Deze Russische privélegers leggen Wagner het vuur aan de schenen

Onlinetirades en -verwensingen, video’s te midden van gesneuvelde militairen op het slagveld en beschuldigingen van militair-strategische onbekwaamheid en hoogverraad. Dat de Russische huurlingenbaas Jevgeni Prigozjin het aan de stok heeft met minister van Defensie Sergej Sjojgoe en stafchef Valeri Gerasimov is geen geheim.

Mede dankzij zijn optredens op onlineplatforms zoals Telegram plaatst de oligarch en trouwe bondgenoot van de Russische president Vladimir Poetin zichzelf en zijn privéleger Wagner met regelmaat in de schijnwerpers. Zeker sinds Prigozjin en zijn particuliere militie na een maandenlange slijtageslag de frontstad Bachmoet in mei veroverden, blaakt de 62-jarige huurlingenbaas van het zelfvertrouwen.

Wie zijn nek uitsteekt, heeft bij Poetin een streepje voor

Toch is Prigozjin ondanks zijn pyrrusoverwinning en branie allesbehalve onaantastbaar. In een land met een regime dat niet bepaald op een politieke afrekening meer of minder kijkt, kan het ook zomaar gedaan zijn voor de huurlingenbaas. Niet voor niets richtte hij zich de afgelopen tijd in zijn donderpreken daarom niet alleen tot de militaire machthebbers in Moskou, maar ook tot zijn concurrenten: de andere Russische privélegers die in Oekraïne actief zijn.

Want dat de Wagner Groep het bekendste, invloedrijkste en sterkste huurlingenleger is, betekent nog niet dat het onvervangbaar is. Integendeel: onder president Poetin ontdekten meerdere personen en organisaties in Rusland dat het opzetten van een particuliere militie een goede manier is om in het gevlij te komen bij het Kremlin. Zeker met de voortslepende oorlog in Oekraïne heeft iedereen die zijn nek uitsteekt om de Russische oorlogsvoering een handje te helpen al snel een streepje voor bij de president.

Sterfte onder huurlingen leidt niet tot onrust

Tegelijkertijd dienen die milities ook het Kremlin zelf. Doordat de huurlingenlegers geen officieel onderdeel zijn van de Russische strijdkrachten, bieden de particuliere legers de Russische staat de mogelijkheid om schimmigere operaties uit te voeren waar het reguliere leger zich liever niet aan brandt.

Bijkomend voordeel van die onofficiële status is dat sterfgevallen in de gelederen van een huurlingenlegioen voor weinig tot geen maatschappelijke onrust zorgen. Doordat de privélegers geen formeel onderdeel zijn van de nationale strijdkrachten, hoeven de doden immers ook niet geteld te worden. In de praktijk betekent dat geen militair-ceremoniële uitvaarten met wapperende vlaggen, saluerende militairen en een schallend volkslied, en dus ook geen politieke verantwoordelijkheid. Vooral dat laatste is ten tijde van een levensvretende oorlog een prettige bijkomstigheid voor de autoriteiten.

Niet bestaan zonder de zegen van het Kremlin

Daarnaast zijn huurlingen een handig verlengstuk van de staat om proxyoorlogen uit te vechten in regio’s waar een land belangen heeft, zonder dat het daar verantwoording voor wil of hoeft af te leggen. Niet voor niets vocht Wagner de afgelopen jaren in conflictgebieden zoals Libië, Mali en Venezuela, waar Rusland officieel helemaal niet in de strijd is betrokken. Doordat de milities in theorie autonoom opereren, kan de staat elke betrokkenheid bij hun activiteiten ontkennen en toch een vinger in de pap hebben.

Maar dat is in theorie. In werkelijkheid kunnen de huurlingenlegioenen namelijk niet bestaan zonder de zegen van het Kremlin. Sterker, volgens de Russische wet is het rekruteren, financieren en trainen van een privéleger illegaal. Zonder goedkeuring van Moskou is het kortom onmogelijk een privaat legioen op te richten en bijgevolg opereren alle huurlingengroeperingen in Rusland met de expliciete toestemming van het Kremlin. Dat Moskou achter de schermen aan de touwtjes trekt, werd deze week eens te meer duidelijk toen minister van defensie Sjojgoe aankondigde dat alle privélegers voor uiterlijk 1 juli een contract moeten tekenen met zijn ministerie.

Welke huurlingenlegers zijn er naast Wagner allemaal actief in Oekraïne en hoe verschillen ze van elkaar? Een overzicht van de belangrijkste milities.

