Is er nog een treinbegeleider te zien op de laatste avondtreinen? Onze reporter ging undercover en deed de test

 's Avonds laat de trein nemen, maar je niet helemaal veilig voelen. Het is voor veel mensen een herkenbaar gevoel. Vorig jaar getuigde de Brusselse Romi nog over hoe ze meer dan een half uur lang werd lastiggevallen op de trein. Een getuigenis die enorm veel bijval kreeg op sociale media. 

Als je als reiziger in zo'n onveilige situatie terechtkomt, kan je het gratis noodnummer van Securail bellen. Die veiligheidsdienst van de NMBS is 24/7 bereikbaar en kan meestal ter plaatse komen in een van de volgende stations. Voor dringende hulp raadt de NMBS aan om de treinbegeleider aan te spreken. Maar laat die treinbegeleider zich nog wel zien tijdens avondritten? En is die makkelijk vindbaar in geval van nood? 

Onze redactie nam de proef op de som. Met verborgen camera nam onze reporter 12 treinen na negen uur 's avonds in Brussel en tussen de grootsteden. Bij vertrek van de trein in elk station zagen we meestal wel een treinbegeleider verschijnen om het fluitsignaal te geven. Alleen bleek die bij 9 van de 12 ritten erna spoorloos te verdwijnen. Kaartjes werden niet gecontroleerd. Eenmaal de trein vertrokken was, liet de begeleider zich niet meer zien.

Ook verschillende reizigers die we spraken tijdens onze ritten bevestigen dat ze laat op de avond weinig controleurs tegenkomen. "Ik heb me nog nooit beschermd gevoeld door een controleur", vertelt een jonge vrouw. "Het lijkt gewoonweg geen prioriteit voor de NMBS." 

Op de laatste avondrit tussen Brussel en Oostende gaan we zelf op zoek naar een begeleider. De sfeer wordt wat grimmiger door enkele dronken passagiers. Na wat heen en weer lopen, blijkt dat één van de twee aanwezige treinbegeleiders zichzelf heeft opgesloten in een aparte wagon. De toegangsdeur naar het rijtuig is geblokkeerd, waardoor we geen hulp kunnen vragen. 

"De begeleiders hebben een eigen ruimte waar ze persoonlijke spullen kunnen achterlaten", zo reageert Bart Crols, woordvoerder van de NMBS. "Ze voeren er ook administratieve taken uit zoals een treinverslag opstellen over de staat van de trein. Maar het gaat voor alle duidelijkheid slechts om een compartiment dat daarvoor is voorzien. Een volledig rijtuig zomaar innemen, mag niet." 

Tijdens de rit tussen Brussel en Leuven zien we hoe een begeleider na het fluitsignaal zich in eerste klas zet om een boek te lezen. Ook dat blijkt niet toegestaan. "Treinbegeleiders hebben geen pauze tijdens hun dienst", klinkt het. Al moeten ze maar één keer per rit verplicht rondgaan ter controle. "

En de administratieve taken nemen doorgaans weinig tijd in beslag. Op verschillende andere ritten merken we dat de begeleiders vaak bij de machinist gaan zitten. "Maar niet iedereen in uniform is aan het werk. Misschien was die persoon onderweg naar zijn werk", laat Crols weten.

"Het kan zijn dat collega's zich op bepaalde trajecten minder laten zien omdat ze schrik hebben voor agressie. Ik weet dat bepaalde vrouwelijke collega's zich minder veilig voelen", vertelt een treinbegeleider ons tijdens één van de ritten.

Maar dat ontkent de NMBS stellig. "Ondanks dat ons personeel de afgelopen jaren steeds vaker te maken krijgt met agressie, blijven onze treinbegeleiders zich inzetten ten bate van de reiziger. Ook in moeilijke omstandigheden dus", nuanceert Crols. "Wij zijn op dit moment extra personeel aan het rekruteren, zowel treinbegeleiders als security-agenten, om zo het algemene gevoel van veiligheid te verhogen."

"Wij zullen er alles aan doen om ieders veiligheid te waarborgen, maar dat is natuurlijk ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Tijdens de opleiding wordt trouwens wel aangeleerd om zich in conflictsituaties te verwijderen en Securail te bellen."

"Securail? Daar kan ik na 22 uur niet meer op rekenen", zo stelt een andere begeleider die we onderweg spreken. De veiligheidsagenten blijken enkel in de vijf grootste stations 24/7 aanwezig te zijn. "In de andere grotere stations streven we naar een permanentie tussen de eerste en de laatste trein. Elders worden de agenten dynamisch ingezet, waar zich de grootste risico's stellen", duidt Crols. "En de noodcentrale is telefonisch wel permanent bereikbaar." Vorig jaar waren er zo'n 6.600 oproepen naar Securail en 32.300 interventies.

De veiligheidsagenten van Securail werken nauw samen met de politie. Die stelde in de eerste zes maanden van vorig jaar zo'n 7.900 overtredingen vast in de trein of metro en in de stations. Meestal ging het om diefstal en afpersing. Maar er waren bijvoorbeeld ook meer dan duizend inbreuken rond drugs en een honderdtal rond zedenmisdrijven. Bovendien steeg het aantal inbreuken rond zedenmisdrijven van 160 in 2019 naar 234 in 2021. 

Toch zegt 94 procent van de reizigers zelf zich wel veilig te voelen op de trein. Het veiligheidsgevoel bij de reizigers wordt gemeten via een enquête bij jaarlijks zo'n 4.000 mensen. In het station voelden 90 procent zich veilig. Op de parking van het station gaat het om 88 procent. 

Al meet de bevraging enkel het algemeen veiligheidsgevoel. De reizigers worden gedurende de dag aangesproken in de stations en krijgen vervolgens een link naar de enquête toegestuurd via e-mail. "Er wordt daarbij onder andere rekening gehouden met hoe vaak ondervraagden de trein nemen", laat de NMBS weten. Maar aparte vragen over hun veiligheidsgevoel laat op de avond zijn er niet. Ondanks dat net dan veel passagiers zich minder op hun gemak en minder beschermd voelen. 

Volgens ACOD Spoor heeft de verminderde zichtbaarheid van treinpersoneel verschillende oorzaken. “Door besparingen is de operationele ondersteuning in stations verminderd. De aanwezigheid van spoorwegpolitie is afgebouwd door de vorige minister van Binnenlandse Zaken, controleteams en extra controlebedienden worden ingezet als boordchef om maximaal treinen te kunnen laten rijden, de aanwezigheid van Securail is beperkt tot een beperkt aantal stations en ook op de aanwezigheid van stationspersoneel werd er sterk bespaard.”

"We zijn het beu", reageert de onafhankelijke vakbond OVS scherp. "Er werd ons een nieuw anti-agressieplan voorgesteld, maar dit plan is verre van voldoende. Er ontbreken cruciale maatregelen die broodnodig zijn om de veiligheid op en rond de treinen te verhogen. Denk aan de installatie van toegangspoortjes, een walkietalkie voor al het personeel, en een algemene uitbreiding van het Securail- en treinbegeleidingspersoneel."