Het wettenarsenaal moet het mogelijk maken en het moet ook in de tijdgeest zitten. Dat niemand naar het Hof van Cassatie ging en er evenmin een onderzoek door de Hoge Raad voor de Justitie komt, toont dat er een pleinvrees is om de vraag te stellen. Dat is op zich een reden om het wél te doen.
De uitkomst van de vraag is té belangrijk om ze niet te stellen. Mocht het zo zijn dat er opnieuw ongelijkheid is gekomen tussen de burgers in dit land is dat immers een miskenning van de voornaamste verworvenheid van de Franse revolutie, van L'égalité, en een terugkeer naar het ancien régime waarin klassenjustitie een vast gegeven was.
Dat er ook in dit land nog overblijfselen waren van een klassenjustitie blijkt uit meerdere dossiers die alle te maken hebben met wat vooral in Vlaanderen lange tijd als een bevoorrechte klasse werd aanvaard. Het stond lange tijd op de frontpagina van Vlaanderens kwaliteitskrant: “Alles voor Vlaanderen” maar ook “Vlaanderen voor Kristus”.
Wat het laatste betekende, werd erg duidelijk in een onderzoek naar de vermoedelijke moord, veertig jaar geleden, naar een in Dendermonde verdwenen kloosterzuster. De parketmagistraat, zoon van de hoofdredacteur die “Kristus” op de voorpagina had gezet, heeft het dossier tot aan zijn pensionering in eigen hand gehouden. In 1999 werd een getuigenverklaring die een doorbraak in het onderzoek mogelijk maakte en op een bijkomend misdrijf wees, voor ongelezen gehouden: er gebeurde niets mee.
Recentelijk werd het onderzoek naar mogelijk schuldig verzuim bij de behandeling van klachten over misbruiken in de kerk, de huiszoekingen in Operatie Kelk, bemoeilijkt door tussenkomst van de toenmalige justitieminister Stefaan De Clerck. Die organiseerde een parallelle samenwerking tussen het parket en een commissie van de kerk, wat verwarring bracht en door een parlementair onderzoek omschreven werd als een gevaarlijk precedent. Uiteindelijk verdween een deel van het dossier omdat het door een poetsvrouw in de papiermand zou zijn gestoken en werden alle overtuigingsstukken in een niet reglementaire procedure aan de kerk teruggegeven.
Verstoord evenwicht
Wat in Vlaanderen aan het geïnstitutionaliseerde katholicisme was toegelaten, werd in het niet katholieke Wallonië aan het even ingeburgerd socialisme voorbehouden. Het gewestelijke parlementaire onderzoek naar Publifin, een verzelfstandigd overheidsbedrijf, toonde alle vormen van de nieuwe graaicultuur van de veelal socialistische mandatarissen.
Zoals dat in iedere maatschappijhervorming het geval is, kan je ook in de laatste een kantelmoment herkennen. Onder druk van de Amerikaanse president Ronald Reagan en de Britse eerste minister Margaret Thatcher werd het privébelang opnieuw voor het gemeenschappelijke gesteld en de rol van de staat verdrongen door deze van het commerciële initiatief.
Niemand kan nog ontkennen dat dit tot vormen van extreem liberalisme heeft geleid en dat de gevolgen ervan het evenwicht in de maatschappij ernstig hebben verstoord. Het moet worden toegegeven dat de gewone burger er in vergelijking met de vorige toestand beter van geworden is. Hij kan zich nu de luxe permitteren die voor hem voordien ondenkbaar was. Tegelijk is er een nieuwe ongelijkheid uit ontstaan: 1% van superrijken bezit meer dan de rest van de wereld. Dergelijke machtsverstoring kon en kan niet zonder gevolg blijven.
Wie een kwarteeuw geleden zou voorgesteld hebben om gerechtigheid afkoopbaar te maken, zou als asociaal zijn weggezet. Op vraag van het kapitaalkrachtige cliënteel maakte de justitieminister geworden zakenadvocaat Koen Geens in 2011 een wet die het mogelijk maakte. Hoewel 80% van de bevolking het niet wilde, werd de wet door het parlement gesluisd.
Zelfs een al voor de strafrechter hangende zaak van megafraude werd beëindigd door een geheime deal waarbij de rechter buiten zake werd gesteld en een uitspraak over schuld en boete werd vervangen door de enkele betaling van een geldsom om een even geheime deal over de verkoop van gevechtshelikopters door het Franse Elysée mogelijk te maken.
Omdat de wetgever zich bedrogen voelde, werd er een parlementair onderzoek over gevoerd. Hoewel in Kazachgate alle “disfuncties” aan het licht werden gebracht en werd aangetoond dat de drie machten er op het hoogste niveau door werden ontwricht, werd in de besluitvorming alles blauwblauw gelaten.
Vervolging afkopen
Uit een onderzoek van De Tijd, Knack en Le Soir blijkt dat sinds de controversiële afkoopwet in 2011 is ingevoerd 1.530 mensen en rechtspersonen de kans kregen hun vervolging af te kopen. Ze betaalden 1.085 miljard euro aan de staat om een veroordeling te ontlopen. Dat gebeurde vooral in fraudezaken. Opvallend is dat het vaak geheime deals bleven: negen op de tien schikkingen werden nooit publiek gemaakt.
