide bedrijven hebben samen rond de 200 personeelsleden ter beschikking voor de Vlaamse steden en gemeenten. Ze beweren in 150 tot 200 van de 300 Vlaamse gemeenten actief te zijn. Daar moet je dan nog een aantal kleinere spelers bij optellen. Ook enkele intercommunales leveren op die manier personeel aan gemeenten. Als je alles samen bekijkt, kan je rustig stellen dat vrijwel elke Vlaamse gemeente vroeg of laat een beroep doet op deze vorm van tewerkstelling. 

"We zaten onlangs samen met alle Limburgse burgemeesters en dan hoor je dat wel: iedereen heeft ermee te maken", vertelt Marco Goossens, burgemeester van Oudsbergen. Ook in Oudsbergen springt er af en toe iemand bij op ruimtelijke ordening, en ook het diensthoofd Vrije Tijd is er freelance. "Maar dat is maar tijdelijk. Al blijven we nood hebben aan nieuwe mensen."

"We moeten vooral een aantrekkelijke werkgever zijn", zegt Goossens. "En eerlijk gezegd: de fusie heeft daarbij geholpen." Oudsbergen ontstond in 2019 uit het samengaan van Opglabbeek en Meeuwen-Gruitrode. "Als kleine gemeente moeten je mensen alles kunnen", gaat Goossens verder. "Maar in een grotere gemeente kan je personeel laten specialiseren en doorgroeien. Dan heb je iets te bieden als organisatie."

Al is schaalvergroting niet altijd een oplossing. Turnhout is al een centrumstad en werkt als "Regio in Transitie" samen met Oud-Turnhout, Beerse, Vosselaar en sinds kort ook Kasterlee en Lille. "Wat Genk en Hasselt nu gaan doen, doen wij al 20 jaar", zegt Paul Van Miert (N-VA) burgemeester van Turnhout. "Maar geschikt personeel vinden, blijft moeilijk." Naast de functie van algemeen directeur van de stadsadministratie lopen er nog twee sollicitatieprocedures voor managementfuncties. "Die plekken worden momenteel inderdaad door externen ingevuld."

Hoeveel van het lokale budget er op die manier besteed wordt aan dienstverlenende bedrijven, is niet bekend. Maar de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten merkt wel duidelijk een toename in de uitbesteding van taken door lokale besturen en maakt zich zorgen.

"Niet alleen door het kostenplaatje, want dat is niet houdbaar. Maar ook: wat gebeurt er met de expertise? Ruimtelijke ordening bijvoorbeeld is een kerntaak van de gemeenten. Om daar onafhankelijk in te kunnen handelen, moet je die kennis zelf in huis hebben", zegt Nathalie Debast van de VVSG. 

"Een bouwaanvraag loopt soms vijf of zeven jaar, zeker als er beroep wordt aangetekend bijvoorbeeld. Dan is het wel belangrijk dat er continuïteit is, ook voor het vertrouwen van de burger", bevestigt Dieter Wouters, burgemeester van Wuustwezel. "Met eigen personeel bouw je die continuïteit op."

Alexandra Thienpont (CD&V), burgemeester van Kortenberg, geeft het voorbeeld van het diensthoofd Burgerzaken in haar gemeente. Die gaat binnenkort met pensioen. "Dat is een pak ervaring die vertrekt. Die ervaring moet opnieuw worden opgebouwd. Dat kan niet met externen, maar voorlopig zal het dat wel worden." 

"De lokale overheden zijn de overheden van de toekomst. Ze kregen er de laatste jaren steeds meer bevoegdheden bij: de OCMW's, integrale veiligheid enzovoort", zegt Lieven Janssens, onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen én burgemeester van Vorselaar. "We zien die outsourcing gebeuren onder onze ogen en we moeten ons daar echt vragen bij stellen."

Met al die extra taken zou eigenlijk moeten geïnvesteerd worden in de bestuurskracht van gemeenten, vindt Lieven Janssens, maar hij ziet weinig van die broodnodige investeringen: "Dat gemeenten taken moeten uitbesteden aan freelancers wijst eerder op het tegendeel."