Redoet

Een van de eerste privélegers die in de begindagen van de invasie van Oekraïne het buurland introk, was Redoet. De groepering, die grotendeels bestaat uit Russische oorlogsveteranen, rekruteert sinds het begin van de oorlog in Oekraïne actief op de Russische sociale media om nieuwe leden te werven. De flitsende advertenties stellen dat kandidaten minimaal 25 en maximaal 42 jaar moeten ze zijn en dat ze dienen te beschikken over een specifieke militaire specialisatie of ervaring binnen de gelederen van de veiligheidsdiensten.

De onafhankelijke Russische nieuwssite Medoeza meldde in juli vorig jaar al dat Redoet – wat ‘verschansing’ of ‘vesting’ betekent – werd ingezet tijdens het offensief op Kiev in de begindagen van de oorlog en dat de huurlingen van het privéleger een belangrijke rol speelden bij de verovering en bezetting van Tsjernobyl. Naar verluidt zouden speciale Redoet-eenheden destijds zelfs belast zijn met de missie om de Oekraïense president Volodymyr Zelensky te liquideren gedurende het offensief op Kiev in februari en maart vorig jaar. Later dook Redoet onder meer op tijdens de veldslagen rondom de steden Charkiv, Balaklija en Bachmoet.

Toch was Redoet ook vóór de oorlog in Oekraïne al actief in conflictgebieden waar Russische belangen speelden. De groepering had eerder bijvoorbeeld de taak om commerciële belangen van Russische bedrijven in het buitenland te waarborgen. In die hoedanigheid liepen de Redoet-militairen onder meer rond in Syrië, waar ze volgens de Russische onafhankelijke krant Novaja Gazeta betrokken waren bij de beveiliging van infrastructuur van Strojtransgaz, een bedrijf dat zich bezighoudt met de bouw van onder andere gas- en oliepijpleidingen.

Nauwe banden met het ministerie van Defensie

Hoewel het bedrijf eerst een dochteronderneming was van staatsgasbedrijf Gazprom, kwam het later in handen van Gennadi Timtsjenko, een nauwe bondgenoot van het Kremlin die met een vermogen van 18,5 miljard dollar geldt als een van de rijkste oligarchen in Rusland. Hoewel concreet bewijs ontbreekt, hebben meerdere Russische pro-oorlogsbloggers in de afgelopen periode gesuggereerd dat Redoet er nauwe banden met het ministerie van defensie op na zou houden. Ook een anoniem lid van de militie verklaarde tegenover het Tsjechische Current Time TV dat Redoet financiering ontvangt van het ministerie van defensie.

Uit een contract van Redoet dat eerder dit jaar in handen kwam van het Amerikaanse RFE/RL volgde dat contractanten “naar goeddunken van de werkgever worden ingezet bij de uitvoering van speciale opdrachten op elk gewenst moment en op elke gewenste plek”. Een man die zich bij Redoet aansloot vertelde RFE/RL dat de groepering ook vóór het begin van de volledige invasie van Oekraïne al werd ingezet in de oostelijke Donbas-regio, waar Kiev zich sinds 2014 al verdedigt tegen anti-Oekraïense milities die steun kregen van Moskou.

De Gazprom-milities: Potok, Fakel en Plamja

Naast Redoet, dat in eerste instantie ontstond als een verlengstuk van Gazprom, zijn er nog een aantal andere huurlingenlegers die er banden met de Russische gasreus op nahouden. Zo gaf de Russische premier Michail Misjoestin een dochteronderneming van Gazprom, Gazpromneft, eerder dit jaar groen licht voor de oprichting van een dergelijke militie onder de noemer ‘privaat beveiligingsbedrijf’, wat in tegenstelling tot een ‘privaat militair bedrijf’ niet bij wet is verboden.

Een van die milities kwam in het nieuws op 23 april, toen een stel gemaskerde en in camouflagekleding gehulde strijders in een videobericht op Telegram zich vanaf het slagveld direct richtten tot Poetin. In de opname stellen de mannen dat ze onderdeel zijn van het zogeheten Potok-bataljon, een gewapende militie die naar eigen zeggen werd samengesteld uit beveiligingspersoneel van Gazprom. In april trok de militie naar verluidt voor het eerst naar het slagveld, waar ze tijdens de slag om Bachmoet de posities op de flanken overnam van dat andere huurlingenleger: Wagner.