De betekenis van deze vaststelling kan niet worden onderschat. Dat er als compromis 1 miljard euro werd betaald, roept de vraag op hoeveel er werkelijk werd gefraudeerd. Ruim 1.500 mensen en rechtspersonen betekent een kleine fractie van de bevolking. En waarom moest het geheim worden gehouden?
De sociale en maatschappelijke gevolgen konden niet worden ontzien. Het Grondwettelijk Hof keurde de wet af omdat er geen rechterlijk toezicht was op de geheime deals. De eerste herstelwet maakte dat toezicht mogelijk. Een tweede bracht deze wijze van strafrechtelijke afdoening onder de vereisten van het eerlijke proces en verplichtte tot een openbare behandeling.
De “andere” behandeling in dossiers die de kerk aanbelangen, volgt uit de vaststellingen in de dossiers van de verdwijning van zuster Gabrielle en dat over de Operatie Kelk. In het eerste werd intussen door het parket-generaal in Gent besloten er geen verder gevolg aan te geven.
Over de “onbehoorlijkheid” van de afkoopwet kan nog moeilijk getwist worden: afgekeurd en tweemaal gewijzigd. Welk het strafrechtelijke gevolg is van het verslag dat door de parlementaire onderzoekscommissie Publifin over de vastgestelde misdrijven werd gemaakt, valt af te wachten.
Geheime deal voor 3M
Intussen loopt in Vlaanderen een aangehouden betwisting over het grootste bouwproject ooit, de Oosterweelverbinding. Daarin zijn twee facetten te onderscheiden, enerzijds het project zelf en anderzijds de ontdekking van de grootste milieuverontreiniging ooit.
Het project zelf wordt voorgesteld als een noodzaak om de totaal overbelaste Antwerpse ring te ontlasten. De achterliggende reden ligt in het plan van de havenbazen om de containercapaciteit gevoelig te verhogen, wat de overbelasting van de ring even gevoelig verhoogt. De ontdekking van de pollutie door forever chemicals PFOS maakt het bijkomende probleem even groot als het oorspronkelijke.
En ook hier moet de vraag naar klassenjustitie worden herhaald. Feit is immers dat de Europese en eigen decretale regelgeving, de verplichting om alle schade door chemiebedrijf 3M te doen betalen, niet enkel werd miskend maar er ook een dadingovereenkomst werd gemaakt om de aanvankelijk opgestelde dagvaarding in schadevergoeding voor de rechter te vervangen door een geheime deal waarbij de schade in de nek van de belastingbetaler werd gelegd.
Wie kan aan de hand van voorgaande dossiers betwisten dat het extreem liberalisme tot een nieuwe vorm van klassenjustitie heeft geleid? Daaruit volgt de vraag wat het instituut dat moet zorgen voor het openbaar belang, het “openbaar” ministerie, er aan doet om de nieuwe ongelijkheid, die meermaals criminele vormen aanneemt, te bestrijden.
Ook daarover werd parlementair onderzoek gevoerd. In het Fortis-onderzoek werd vastgesteld dat ook rechters in de fout zijn gegaan en het geheim van de beraadslaging tussen hoge magistraten om politieke reden werd doorbroken. In Kazachgate werd vastgesteld dat twee hoge parketmagistraten hun boekje volledig te buiten gingen. In andere dossiers, zoals over mogelijke belangenvermenging in Antwerpse bouwdossiers, moet een ware pleinvrees van het parket worden opgemerkt.
Het is dezelfde pleinvrees die ook in het Reuzegom-dossier kan onderkend worden. Het parket tekende geen cassatieberoep aan. Nochtans kunnen er ernstige vragen gesteld worden over het verschil tussen een vermelding op een zittingsblad en een rechterlijke uitspraak, over de gevolgen ervan op de door het hof van beroep vastgestelde nietigheid die leidde tot de verplichting voor dat hof om de gehele zaak naar zich toe te trekken, en over het verschil tussen de bestraffing van de door het parket gevorderde opzettelijke en door het hof geïnterpreteerde onopzettelijke misdrijven.
Daardoor werd een duidelijk antwoord op de blijvende vragen ontweken. Ook het besluit van de Hoge Raad voor de Justitie om er geen onderzoek over te doen ligt in dezelfde lijn.
Hoewel die raad wél een onderzoek deed in de dossiers naar de dood van de Slowaak Jozef Chovanec en Julie Van Espen, stelt hij uiteraard niet blind te zijn voor de emoties die het arrest in de samenleving heeft losgemaakt en vindt het positief dat het maatschappelijke debat wordt gevoerd.
Toch kan de raad geen bijzonder onderzoek naar de zaak-Sanda Dia voeren omdat “de raad zich op geen enkele wijze mag uitspreken over de inhoud van een rechterlijke beslissing”. Dat kan niet en dat vraagt niemand. Een onderzoek over het fenomeen klassenjustitie is evenwel wél mogelijk. Dat is wat de burger vraagt en wat nu door zijn vertegenwoordigers kan worden gevoerd.
