Europa krijgt waarschuwing over omschakeling naar batterijwagens tegen 2035: "Tekort aan grondstoffen dreigt"

Vanaf 2035 zal je in Europa geen diesel- of benzinewagen meer kunnen kopen, zolang die niet op klimaatneutrale brandstof rijdt. Dat is de heldere doelstelling die de Europese Commissie heeft vooropgesteld. Maar hoe haalbaar is dat doel eigenlijk? Kunnen we wel genoeg batterijen maken, om maar iets te zeggen?

Dat vroeg de Europese Rekenkamer zich ook af. De Rekenkamer is het orgaan dat de Europese plannen, budgetten, inkomsten en uitgaven doorrekent. In een rapport dat vandaag gepubliceerd wordt, zalft en slaat het. Europa zit op de goede weg, klinkt het, maar moet dringend enkele hinderpalen wegwerken. Zoniet, dan dreigt Europa de concurrentiestrijd te verliezen en de Commissie zijn klimaatneutraliteitsdoelen in 2035 te missen.

In 2018 al nam de Europese Commissie zich voor om van Europa de wereldwijde marktleider te maken op vlak van duurzame productie en gebruik van batterijen. En dat is op zich geen slecht idee. De markt heeft een enorm potentieel. Zo zou de capaciteit kunnen opgeschaald worden van 44 gigawattuur (GWh) in 2020 naar 1200 GWh in 2030 - dat is bijna het dertigvoud. Al die batterijen zouden tegen dan goed zijn voor 800.000 nieuwe banen en economische activiteit ter waarde van 250 miljard euro.

Om dat doel te bereiken, werd er al aardig wat overheidsgeld in de sector gepompt. Zo'n 8 miljard euro om precies te zijn: 1,7 miljard euro in de vorm van Europese subsidies en 6 miljard euro aan staatssteun op het niveau van de lidstaten. Vooral Duitsland, Frankrijk en Italië stopten de sector zo geld toe - niet toevallig grote autolanden.

Maar dat zal bij lange niet volstaan, besluit de Europese Rekenkamer na een grondige analyse. "Hoewel de Commissie verwacht dat in 2030 ongeveer 30 miljoen emissievrije voertuigen op de Europese wegen zullen rijden en dat 90  procent van de nieuwe voertuigen in 2035 elektrische voertuigen op batterijen zullen rijden, wordt in haar huidige strategie inzake batterijen niet nagegaan in hoeverre Europa in staat is een dergelijke markt te bedienen", klinkt het.

Lees: de Commissie weet eigenlijk niet zeker of haar plannen wel haalbaar zijn.

De Rekenkamer ziet drie grote obstakels op weg naar 2035 die de geprojecteerde groei zouden kunnen dwarsbomen. Het gaat dan over onvoldoende grondstoffen voor batterijen, oplopende kosten en vluchtende investeerders. 

Om met die laatste te beginnen: de Rekenkamer vreest dat andere werelddelen aantrekkelijker zullen worden voor wie wil investeren in elektrische wagens. Hij verwijst bijvoorbeeld naar de Inflation Reduction Act, het Amerikaanse klimaatpakket waarmee president Biden 370 miljard dollar (339 miljard euro) vrijmaakt. Dat geld gaat onder andere naar subsidies voor batterijproductie en de aankoop van elektrische voertuigen.

Maar de grootste zorgen maakt de Rekenkamer zich toch over de grondstoffen die nodig zijn voor batterijen. De kosten daarvoor zijn de afgelopen twee jaar door het plafond gegaan. Nikkel is 70 procent duurder geworden en lithium zelfs 870 procent.

Bovendien beschikt Europa zelf amper over zulke grondstoffen. Het voert de grote meerderheid van het lithium, mangaan en kobalt in uit landen als Australië, Zuid-Afrika, Gabon en de Democratische Republiek Congo. En het zal nog wel een poos duren voor meer van die grondstoffen binnen de Europese grenzen gewonnen worden. Er zit minstens 12 jaar tussen de ontdekking van een voorraad en ontginning. Snel inspelen op een stijgende vraag is dus onmogelijk.

"Vanaf 2030 worden fabrikanten in de EU geconfronteerd met een dreigend tekort aan grondstoffen voor batterijen", besluit de Rekenkamer.

Dat kan twee gevolgen hebben. Ofwel krijgt Europa niet tijdig voldoende Europese elektrische wagens op de baan, en mist het zijn klimaatdoelstellingen. Ofwel vult Europa het gat met Chinese elektrische wagens. Nu al wordt driekwart van alle batterijen wereldwijd in China gebouwd, tegenover 7 procent in Europa.

"Dat heeft een invloed op het geopolitieke vlak en op de soevereiniteit", zegt Annemie Turtelboom. De voormalige minister van Open VLD werkt nu voor de Europese Rekenkamer. "Wij hebben de laatste jaren gezien dat te afhankelijk zijn van gas uit Rusland een probleem kan zijn. We moeten opletten dat we dat niet vervangen door te afhankelijk te worden van batterijen of elektrische wagens uit het buitenland."

Wat we dan wel kunnen doen? In de eerste plaats: de toegang tot grondstoffen vrijstellen. Dat kan door vrijhandelsakkoorden af te sluiten met onze belangrijkste leveranciers van grondstoffen.

Maar Europa moet de productie ook beter in de gaten houden. Nu worden de plannen nog te veel gebouwd op basis van projecties, zonder dat de Commissie een duidelijk beeld heeft van de werkelijke productie van batterijen. En ten slotte, stelt de Rekenkamer voor, moet de Commissie ook tussentijdse doelstellingen bepalen. Alleen een verbod op verbrandingsmotoren tegen 2035 zonder een duidelijk traject daarnaartoe, is onvoldoende.