De ene ramp is de andere niet: waarom is er meer aandacht voor de onderzeeër dan voor de migrantenboot?
De afgelopen dagen kon je bijna seconde per seconde volgen hoe de reddingsactie naar de gezonken onderzeeër Titan verliep, terwijl er veel minder aandacht ging naar de bergingsactie van de vluchtelingen in de Middellandse Zee. Dat verschil stuit veel mensen tegen de borst. Maar is het menselijk dat het ene geval ons meer aangrijpt dan het andere? En wat bepaalt onze empathie?
Soms verwoordt een eenvoudige cartoon een gevoel beter dan een ellenlange tekst. In dit geval gaat het over een tekening die cartoonist Lectrr voor De Standaard maakte over de reddingsactie naar de inzittenden van de onderzeeër Titan. Tegelijk werden de lichamen van de gezonken vluchtelingenboot in de Middellandse Zee geborgen.
Lectrr raakt maatschappelijk een gevoelige snaar. In onze inbox en reacties op sociale media merken we dat veel mensen dat gevoel van verontwaardiging delen. Tegelijk zien we het nieuws over het lot van de onderzeeër veel aandacht trekken. Gisteren was het bericht over de reddingsoperatie veruit het meest gelezen artikel op de website van VRT NWS en ook het pushbericht over de gevonden brokstukken werd meer dan gemiddeld geopend.
Wat verklaart dan dat het ene verhaal ons meer bij het nekvel grijpt dan het andere, hoewel er daarbij bijvoorbeeld veel minder dodelijke slachtoffers vielen? En welke rol spelen de media hierin?
Wat bepaalt onze empathie voor verhalen?
Ondanks een aanvoelen dat empathie of verontwaardiging vooral buikgevoel is, zijn er toch een paar parameters af te bakenen die de sterkte van dat gevoel bepalen. Enerzijds heeft het te maken met onze beeldcultuur, legt sociaal psycholoog Koen Ponnet uit bij onze podcast Het Kwartier. "Over de onderzeeër werd er veel beeldmateriaal verzameld en informatie gegeven. Dat maakt het aanraakbaarder. Terwijl we veel minder weten over de migrantenboot, waardoor die minder op ons netvlies gebrand staat."
"Verontwaardiging komt in golven. In 2015 was die groot, maar toen gaf de foto van de aangespoelde Aylan de migratiecrisis een gezicht"
Bovendien zijn de meeste slachtoffers van de gezonken migrantenboot naamloos gebleven, wat niet het geval is voor de inzittenden van de onderzeeër. "Anonimiteit zorgt voor ongevoeligheid. Dat merken we ook bij donatiecampagnes. Een beeld van een meisje dat je kan redden met je gift, zal meer opbrengen dan hetzelfde beeld met de boodschap dat er nog duizenden meisjes zoals zij zijn."
"We weten ook dat verontwaardiging in golven komt", vult politiek filosoof Patrick Loobuyck aan. "In 2015, tijdens de migratiecrisis, was die er wel, omdat de migratie uit Syrië gepersonaliseerd werd in Aylan, die gefotografeerd werd toen hij dood aanspoelde op een strand in Turkije. Hij gaf die crisis een gezicht."
BELUISTER - Het gesprek met Koen Ponnet en Patrick Loobuyck uit 'Het kwartier':
Waarom is de ene bootramp de andere niet? Asbestattesten en washandjes
Wat zegt dat over ons als mensen?
Langer stilstaan bij de dood van vijf personen dan bij die van honderden, maakt dat van ons slechte mensen? Ponnet: "Als elk leven evenveel waard zou zijn, zou er een lineaire curve moeten zijn van de inspanningen die we doen om mensen te redden. Maar we merken dat dat een ander patroon volgt."
"De Duitse schrijver Kurt Tucholsky zei: 'Eén dode is een tragedie, een miljoen doden is een statistiek.' Dat blijkt hier ook weer waar te zijn."
"Uit studies blijkt dat als er veel mensen slachtoffer zijn, ons menselijk brein dat niet meer kan bevatten en het nummertjes worden. Er treedt een psychofysische ongevoeligheid op. De Duitse schrijver Kurt Tucholsky zei het al: ‘Eén dode is een tragedie, een miljoen doden is een statistiek’. Dat blijkt hier ook weer waar te zijn."
"Er is een duidelijk verschil in aandacht en dat is wel ontluisterend", stelt Loobuyck. "Het lijkt wel alsof de publieke verontwaardiging groter is voor die vijf mensen dan voor die honderden opvarenden in de visserssloep, terwijl ik denk dat veel mensen daar even bekommerd om zijn."
Wat is de rol van de media?
Als het gaat over de perceptie, moet de rol van de media onder de loep genomen worden. Sterken al die berichten over de onderzeeër de aandacht disproportioneel aan of geven ze de gebruikers net wat ze willen? Vormden de media de publieke opinie of volgden ze die?
"Dat is de eeuwige vraag, zeker in tijden van sociale media, waarmee burgers impact hebben op wat er nieuws is en hoe het gemaakt wordt", duidt Jonathan Hendrickx, postdoctoraal onderzoeker in journalistieke studies.
"Er sterven al veel langer mensen op de Middellandse Zee en dus treedt er normalisering op. Het is even eenvoudig als oneerlijk"
"De reden waarom er meer aandacht gegeven is aan de onderzeeër is even eenvoudig als oneerlijk: er sterven al veel langer mensen op de Middellandse Zee en dus treedt er normalisering op. Vijf miljonairs die vastzitten in een onderzeeër op weg naar de Titanic, dat spreekt tot de verbeelding."
Zou het aantal overlijdens niet de beslissende factor in nieuwskeuzes moeten zijn? "Redacties houden met veel meer factoren rekening. Zo zijn er de news values, een lijst van vijftien waarden die bepalen wat nieuwswaardig is: nieuwigheid, originaliteit, walging, verrassing, verbazing,..."
"Hier speelde het persoonlijke karakter een belangrijke rol", maakt Hendrickx het concreet. "Meer achtergrondinformatie over de levensloop van enkele migranten zou een meer betrokken verhaal opleveren. Dat het in het geval van de onderzeeër vijf miljonairs zijn waar veel over bekend is, geeft dat verhaal meer gravitas."
Loobuyck hoopt wel dat er hieruit lessen worden getrokken: "Ik zou ervoor willen pleiten dat het ongeval met de migranten nu iets langer op onze radar blijft staan. Zo kan het politici aanzetten om na te denken over hoe we in de toekomst met het migratieverhaal moeten omgaan."