Examens geschrapt door lerarentekort: ‘Bij sommige gevolgen staan we nog niet genoeg stil’

Op de middelbare school Sint-Donatus in het Brabantse Merchtem puffen leerlingen dezer dagen boven hun examenformulieren, maar voor een deel van hen weegt de eindsprint naar de zomervakantie wat minder zwaar dan anders. Dit jaar maken bepaalde klassen voor de vakken Frans, aardrijkskunde en Engels geen traditioneel examen.

Een noodzaak, legt directeur Lieve Caluwaerts uit. Door het lerarentekort vielen verschillende lessen maandenlang weg en kregen leerlingen onvoldoende de kans om de leerstof te verwerken. “Per vak proberen we daarom af te wegen hoe we tot een faire beoordeling kunnen komen”, vertelt ze. Sommige examens worden aangepast zodat enkel de gedoceerde leerstof getoetst wordt, anderen worden volledig geschrapt.

Sint-Donatus is lang niet de enige school die zich door het lerarentekort genoodzaakt ziet om de examenperiode te hertekenen. Een bevraging van Het Nieuwsblad toont aan dat vooral het secundair onderwijs momenteel met problemen kampt. Op basisscholen kunnen zorgleerkrachten makkelijker inspringen om leerstof over te brengen, maar in het middelbaar onderwijs is dat veel minder evident. Daardoor geeft 40 procent van de 47 bevraagde directeurs aan examens voor middelbare scholieren aan te passen of zelfs volledig te schrappen.

Op Sint-Donatus krijgen scholieren zo eenmalig een openboekexamen, maar niet alle scholen worden enthousiast van zulke oplossingen. Op het Don Bosco Instituut in Gent koos directeur Dirk Kerckhoven ervoor om het examen voor Grieks in het derde jaar en dat voor chemie in het vijfde jaar volledig te annuleren. “Als we het gat weer dichtrijden, geven we het signaal dat we het wel oplossen. Terwijl er structurele oplossingen voor het lerarentekort moeten komen.”

‘Leerlingen zijn dupe’

De frustratie van de directeurs is begrijpelijk. “Je kan niet verwachten dat leerlingen alle stof zelf verwerken”, vindt ook onderwijsonderzoeker Jan Vanhoof (UAntwerpen). Hij heeft begrip voor de moeilijke situatie waarin scholen zich bevinden, maar merkt wel op dat examens annuleren niet zonder gevolgen blijft. Zo biedt de examenperiode kansen om intensief met leerstof bezig te zijn en dreigt die leerprikkel voor bepaalde scholieren nu weg te vallen.

Caluwaerts wil de gemiste leerstof volgend schooljaar inhalen, maar er is geen garantie dat er dan een leerkracht zal zijn om alles uit te leggen. “Een leerling die in goede omstandigheden leeft en ondersteuning krijgt, kan veel compenseren”, zegt pedagoog Pedro De Bruyckere (Universiteit Utrecht). “De leerlingen bij wie dat niet het geval is, dreigen hier de dupe van te worden.”

De ongelijkheid dreigt bovendien verder toe te nemen omdat scholen met een groter aantal leerlingen uit lagere socio-economische klassen volgens internationaal onderzoek vaker met een ernstig lerarentekort kampen. De situatie was ook los van die personeelsproblemen al vrij precair: de opgelopen kennisachterstand uit de coronacrisis is nog altijd niet volledig ingehaald. Een examenperiode is daarom niet alleen belangrijk om leerlingen de kans te bieden om de informatie te verwerken, maar ook om na te gaan hoe het met hun kennis gesteld is.

“Voor de kernvakken uit een opleiding wordt het zonder examen lastig om een goed advies te geven”, zegt Vanhoof. Dat is jammer voor leerlingen die mogelijk tussen de mazen van het net glippen en naar een volgend jaar overgaan of een bepaalde studierichting aanvatten zonder dat ze daar echt klaar voor zijn, maar veel alternatieven zijn er niet. “Als er geen examen is door afwezigheid van een leerkracht en je geeft een leerling toch een negatief advies, weet je dat je in moeilijke papieren kan komen.” Scholieren krijgen zo sneller het voordeel van de twijfel, al is het onwaarschijnlijk dat die beslissing ook op lange termijn positieve gevolgen heeft. Wie cruciale kennis mist, loopt vroeg of laat tegen de lamp.

Zowel Katholiek Onderwijs Vlaanderen als het gemeenschapsonderwijs (GO!) laten weten dat ze voorlopig weinig signalen over geschrapte examens binnenkrijgen. Er zijn dan ook nog geen concrete richtlijnen over welke elementen scholen in overweging moeten nemen wanneer ze de finale evaluatievorm bepalen. Volgens De Bruyckere is het echter belangrijk dat docenten uit verschillende leerjaren net als tijdens de coronacrisis goed over het lesmateriaal overleggen. Door aan te stippen waar eventuele hiaten in de kennis zitten, kunnen scholen de continuïteit garanderen en korter op de bal spelen.

Al zijn er ook daar limieten aan wat in tijden van een nijpend lerarentekort kan worden opgelost. Scholieren uit het zesde middelbaar krijgen geen vanzelfsprekende kans om hun kennis in een volgend schooljaar nog bij te spijkeren. “Dat kan gevolgen hebben waar we nu nog onvoldoende bij stilstaan”, zegt De Bruyckere. Scholieren die met een wiskundige kennisachterstand afstuderen, kunnen bijvoorbeeld minder geneigd zijn om zich tijdens hogere studies toe te leggen op dat vak. Zo dreigen nieuwe knelpuntberoepen te ontstaan. “Het zijn trage evoluties, maar op een bepaald moment moeten we ze wel doorbreken.”