In hun oproep aan Poetin klagen de strijders over de slechte toelevering van wapens en munitie en stellen ze dat de leiding van Potok, dat vertaalt als ‘stroom’ of ‘stortvloed’, onverantwoordelijk zou handelen, doordat ze op 17 april opdracht gaf tot het verlaten van de stellingen. Toen de Potok-strijders deze orders wilden uitvoeren, kregen ze naar eigen zeggen te maken met doodsbedreigingen van Wagner-huurlingen die tevens de evacuatieroute blokkeerden richting veilig gebied.

Daarnaast meenden de Potok-krijgers in hun videoboodschap dat ze door Gazprom naar Oekraïne werden gestuurd met de belofte van een formeel contract van het ministerie van defensie in het vooruitzicht, maar dat ze in werkelijkheid onder het commando van Redoet kwamen te staan.

Pijpleidingen in Syrië en Oekraïne verdedigen

Overigens zet Gazprom zijn huurlingen niet alleen in op het slagveld, maar ook om de eigen infrastructuur in het buitenland te beveiligen. Twee andere private milities van het staatsgasbedrijf, beter bekend als Fakel (fakkel) en Plamja (vlam), zouden onder meer pijpleidingen in Syrië en Oekraïne verdedigen, waaronder in de bezette Oekraïense gebieden. Zo zouden huurlingen van Fakel en Plamja volgens gelekte Pentagon-documenten die sinds februari op het internet circuleren onder meer betrokken zijn bij het opruimen van landmijnen in Loehansk, waar Gazprom bezig is met de aanleg van divers gaspijpleidingen.

In hoeverre Fakel en Plamja ook actief zijn aan het front in Oekraïne, is onduidelijk. Desalniettemin was het bestaan en de aanwezigheid van deze Gazprom-milities in Oekraïne genoeg om de toorn van Wagner-leider Prigozjin te wekken. In een interview dat op 21 april online kwam op Telegram verklaarde de huurlingenbaas dat groeperingen zoals Potok de prominente rol van Wagner aan het front moeten ‘afzwakken’ om te voorkomen dat er “een belangrijke speler ontstaat die een grote rol kan spelen in de interne (Russische, red.) politiek”.

Volgens Prigozjin kiezen de rijke en machtige Russen met het oog op een mogelijke toekomstige machtsstrijd in Moskou eieren voor hun geld, en “heeft iedereen daarom zijn eigen leger nodig”. In een andere video-opname die dateert van 9 mei opent Pirogzijn daarom de aanval op het ministerie van defensie én de Gazprom-milities. “Waarom verspillen jullie publiek geld door mensen te verzamelen en ze naar de gehaktmolen te sturen?”, zo foetert hij op het beeld tegen de leiding van Gazprom. “Hun moeders zullen jullie ervan langs geven. Stop met die nonsens, het is oorlog.”

De Unie van Donbas Vrijwilligers

De Unie van Donbas Vrijwilligers leidt terug naar de oorlog in de gelijknamige Oost-Oekraïense regio waar tussen 2014 en 2022 al zeker 13.000 mensen het leven lieten. De paramilitaire militie die werd opgezet door Vladislav Soerkov, de voormalig presidentieel adviseur en ideoloog binnen het Kremlin die voorheen het Oekraïnebeleid in Rusland onder zijn hoede had, en bestaat geheel uit vrijwilligers, onder wie veel kozakken.

De strijders van de Unie, die naar eigen zeggen tientallen vestigingen en ruim 14.000 leden in heel Rusland heeft, vochten sinds het begin van de oorlog in Oost-Oekraïne aan de zijde van de anti-Oekraïense milities die militaire steun kregen van Moskou. Een van de leiders van de beweging is het Russische parlementslid Aleksandr Borodaj, die in 2014 korte tijd de leider was van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk in Oost-Oekraïne.

Hoewel de Unie van Donbas Vrijwilligers officieel onderdeel is van de Russische militaire reserve en bijgevolg onder het ministerie van defensie valt, opereren sommige van de strijders van het bataljon in Oekraïne onder het commando van Redoet. Een van die huurlingen, die vorige maand met het Amerikaanse RFE/RL sprak, stelde dat hij betaald kreeg door Redoet en dat de vechtjassen van de Unie in speciale teams binnen Redoet worden ondergebracht.

Volgens de informatiepagina van de Unie op het Russische sociale medium VKontakte heeft de militie drie bataljons die trainen in de buurt van de zuid-Russische stad Rostov aan de Don, niet ver van de Oekraïense grens. Naast militaire aangelegenheden houdt de groepering zich naar eigen zeggen ook bezig met sociaal-maatschappelijke activiteiten, zoals het organiseren van patriottische evenementen en het verlenen van humanitaire steun aan de inwoners van de Donbas.